Sońǵy kezderi buqaralyq aqparat quraldarynda terrorlyq áreketter men ıslamdy baılanystyryp kórsetip, terrorısterdiń qantógis áreketterin ıslamǵa tańý keńinen oryn alýda. Islamdy terorızmmen baılanystyrý, tipti bul eki uǵymdy qatar ataýdyń ózi - úlken qatelik, ıaǵnı ıslam dinine jaǵylǵan kúıe desek te bolady. Muny uǵyný úshin osy eki uǵymnyń negizgi mánine toqtala ketsek dep jazady qamshy.kz.
Terorızm sózdikte «qorqytý», «úreı salý», «shoshytý» degen maǵynalardy beredi. Terorızm - saıası-ıdeologıalyq maqsattarǵa qol jetkizý úshin halyqty óltirý, qyryp-joıý arqyly qorqytý, uıymdasqan túrde jazyqsyz adamdardyń ómirine qol salý. Olaı bolsa belgisiz maqsatta beıkúná jandardy aıaýsyz qyryp jatqan terrorıster áreketiniń adamgershilik pen izgilikke shaqyratyn ıslam dinimen qandaı baılanysy bolýy múmkin?
Islam dini eshqashan da bireýdiń qanyn tógýge, soǵysýǵa jol bermeıdi. Onyń beıbitshilik sıpatqa ıe ekeni barshaǵa aıan, óıtkeni, «ıslam» sóziniń ózi «beıbitshilik», «tynyshtyq» degen maǵynany beredi. Islam sıpattaryn boıyna sińirgen musylman adam -osy beıbitshilikti óz boıyna sińirgen adam. Islamda adamnyń ómiri eń qundy nárse bolyp baǵalanady. Sondyqtan adamnyń ómir men ar-ojdanyna, erkindigi men senimine, aqyl jáne múlkine eshkim qol suǵa almaıdy. Islamda jazyqsyz adam óltirý úlken qylmys, aýyr jaza bolyp sanalatyndyǵy týraly Quranda kóptegen dálelder bar. Mysaly, Máıda súresiniń 32-aıatynda jazyqsyz adamdy óltirgen adamnyń búkil adamzatty óltirgenmen teń sanalyp, bir adamdy ólimnen qutqarǵan adamnyń barsha adamdy qutqarǵanmen teń sanalatyndyǵy baıandalǵan. Islam ǵalymdary bul aıatty: «Iaǵnı, jazyqsyz beıkúná adamnyń ómirin qıǵan bútindeı adamdardy óltirgendeı aýyr kúnáǵa batady, al bir adamdy ólim aýzynan qutqarǵan jan kúlli adamzatty qutqarǵandaı saýapqa keneledi» dep túsindirgen. Sonymen qatar jer betinde orynsyz shekten shyǵýǵa bolmaıtyndyǵy, zulymdyq jasap, naqaqtan adam óltirýshilerdiń jazaǵa tartylatyndyǵy týraly budan basqa Quranda [Shýra, 42; Ánǵam, 151; Nısa, 29-30; Nısa, 90] kóptegen dálelder keltirilgen.
Negizinde ıslamnyń terorızmmen qatar aıtylyp, eki uǵymnyń baılanystyrylýynyń negizgi sebepteriniń biri «jıhad» uǵymynyń burmalanýy bolyp sanalady.
Dinı uǵymdardyń shynaıy mánin burmalap túsindirý teris pıǵyldy aǵymdar ustanatyn býkvalızm túsinigine negizdeledi. Býkvalızm - Quran aıattary men hadısterdiń mazmunyn túsinbesten, olardy sol qalpynda, sózbe-sóz túsiný, olardy aqyl qorytyp túsinbeý degendi bildiredi. Aqyl qorytyp, oı júgirtýge shekteý qoıatyndyqtan olardyń qataryna jańadan qosylǵan adam erkin oılaý qabiletinen aırylyp máńgúrtke aınalady. Óıtkeni, ondaı adam aıattyń, hadıstiń astaryna úńilýge dármensiz, óıtkeni onyń bilimi jetkiliksiz. Osyndaı býkvalıstik ıdeıalar saldarynan kóptegen dinı uǵymdardyń negizgi maǵynasy burmalanyp túsindirilip, sol arqyly qazirgi kezde ekstremızm men terorızm máselesi órshýde. Teris pıǵyldy aǵym ókilderiniń dinı uǵymdarǵa bergen qate túsindirmesin qabyldaǵan kóptegen azamattar óz týǵan jerin, elin tastap, Alla jolynda «jıhadqa» attanady.
