Jaqynda «El birligi» qoǵamdyq birlestiginiń bastamasymen atalǵan qoǵamnyń tóralqasyna kiretin aqsaqaldary Naýan haziret meshitinde ımamdarmen kezdesý ótkizgen edi. Onda negizgi másele janaza kezinde beleń alatyn ysyrapshyldyq jaıy keńinen talqyǵa tústi. El aqsaqaldarymen bolǵan bul kezdesýde oblys ımamy Qanat Qydyrmın Múftıattyń buǵan erekshe nazar aýdaryp otyrǵanyn atap kórsetti. Janaza jaıly pátýada da ysyrapqa jol bermeý basa aıtylady. Biraq, bizdiń qazaq qoǵamy bul jaıǵa at-ústi qaraıtyny ókinishti.

Men osyǵan deıin «Máıitti urlaǵan kim?» degen maqalamdy jazyp, onda jerleý kezinde órbıtin keleńsiz kórinisterdi keńinen sóz etken edim. Janaza kezinde as berýdegi astamshylyq qana emes,  qabirstandaǵy mazar salyp jarysqandardyń da jaı-kúıi tilge tıek etilgen-di. Qarap otyrsaq, qazaq toıda da, janaza ysyrabynan da aldyna jan salmaıdy.

Sońǵy  kezderi toıǵa ǵana emes, jerleý kezinde as berý úshin de bankiden nesıe alý oqıǵalary aıtyla bastady. Qaltaly azamattarǵa bul tıyndy jelge shashý sıaqty kóringenimen, qarapaıym adamdarǵa ońaıǵa soqpaıtynyn nesine jasyramyz.

Demek, biz sharıǵattan da alshaqtap bara jatqan joqpyz ba? Asyl dinimizde adamy qaıtys bolǵan úıge salmaq salýǵa bolmaıtyny basa aıtylmaýshy ma edi. Úsh kúnge deıin ol shańyraqtan as ishilmesin dep te mindet qoıady ǵoı. Endeshe bizdiki qaı sharıǵat, sonda?!

Jaqyn adamy qaıtys bolǵan kisi máıit jýyndyryp, kebindep, tezirek jerleýge emes, as-sýdyń qaraketimen ketip jatady. Máıitke, baqıǵa ozǵan adamǵa  degen qurmet qaıda qaldy. Tipti, aýyldy jerde osyndaı qarakettiń saldarynan máıittiń úıde jalǵyz qalatyn kezderi de kezdesedi. Úıdegilerdiń bári taıly-tuıaǵy qalmaı, biri asqa soıylatyn maldy izdep, ekinshisi taratatyn shúberek pen as-sýdyń jaıymen qalaǵa shubyrady.

Álemde jahandyq daǵdarystar etekten tartyp tur. Aınalaǵa qarasań, barlyǵy únemge kóship, qolyn da tartyp ustaıtyn jaǵdaıǵa bet burdy. Osynaı daǵdarysdarǵa murnyn shúıirip qaraǵan qazaq pa dep qalasyń. Budan da qıyn zamandar bolǵan, qazaq odan da moıymaı ótken. Ol shyndyq. Biraq, ár zamannyń óz teperishi bar emes pe?!

Nege qazaq osy eldegi basqa ulystardan kedeıleý turady. Úı-kúıi joqtardyń deni óz qazaǵymyz desek esh qatelespeımiz. Biraq, toı jasaýǵa, janazany álgindeı ysyrappen ótkizýge kelgende aldymyzǵa jan salmaımyz. Mundaı daraqylyq kerek pe, bizge.

Janazalarda júrip kóp estıtiniń: «Tirisinde jaqsylyq kóre almady, endi ol dúnıege durystap shyǵaryp salaıyq!» degen penshelik sóz. Ólgen adamnyń jerleý rásimin osylaı asta-tók toı qylyp ótkizgennen oǵan paıdasy bar ma?! Ahıret kúnge odan mol saýap jazylsa ǵoı. Odan da ólgen adamǵa saýap jazylatyn isterdi kóbirek jasaǵanymyz abzal emes pe.

Janaza kezinde ne dáreti joq, ne basqa syltaýdy  jeleý etkender namazǵa turmaǵanyn jıi baıqaısyń. Esesine, asqa barýǵa qulshynyp turady. Bir tabaq etti juǵyn da qaldyrmaı, qalsa, múshelep bólip alý naǵyz nadandyq emes nemene.

Kókshetaýda janaza dastarhanyna etti týrap ákelý jóninde usynys aıtylǵaly beri ony qoldaǵandar da, qarsy daý aıtýshylar da bar. Alǵashqylary sharıǵat tártibin túsinetinder, al, ekinshi toptaǵylar: «Kókshetaý elimizdiń basqa óńirlerine qaraǵanda basty asymyz qazaqy etti múshe-múshesimen usynatynymen erekshelenedi. Endi bul dástúrimizden de aıyrǵylaryń kele me?» dep  ózderinshe kósemsıdi.

Negizi, syı tabaqty usyný janaza kezinde ǵana bolmasa eken dep otyrmyz ǵoı. Qazaqtyń basqa toılarynda sharýamyz joq. Biraq, zamanymyzǵa qaraı kósilý úshin toı kezinde de daraqylyqtan boıdy aýlaq salǵanymyz jón bolar edi.

Keıde osyndaı ysyrap bolatyn janaza dastarhanyn jaıdy kóbirek qalaıtyndar qaltalarynda aqshasy bar, murty maılanǵan jandar ekenin kóresiń. Azdap shyr bitti eken dep barlyǵymyz birdeı pań Nurmaǵambet bolyp Saǵynaıdyń asyn uıymdastyra bersek odan utatyn kim, utylatyn kim. Qabirstandaǵy záýlim-záýlim mazarlardy salyp jatqandar da solar. Burynǵy ótken babalardan úlgi-ónege alý kerek bolsa, asyl paıǵambarymyzdyń ónegeli ómirine nege úńilmeske.

Máıitti jýyndyrý, kebindeý, janazasyn shyǵarý jáne jerleý ǵana negizgi dinı rásim bolyp tabylady. Qalǵany qosymsha amaldar. Endeshe biz qaıtys bolǵan adamǵa saýap bolatyn jańaǵy tórt amaldy emes, janama isterge kóbirek kóńil bóledi ekenbiz. Elimizde janaza pátýasy da bar. Qasıetti Quranda Alla taǵala paryz etken mindetterdi de bilemiz.  Aldymen osy paryz isterge nazar aýdarsaq, janama  qaraketterdiń kerisinshe ysyrapsyz jaǵyna  den qoısaq.

Baqyt SMAǴUL