Áńgime
Nur - Aspan (qalam at)
Shernıaz qazir sózden qaldy. Sóıleseń betińe badyraıyp qarap qoıady, tis jaryp, jaq kirisin ashpaıdy. Ol buryn aýyzdyǵa sóz bermeıtin sheshen bolmasa da, kez kelgen taqyrypqa kirisip, sózge aralasyp “Men bilem” - dep toqtamaı sóılep ketetin. Sosyn da ony aýyldastary “Men bilem Shernıaz” - deıdi. Tipti kezinde ol aýyldaǵy bir toıdyń tamadasy kelmeı qalyp Alash alyptarynyń jas kezindegideı toı júrgizgeni de bar. Shernıaz ult kósemi Álıhannyń Lıza qyzynan týǵan balasy, biraq ony ózinen basqa eshkim bilmeıdi. “Naǵashy atamnyń salqyny tıeme” - dep “Saptaıaqpen as iship, sabyna qaraýyl qoıǵan” ker zamannyń jelinen áli qorqady. Aýyldaǵy orystardy kórgende tipi dirildep ketedi. Kim bolsa soǵan qolynan kelgenshe kómekteskisi keledi. Biraq onyń bary da joǵy da eki qońyr sıry men eki buzaýy ǵana. Ár jyly bir tana satyp qyzdaryna kıim-keshek alady, bir tanasyn soǵymǵa soıady. Jalǵyz sary tóbeti anda-sanda ózinen-ózi arpyldap bar ekenin baıqatady. Aýylda otyrsada esiginiń aldynda taýyq, qaz, úırek degennen dym joq. Onyń jumyrtqasyn sanap “baısyń dep aıtady ” degendi estigen soń bárin sol kezde satyp jibergen. Ol aýyldaǵy jalǵyz mektepti jaǵalap kúzetshi bolyp istegen. Berip emes, alyp úırengen dırektor buǵan aılyq bergen kúni qaıtadan aqsha suratady. “Jıǵyshtaryn” jiberip, bir ret aqsha bermeı jumystan qýyldy. Keıin pochta aýlasyn sypyrǵan bolatyn, olardyń beretini áıeli saýatyn tórt shelek súttiń aqshasynyń ar-jaq ber jaǵy boldy. Ony qoıyp kók týy kirlep tozyp ketsede, aspanda jelbirep turatyn ákimshilike esik baqqysh ta bolǵan, onda aılyǵyn bir aı berip, kelesi aıda bermeı, tipti tórt-bes aı bermeı buny umytyp ketti. Aýyldaǵy jalǵyz meshittiń syry ózine málim, onyń turaqty onǵa jýyq jamaǵatynyń bireýi osy Shernıaz.
- Endigi jol tek qaryz aqsha alý, - deıdi áıeli. Ol únsiz badyraıa qarady.
- Qaryzy joq el barma búginde. Búkil halyq qaryzben kún kórip jatyr, qaryz alý modyǵa aınaldy. Ol taǵy badyraıa qarady áıeline.
- Qaryz alý búginde damýdyń joly, - dep áıeli sóılemesine qoımady.
- Bankten qaryz alý óte aýyr kúná. Ósimqorlyq qurandaǵy eń uzyn aıat, - dep Shernıaz áıeline ejirıe qarady.
Tań namazyna meshitke jaman tús kórgende ǵana baratyn Shernıaz búgin azanmen tańǵy tórtte Alla úıine bardy. Esikten kire meshit aqysyna eki bas namaz oqýǵa turdy. Dańǵaza mýzyka qulaǵyn tundyrdy, óziniń ne oqyǵanyn umytqan ol tezdetip bitirip, terezeni japty. Qarama-qarsy aýlaǵa ornalasqan mektep búgin túnimen “Altyn belgiler” túnin ótkizdi. Jergilikti ákimder bastap basqada jas-jasamys erkekter qostap, bári tań atyrdy deıdi sybyrlaǵan eki jigit biri-birine.
Baqtybek ımam azan shaqyrdy, sálge paýza jasaǵan batystyq bas aýyrtar áýen meshittiń ishinde tereze jabylsada áýelep ketti. Namazdaryn ázer bitirdi. Shernıaz ımamdy etektep óziniń buıymtaıy boıynsha pátýa surady.
- Sharıǵatta qaryz aqsha alýdyń patýasy qandaı?
- Ne úshin alasyń?
- Qyzymdy oqýǵa túsirý úshin.
- Oqytpasań bolmaı ma?
- Qyzym baıbalam salyp jylap, áıelim de qostap ekeýi eki jaqtap basymdy ábden qatyrdy.