Eldiń sanasyn ýlaýshy terorıstik uıymdardyń biri bolyp sanalatyn jáne Taıaý Shyǵysta ózin «Islam memleketi» dep jarıalaǵan DAISH uıymy da dál osylaısha óz áreketterin «jıhadqa» teńep, buǵan dálel retinde dinı mátinderdi ózderiniń maqsattaryna sáıkestendirip burmalap túsindirý arqylydinı turǵydan saýatsyz adamdardy óz qatarlaryna qosýda. Osyndaı radıkaldy aǵymdardyń úgit-nasıhattarynyń nátıjesinde sanalary ýlanǵan azamattar aıdyń-kúnniń amanynda «jıhadty» jeleýletip qantógis maıdanyna attanýda. Olardyń túsinigindegi «jıhad» - ózderi «kápir» dep sanaǵan adamdaryn aıaýsyz qyrý, qatar turǵyzyp atý, áıelderdi, balalardy quldyqqa salý, olardy jan túrgisherlik azaptarmen qınaý sıaqty qatigez, ozbyráreketter, Alla jolynda ózin jaryp jiberip, «sháıit bolý». Olardyń qataryna Qazaqstannan da birqatar azamattardyń qosylyp, qandastarymyzdyń jalǵan jıhad alańy bolǵan Sırıa jerine attanǵany jasyryn emes. Mundaı keleńsiz jaǵdaılardyń oryn alýynyń basty sebebi eń aldymen dinı saýatsyzdyq deýge bolady. Iaǵnı, jastar «naǵyz ıslam elin» ańsap, óz jandaryn qurban etip, «sháıit» bolýǵa saýatsyzdyq nemese shala saýattylyq sebebinen attandy.
Olaı bolsa, bul uǵymdardyń shynaıy máni qandaı? Shyn mánindegi jıhad uǵymy ózge din ókilderine, namaz oqymaıtyndarǵa qarsy soǵys degendi bildire me? Sháıit bolý - terorıstik is-áreketti jasaý jolynda jan tapsyrý ma?
Islamda bireýdiń ómirine, janyna qol suǵý bylaı tursyn, adamnyń óz janyna, tipti malǵa da zarar keltirýge jol berilmeıtinligi týraly joǵaryda aıttyq. Islamdaǵy jıhad – «belgili bir maqsatqa jetý úshin kúsh-jigerin salý, kúresý» degen maǵynany bildiretin sóz. Al sharıǵattaǵy maǵynasy – aqıqat úshin kúresý, ıslamǵa shaqyrý, ıslam dininiń týyn joǵary kóterý, dindi, jandy, otandy, mal-múlikti t.b. qorǵaý úshin malymen, janymen kúresý. Eń aldymen adamnyń óziniń ishki dúnıesin, júregin tazartýy. Iaǵnı, óz boıyndaǵy jaman qasıetterden arylýǵa, kórkem minezdi bolýǵa kúsh salýy degen sóz.
Qoryta aıtqanda jıhadqa bireýdi túzetý úshin oǵan qarsy soǵysý emes, ózińdi túzetý úshin nápsińdi tárbıeleý degen anyqtama berýge bolady. Sháıit uǵymy lańkes uıymdardyń urandatýymen jarylǵysh zatty taǵynyp, ózi men men aınalasyndaǵylardyń janyn qıýdy bildirmeıdi, ıslam dininde bul kerisinshe aýyr kúná bolyp sanalady. Sháıit - eliniń damýy jolynda ter tógip eńbek etip, otanyn jaýdan qorǵaý úshin janyn qurban etken adam.
Mine, osylaısha dinı uǵymdardy burmalaıtyn teris pıǵyldy aǵymdardyń kózdegeni eldiń ishinde jik týdyryp, halyqtyń óz ishinde ydyraýyna jol ashý ǵana. Saýaty jetkiliksiz adamnyń bul uǵymdardyń mánin osyndaı keri túsinikte qabyldap, sanasynyń ýlanýy ábden múmkin. Sondyqtan da halyqtyń, ásirese óskeleń urpaqtyń dinı saýattylyǵyn arttyrý, olardyń dinı málimetti tek senimdi qaınar-kózderden alýyna jaǵdaı jasaý - qazirgi kúnniń basty talaby bolyp otyr. Bul jolda memleket tarapynan aýqymdy isterdiń atqarylyp, ońdy nátıjelerge qol jetkizilip jatqany da belgili.
Teris pıǵyldy aǵymdar óz túsindirmelerinde dálelderdi qoldaný máselesine basa nazar aýdaratyndyqtan olardyń ıdeologıasyna, jalpy ekstremızm men terorızmge qarsy turýdyń bir joly - Quran men súnnetten dálelder bere otyryp, mátinderdi durys túsindirý arqyly ıslamda qantógistiń joq ekenin, óltirmek turmaq, eshqandaı jandyǵa zarar keltirýge bolmaıtynyn, ıslam men terorızmniń bir-birine kereǵar uǵymdar ekenin uǵyndyrý. Bul degenimiz -halyqqa shynaıy musylmannyń esh ýaqytta terrorlyq áreketke barmaıtynyn, basqalarǵa isimen de, tilimen de zarar, zıan keltirmeıtinin ıslamnyń qaınar-kózderi - Quran men hadıs mátinderin bere otyryp uǵyndyrý, nasıhattaý. Bul máselede ıslam dini salasyndaǵy mamandarǵa, teolog mamandarǵa, ımamdarǵa artylar júktiń basym ekeni aıqyn.
Elimizdiń tarıh betinde ult retinde saqtalyp, ǵasyrlar boıy qalyptasqan dástúrli dininen, tilinen, dilinen ajyramaýy úshin syrttan kelgen jat nıetti aǵymdardyń taralýyna tosqaýyl bolyp, dástúrli qundylyqtarymyz ben táýelsizdigimizdi saqtap qalýǵa atsalysý barshamyzdyń azamattyq boryshymyz dep sanaımyn.
Teńlibaeva Janar Qantemirqyzy,
QR Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrligi Din isteri komıteti Din máseleleri jónindegi ǵylymı-zertteý jáne taldaý ortalyǵynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri
