Qytaıdyń ınternet keńistigindegi eń úlken elektrondy aqparat quraldarynyń biri bolyp sanalatyn Shınlań (sina.com.cn) saıtynda qazaqty qorlap mazaq etken maqala jaryq kórdi. «Estelik» retinde jazylǵan maqalanyń avtory zeınet jasyndaǵy Huń Baý (sýrette) degen rejıser. Ol kezinde Shyńjanda áskerı qyzmet ótepti. Sol kezde qazaqtardy kóp kórgenin, aralas-quralas bolǵanyn aıta kele «qazaqtar óte meımandos, qonaqjaı halyq, qydyryp baryp úıine qonǵan qytaılardyń qoınyna oń jaqta otyrǵan úlken qyzdaryn salyp beredi, osylaı talaı qyzdyń dámin tattym» dep qazaqtardyń dástúrine, bolmysyna qaıshy keletin, ulttyq-ar-namysyn qorlaıtyn jalǵan aqparat bergen. Huń Baýdyń eki bólinip jaryq kórgen osy maqalasyna oraı (mynda http://blog.sina.com.cn/s/blog_4e70a00f0100a0fa.html    http://blog.sina.com.cn/s/blog_4e70a00f0100a210.html) Qytaıdaǵy qazaqtar arasynda úlken narazylyq týyndaýda. Alaıda, narazylyq tek ınternet saıttardan asa alar emes. Qazaq tilinde jaryq kóretin aqparat quraldarynyń barlyǵy da buǵan narazylyq tanytýda.

Jalpy, qazaqtyń, qazaq ǵana emes, musylman áleminiń eń názik máselesi  - áıel zatynyń ar-namysyn qorlaýǵa qatysty jalǵan aqparattardyń jarıalanýy bir bul emes. Kónekózderdiń bári biletin bir oqıǵa 1986 jyldary oryn alǵan. Sol jyldary qytaı tilinde «Alystaǵy aq otaý» degen kitap jaryq kórip, onda da týra osyndaı áńgime aıtylady. Kitap avtory «qazaq áıelderiniń kóńilin tabý qıyn emes, átir-sabyn, aına-taraq sekildi zattar syılasań kez kelgen qazaq áıeli senimen qoıyndas bolýǵa kóne ketedi» dep jazdy. Bul zor daý bolyp sol kezdegi Qytaıdaǵy qazaqtardyń úlkenderi Janábil sekildi aqsaqaldar aǵaıynǵa basý aıtyp, al Úkimet anaý jazýshyny jazalap, máseleni syrtqa shyǵarmaı, Qazaqstannyń qazaqtarynyń qulaǵyna jetkizbeı sheshken.

Al jaqynda ǵana Quljada bir ulty qytaı jigit qazaq jastaryn qorlap, mazaq etip ony vıdeoǵa túsirip alyp ınternetke qoıǵan. Internet paıdalanýshylardyń narazylyǵy órship ketpes úshin bılik oryndary ınternetten álgi vıdeony joıyp, ony túsirip jarıalaǵan azamatqa 15 kúnge qamaý jóninde ákimshilik jaza qoldanǵan.

Qytaıdaǵy aǵaıyndar álgi rejıser Huń Baýdyń jazbasyn da úkimet ınternetten óshirip qana sharýany tamamdaıdy dep sanaıdy. Qazir Qytaıda qazaqtardy kez kelgen kóldeneń kók atty basynatyn boldy. Sondyqtan, áje-analarymyzdyń, apa-qaryndastarymyzdyń namysyn qorlap, kúıe jaqqan Hýn Baý Qytaı zańdaryna sáıkes «Ultarazdyǵyn qozdyrǵany úshin» dep jazalanyp eki jylǵa deıin sottalýy tıis. Bul sondaǵy aǵaıynnyń talaby. Bul talaptaryn qazaqtar kóshede narazylyq sherýin ótkizip úkimetke bildirýge dármensiz bolyp otyr. Sebebi, bıylǵy jyldyń 8-qarashasynda Qytaıda partıanyń HVIII sezi bolyp, el basshysy aýysady. Soǵan oraı bul kúnderi Qytaıda kóshede adamdardyń toptasyp sherý ótkizýine qatań tıym salynǵan. Qazaqtar 100 adamnan artyq bas qosa almaıdy. Sondyqtan bul máseleni qazaq ultshyldary kóterip, Qazaqstan úkimeti atsalysyp, tatý kórshimiz Qytaı eliniń elshiligine narazylyq hattaryn joldaý arqyly álgi búldirgi rejıserdiń qatań jazalanýyn talap etýmiz kerek. Áıtpegen kúnde erteń ol ózi aıtyp júrgen áńgimesin kıno qylyp túsirse (onyń kınorejısser ekenin eskerý kerek) naǵyz masqara sonda bolmaq.

Jalpy, bul áńgimeniń túp-tórkinin baǵamdaǵan adam onyń Qytaıdaǵy mıllıondaǵan boıdaqtarǵa baǵyttalyp jazylǵanyn anyq baıqaýǵa bolady. «Sender munda neǵyp júrsińder, qazaqtardyń ortasyna, qazaq eline baryńdar, barlyǵyńa onda áıel tabylady» degen oıdy meńzep tur. Qytaılar dalada jatqan qyz joq ekenin, qazaqtar qashan da ar-namysyn joǵary qoıatyn ult ekenin, tatý kórshilikke syzat túsiretin mundaı áńgimelerge tózbeıtinin bilýi tıis. Eger Qytaı úkimeti álgi rejıserdy jazalap, qazaq halqynan keshirim suramaǵan jaǵdaıda bizdiń elimizdegi qytaı ultynyń ókilderine ońaı bolmasyn, ek eldiń qarym-qatynasy salqyndaıtynyn bilýi tıis.

Aǵaıyn, namysymyzdy aıaqqa taptatyp, ultymyzdy kóringen kók attynyń qorlaýyna jol bermeıik!

Avtor: Ardabek SOLDATBAI

Derekkóz: "Shyn" portaly