Adamdyq!, – degen qaıda ketken,
Synamaı, sókpeı siz biz desetin?
Ne kún týdy? basyńyzǵa demeńiz,
Bir birimizdi kúndep, «iz kesetin!
Avtor
«Almas qylysh qynǵa toqtaıdy – Adal jandar shynǵa toqtaıdy», -degen qazaqtyń maqaly bar. Sondaı-aq, «Alaryń qalsa da – aıtaryń qalmasyn», -degen bir támsil sóz bardy. Men nege muny aıtyp otyrmyn?! Kúni keshe-aq halqy úkilep úmit artyp saılaǵan Parlamenttegi «keıbir» depýtattarymyzdyń,ásirese sońǵy kezdegi «Orynsyz jaǵympazdanatyn!», «jaǵymsyz qylyqtary» dúıim jurttyńjúıkesin juqartyp, narazylyǵyn týdyrǵany belgili. Bul jaǵdaı «Jatqan jylannyń quıryǵyn basty»-nyń keri boldy deýge bolady. Olaı deıtinim, buqara halyq búgingi bıliktegi keıbireýler oılaǵandaı saýatsyz, máńgúrt tobyr emes qoı! Kimniń de bolsyn jaman men jaqsyny, aq pen qarany aıyrarlyqtaı saýaty bar!
Parlamenttiń kıeli mimberinen «jaǵymsyp – jaǵynýdyń», «patshaǵa tabynýdyń» «ekijúziliktiń» úlgisin kórsetýshilerdiń aldyńǵy leginen kóringenHýanysh Sultanov aǵamyzben,birneshe júzdegen myń oqyrmany bar Feısbýk áleýmettik jelisin japtyrýdy talap etken Bekbolat Tileýhan Qanaıuly baýyrlarymyz,osy jaǵymsyz qylyqtarymen halyq aldynda ózderiniń «tirnektep jıǵan» abyroı bedelderin aırandaı tókti deýge bolady.Halyqtyń bularǵa degen narazylyǵy jaıly jazylǵan syn pikirlerdi, tek osy áleýmettik jeliniń ózinen-aq myńdap oqýǵa bolar edi. Bul jaıly depýtattarymyz ózderi de kórip bilip otyrǵan bolar. Sózimiz dáleldi bolýy úshin, bul jerde solardyń ishinen qysqasha eki-bir ǵana mysal keltirip kórelik…
Belgili qoǵam qaıratkeri, profesor Amangeldi Aıtalyuly:
Men Qýanysh Sultanovty syılaımyn da, aıaımyn da. Ol Dinmuhamed Qonaevty taqta otyrǵanda maqtap, taqtan túskende Kolbınge unaımyn dep synaǵandardyń biri! Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq komıtetiniń Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq komıtetiniń Vİİİ (1987j.) plenýmynda is pen sózdiń alshaqtyǵyn, saıası senimniń tómendigi, saıası tákáparlyq, menmendik, qur madaq bıliktiń bedelin túsiretindigin aıta kelip, Qýanysh Sultanov bylaı degen edi: «Osy tusta meniń oıyma mynadaı suraq oralady: birinshi basshylyqtyń ataǵyn aspanǵa kótergen kim? Kóptegen belgili basshylar, ózderi Ortalyq komıtettiń músheleri,jyldan jylǵa údete tústi, áýeli «qurmettiden» bastap, sonan soń ne sebepti «asa qurmettige», odan keıin «kórnekti qaıratkerge» aınaldyrdy? Halyqtyń arasynda qandaı pikir týǵyzdy, jastarǵa qandaı úlgi kórsetti?». («Sosıalısik Qazaqstan», 17mart, 1987jyl.) Al prezıdentti jarysa maqtaǵan depýtattar búgin jastarǵa qandaı úlgi kórsetip otyr? «Quldardyń maqtaǵany eshteńeni de bildirmeıdi» degen osy emes pe? Qazaqstandyqtar Nursultan Ábishulynyń eńbegine shyn baǵasyn beredi, biraq jaramsaqtardyń maqtaýyn halyq qabyldamaıdy. Prezıdent te qabyldamas deımin. Maqtaý psıhologıalyq sheginen shyqqanda madaqtaǵan tulǵaǵa da jaǵymsyz pikir týdyrady, maqtatyp otyr degendeı oı qaldyrady, aınalyp kelgende bedeline de kóleńke túsiredi. Osydan tabynýsyz mádenıet bolmaıdy, al mádenıetsiz tabyný qaýip degen sóz shyqqan.Qazirgi jastar aqparattyq zamannyń jastary , ózimizdi ózgemen salystyryp baǵalaıdy, arzan sózderge aldanbaıdy. Tarıhı tulǵanyń bedelin baǵalaý men oǵan tabynýdyń arasyn aıyra bilý saıası mádenıeti bizge jetpeı jatyr», – degen profesor aǵamyz, búgingi Palmamenttegi bir ǵana keıipkerimizdiń bar bolmysyn baǵalaı otyryp, bizdiń joǵarydaǵy tulǵalardyń saıası mádenıetiniń jetispeýshiligin «Soqyrǵa taıaq ustatqandaı» etip, óziniń oı pikirinde ashyq jazypty. Eldiń, halyqtyń taǵdyryn sheshedi dep senim júktegen depýtattarymyzdyń sıqy osy bolsa, buǵan ne deýge bolady, aǵaıyn?!Álemdegi talaı eldiń parlament, senat depýtattarynyń otyrysyn qarap otyrsaq, bizdegideı jappaı jalań sóz qýyp, jaltaqtap – jaǵymsyp jatqandardy kórmeımiz. Kerisinshe, eliniń, halqynyń taǵdyry úshin, qoǵamy men jeke bastarynyń ar tazalyǵy úshin, qyzyl keńirdek bolysyp, jaǵa jyrtysýǵa deıin baryp jatatynyn talaı kórdik! Alaıda, bizdiń depýtattarymyzdan ondaı qyzý iskerlikti ázirge kórdik dep aıta almaımyz. Barlyǵynyń derlik aıtatyndary, tek jeńis pen jetistigimiz ǵana. Nemese, bireýlerimizdiń ǵumyrymyz jetpeıtin bolashaqtyń qıalı ertegisi! Sóz ben istiń aıyrmashylyǵy jer men kókteı! Bizde depýtattarymyz qyzý talqyǵa salyp, túbegeıli birjaqty sheshimge keltiretin, kezek kúttirmes máseleler shash etekten desek te bolady. Biraq, depýtattarymyz ondaıǵa belsene baryp jatqan joq. Otyrystarda, ózderiniń keıbireýleriniń alańsyz múlgip uıyqtap alatyndaryndaı, jalań sózderi men halyqty sendirip aldaýsyratyp qoıyp, qoǵamdy da ózderindeı typa-tynysh múlgitip qoıdy! «Sen tımeseń men tımen», – degendeı, ózderiniń jaıly oryndarynda otyryp alyp,«Múlgigen óli qoǵamda» ómir súrý, asaryn-asap jasaryn jasaǵan keıbir depýtattarymyzǵa yńǵaıly bolǵanymen, bul eń bergisi elimizdiń jańasha serpinmen budan da qarqyndy damýyna,kún sanap lastanyp bara jatqan qoǵamymyzdyń tazarýyna, halyq tirliginiń budan da jaqsaryp túleýine keri áserin tıgizip otyrǵandyǵy aıtpasa da belgili jaǵdaı! Sol úshin de «Enem saǵan aıtamyn, qyzym sen tyńda!», -degendeı, Qýanysh Sultanov aǵamyzǵa baǵyttaı otyryp,óz oı pikirimdi bul jerde ashyq aıtaıyn!
Qurmetti Qýanysh Sultanov aǵa!
Siz sonaý sovet zamanynda Qazaq SSR Joǵarǵy Sovetiniń depýtaty bolyp, keıinnen biraz jyldar dıplomatıalyq qyzmet atqaryp, 2001 jyldan beri qaıtadan birde senat, birde májilis depýtaty bolyp kele jatqan qazirgi depýtattarymyzdyń ishindegi eń tájirıbeli adamdardyń birisiz. Halyq sizderdiń sińirgen ushan-teńiz eńbekterińizdi joqqa shyǵarmaıdy, árıne. Eńbekterińizge laıyqty syı-sıapattaryńyzdy da alǵan adamsyzdar. Kezinde ózińiz «jalt berip jaǵynyp, táý etip tabynǵan» Memleket jáne qoǵam qaıratkeri, Dinmuhamed Ahmetuly Qonaevtyń; «Bılikke kóterildim, biraq halyqtan alasa ekenimdi umytpadym, qaıtyp ashar esigimdi qatty jappadym. Túptiń túbinde oralar ortam – el ishi, aǵaıyn ortasy. Basar jerim de, barar jerim de – qara jer. Qasterleı bilsem qadirimniń ketpesin bildim. Panań da el, danań da el. Soǵan arqa súıedim, sodan úırendim.» -degenin, siz bizden de jaqsy bilesiz! Siz sol kemeńger aǵamyzdan úlgi almadyńyz ba?! Halyq sizderdi syılaıdy, qurmetteıdi. Sizder elimizdiń táýelsizdiginiń nyǵaıýyna, órkendep damýyna, gúldenip kórkeıýine zor úles qosqan adamsyzdar. Sol úshin de halyq búginge deıin sizderdiń sol eńbekterińizdi elep,sizderge qurmetpen qarap keldi. Alaıda sizder sońǵy kezderi,sol halyqtyń qurmetine laıyq bola almaǵandaryńyz ókinishti-aq!
Ár nárseniń sheti, shegi degen bolmaı ma?! Elbasyn qoldaýlaryńyzǵa eshkim de qarsy emes. Ári, Elbasymyz qoldaýshylar men sizder sıaqty «jaǵymsyp jaqtaýshylar men jalań maqtaýshylarǵa» da kende emes! Elbasymyz: «- Meni qolpashtap maqtaǵandaryńyzdy toqtatyńyzdar, men ondaı sózge aldanatyn jasta emespin!!!», -degendi Táýelsizdik merekesiniń jıynynda da qaıtalap aıtqany esterińizde shyǵar! Shyn máninde búginderi isi de, jasy da «Qarttar úıine» laıyq bolyp bara jatqan «Parlament úıi» -attykıeli oryndy,endi budan ári qorlamańyzdar! Ol oryn sizderdiń osy qylyqtaryńyz sıaqty oılaryńyzǵa kelgendi qaýsap, erikkenniń ermegi boldyratyn oryn emes! Ol – El taǵdyryn sheshetin kıeli orda, qasıettioryn! Sol úshin de oǵan laıyqty bilimdi jastarǵa óz qadirlerińizben oryndaryńyzdy bosatyp berip, «Beınetterińizdiń zeınetin kórip» nemere-shóberelerińizdiń janynda alańsyz ǵumyr keshkenderińiz abzal bolar edi! Bul sózim sol Parlamenttegi «Asaryn asap – jasaryn jasaǵan», ózińiz sıaqty el aǵalary,búginde jasy 80 -ge kelgen Vladıslav Kosarev, jasy 75-ten asqan Rozaqul Halmuradovtan bastap, jastary 70-ten asqan Ýálıhan Bıshimbaev, Tólesh Kenjın, Shalataı Myrzahmetov, Qanat Saýdabaev jáne Aldan Smaıyl syndy aǵalarymyzdyń da qulaqtaryna altyn syrǵa demekpin!!!. Sizderdiń sanalaryńyzǵa sińgen Keńes dáýiriniń ıdealary men «Ataq abroı úshin jaǵymsyp – jaǵynýdyń» úlgi ónegeleri, budan bylaı búgingi jas memleketimizdiń bolashaǵy úshin, ári jas memleketimizdiń bolashaq ıegerleri jastarymyz úshin de qut ákelmesi haq! Jańa memleketke jańasha ıdeamen, jańasha kózqaraspen qarap, sergek oılap, serpindi jumys jasaıtyn jastar qajet!!! Osyny túsinińizder, qurmetti aǵalar!!!
Qadirmendi Bekbolat Tileýhan Qanaıuly baýyrym!
Men siz jaıly maǵlumattardan tolyq habardarmyn desem de bolady. Shynymdy aıtsam, halyq arasynda ataq abyroıyńyz da, bedelińiz de ózgelerden anaǵurlym bıik, naǵyz ultjandy dep tanylǵan azamatsyz. Alaı da, sol qadir qasıetińizdi, ózińizdi qurmetteıtin halyq aldynda áp-sátte-aq shaıyp alǵanyńyz, ókinishti-aq! Siz (05/12/2016 ) -da ótken «Otandyq buqaralyq aqparat quraldarynyń básekelestigi jáne damýy máseleleri týraly» Májilistegi Úkimet saǵatynda feısbýk jelisiniń Qazaqstanda saıası arenaǵa aınalyp ketkenine qynjylys bildirdińiz. Ony Baq.kz. –ten oqyp bilgen buqaranyń ózińizge degen narazylyǵy men qarsylyǵyn, osy jeliden ózińiz de kórip bilip otyrsyz! Siz: «Baıaǵyda minbege shyǵyp, sóz alý úshin, aqparat taratý úshin dáleldengen eńbegiń, qoǵamda pikir aıtatyn bedeliń bolýy kerek edi. Baıaǵyda, eń bolmasa pikir aıtý úshin 100 qoıdan 101 qozy alýyń kerek bolatyn. Al qazir erinbegen etikshi, uıalmaǵan ánshi bolatyn zaman týdy. Sheksiz maıdan bastalyp ketti. Tizesine noýtbýgyn qoıyp oıyna kelgenin jaza beredi. Eline qurmeti qalǵan joq. Munyń bári, birinshiden, mádenıettiń joqtyǵynan. Tektiliktiń bolmaýynan dep oılaımyn. Mysaly, feısbýk AQSH-ta otbasymen balyq aýlaýǵa barǵandary sekildi demalystarynyń sýretin salatyn áleýmettik jeli bolyp sanalady. Al, bizde, Qazaqstan qoǵamynda bul saıası arenaǵa aınalyp otyr. Osyny aýyzdyqtaý úshin ne isteý kerek degen másele Aqparat mınıstrliginiń aldynda tur», -dedińiz! http://qamshy.kz/home/show/13243
Mine, qandaı soraqylyq! Osylaı aıtýǵa halyqtan uıalmadyńyz ba?! Álde sol halyqty «Aıtqanǵa kónip aıdaýǵa júre beretin nadan, máńgúrttengen tobyr dep oıladyńyz ba?!». Kezinde marqum Zamanbek Nurqadyl aǵamyz: «Aqyldy bılik – narazy halyqtyń sebebimen kúresedi, Aqymaq bılik – narazy halyqtyń ózimen kúresedi!», -degen eken. Osyǵan qarap sizderdiń deńgeılerińizdi de shamalaý qıyn emes-aý.. «Saq adam sandyǵyn bekite alady. Esti adam tilin tıa alady. Biraq, eshkim oıyn tıa almaıdy.», -dep Shákarym babamyz beker aıtpaǵan ǵoı! Jalpy eldiń zıalysy da, tiregi de sizder ǵana emes qoı! Sizderdiń deńgeılerińizdegi zıalylar elimizde júzdep, myńdap sanalatynyn umytpańyzdar! «Baı bolsań halqyńa paıdań tısin – Batyr bolsań jaýyńa naızań tısin» -demekshi, halqynyń qadirin bilip ony qurmettemese, olarǵa paıdasy tımese, olardyń muń-muqtajyna qulaq asyp olarmen sanaspaıtyn bolsa, ondaı depýtattardyń halyq úshin qajeti qansha?! Al, mundaǵy sizdiń shambaıyńyzǵa tıip otyrǵan áleýmettik jelidegi birneshe myńdaǵan halyqtyń erkin órbitken oı pikirlerine kelsek, ol – bizdiń búgingi qoǵamymyzdyń shynaıy bet-beınesin aıqyndap, saralap-salmaqtap otyrǵan «halyq» atty «ádil- tarazy» ekendigin siz basqalardan da artyq bilip, túsinýińiz kerek edi!!! Elimizdi órkendesin, damysyn degen bılik,sizder sıaqty halyqty nadandyqqa, qarańǵylyqqa ıtermelemeıdi! Kerisinshe, olardyń pikirlerimen sanasyp, sol halyqty tolǵandyryp júrgen máselelerge dendep kóńil bólmes pe edi!.. «Basy aýyrmaǵannyń qudaımen isi joq» -demekshi, mynaý halyqtyń arqasynda jaıly orynǵa jaıǵasyp alǵan soń, oıymyzǵa kelgenin isteımiz deseńizder ońbaı qatelesizder! Sizderdiń kózderińiz ekeý bolsa, halyqta mıllıondaǵan kóz bar! Qazaqstan Táýelsizdigin alǵaly bergi shırek ǵasyrda, ǵasyrǵa tatyrlyq jetistikterge jetti desek, ol – Elbasymyzdyń salıqaly saıasatyn bir aýyzdan qoldap, Elbasymyzdyń tiregi bolǵan osy halyqtyń adal eńbekteriniń, tókken mańdaı telerniń nátıjesi ekenin umytpańyzdar! Qaı elde bolsyn qoǵamdy quratyn da, kerek deseńizony kúıretetin de sol halyqtyń ózi ekenin esten shyǵarmańyzdar! Sóz sońynda aıtarym: Áıgili ǵulama Luqpan hakim birde balasyna bylaı dep ósıet aıtqan eken: «Ulym, danalyq nemese hıkmetke jetkiń kelse – júregińdi óli kúıge dýshar etpe, miskin kórseń birge otyr, adamdardy maqtaýǵa arnalǵan májilisten qashyq júr, tómen adamdardy qadirle, quldy azat et, ǵaripke pana bol, paqyrǵa qolyńdy soz. Osylaı jasap daǵdylansań, kóldeneń qaýip-qaterden aman júresiń, bul amaldar soǵyssań quralyń bolady, jalańash qalsań shapanyń bolady.», -degen eken. Sondaı-aq, «Ómir atty teńizdegi basty shyraǵyń – adamdyǵyń. Odan aıyrylsań, baǵyt-baǵdaryńnan aıyrylǵanyń, jolyńnan adasqanyń!», -dep Ákim Ysqaq aǵamyz aıtqandaı, adamdyq degen uly qasıetterińizdi joǵaltpańyzdar, aǵaıyn!
«Keıde, bir mınýttyq sabyrlyǵyńyz – sizdi júz kúndik ókinýden qutqarýy múmkin», -degen Qytaı halqynyń naqyl sózi bardy. Sol aıtqandaı, sizder sıaqty eldiń, halyqtyń taǵdyryna jaýap beretin tulǵalar, árbir iste qyzbalyqqa salynbaısabyrlyq tanytyp, «Áliptiń aıaǵyn baǵyp», -degendeı oılanyp sóıleýdiń esh artyǵy bolmas edi! Men sizderdiń eńbekterińizdi joqqa shyǵaryp synap-mineıin degen oıdan aýlaqpyn. «Tasada jatyp tas atqansha» aıtarymdy Aqsaqal retinde ashyq aıtqanyma túsinistikpen qararsyzdar dep senemin! Buǵan oqyrman qaýym da óz oı pikirlerin ashyq aıtyp qosa jatar degen úmittemin!
BAǴDAL AQYNULY
QR Jýrnalıser odaǵynyń múshesi
Derekkóz: elana.kz