- Negizi qaryz alý haram, biraq muqtajdyqtyń úlken kishiligine qaraı pátýa berýge bolady. Mysalǵa úıińniń tóbesi túsip tursa... sol sıaqty almasa bolmaıtyn jaǵdaıda ruqsat beredi. Sen úshin qyzyńdy oqytý qatty qajet bolyp tursa bolady.
Birneshe kún oılanyp júrdi, tanysy Qanyshtyń ımanı saýaty jaman emes, sodan surap kóreıin dep qolfonǵa jarmasty. Ol “óz anańdy jetpis úsh ret astyńa salǵandaı aýyr kúná” - dep tóbesinen qatty soqqy bere sileıtti. Odanda ósimsiz qaryz beretin adamdar izde tamyr-tanystardan dep keńes berdi. Onyń ıegindegi tórt-bes tal saqaly esine túsip ony tez umytty.
Búginde kim ósimsiz jáne birer jylǵa qaryz aqsha beredi, ol óte qıyn deıdi Shernıaz ózimen-ózi sóılesip.
Ǵalamtordy aqtaryp “Mýftıat kızetke” kirip suraq-jaýap bólimine suraq qoıdy, jaýap bolmaǵasyn qońyraý shaldy.
- Assalaýmaǵalaıkým, meniń bir suraǵym bar edi.
- Ýaǵalaıkýmassalam, aıtyńyz, - dedi qarsy bette jas jigitiń salmaqty daýsy.
- Sharıǵatta qaryz aqsha alýdyń pátýasy qandaı?
- Bul búginde daýly máseleniń bireýi, osy jaqynda atalmysh másele boıynsha álemdik deńgeıde ǵylymı konfernsıa ótti, sonda Arabıa túbeginnen bir ǵalym, sizdiń sol alǵan aqshany ýaǵynda qaıtarý qýatyńyz bar bolsa onda bolady dedi.
- Qaryz beretin jaq, ıakı ósim alatyn jaq kápir qaýymnan bolsa, siz amalsyzdan alyp otyrsańyz jáne ony qaıtaratyn turaqty kirisińiz bolsa onda da ruqsat, - dedi bir ǵalym.
Sheshim qabyldaý ózinde qalǵan Shernıaz sharıǵatta kez kelgen nársege shyǵar jol bar eken-aý, kezinde atalarymyz “Sharıǵattyń san joly bar, ol qaraǵaıdyń shaıryndaı sozylady”, “Moldanyń aıtqanyn iste, istegenin isteme degen” - dep ózimen ózi taǵy sóılesti.
***
Sábıra aınaǵa qarady, qaraǵan saıyn qaıta-qaıta qarady, sulýlyǵyna toımady. Domalaq júzi ákesine uqsasada, boıy syrdańdap ósip, taldyrmash denesi kún ótken saıyn ájesi Lızaǵa uqsap barady. Bıyl toǵyzynshy synypty bitirip onynshy synypqa kóshti. Synyptastarynyń kóbi qyzdar, barlyǵy birimen biri jarysa kıinip mektepke keledi. Bul da bar-joǵyna qaramaı, azattyqtyń qalaı kelgenin sezede bermeıtin baıdyń qyzdarymen birdeı kıinedi. “Attyǵa erip jaıaýdyń tańy aıyrylypty” - degendeı bıyl týǵan ákpesi Jazıra oqýǵa ketip kedeı otbasy ekenderin kórsetip qoıa jazdady. Dese de sheshesi ákesine aıtpaı qolyndaǵy altyn júzigi men syrǵasyn satyp, ony qatarynan qaldyrmady. Kishkentaıynan “ózime tartqan óz qyzym” - dep sheshesi bul qyzyn bótenshe erkeletti. Sosyn da ol ákesine qaraǵanda sheshesine jaqyn. Sheshesi “Jastyǵym ótti, endi maǵan kim qaraıdy” - dep baryn satyp qyzyna sońǵy modeldegi smartfon alyp berdi. Oqýy jaıynda qaldy. Sheshesiniń sıyrynyń sútinen aı saıyn eki jarym myń teńgege birlik satyp alyp kún-tún demeı ǵalamtordyń ishin kezedi....sońǵy kezde tipti túnimen bireýmen sóılesetin boldy. Ákemen sheshe sezsede qyzynyń betin qaqpaı bilmegendeı boldy.
***
Teledıdarda tok shoý...
Kıgen kıimderi tizesine jetpeıdi. Mektep úlgisi dep balalardy aldap bárin jaltyr san jasady álgi “patshanyń jańa kımindegi” ákki saýdagerler sıaqty mektep formasyn tigetin qýlar. Ol az bolǵandaı bizdeı bıik ókshe kıip, aıaǵyn tyqyldata basatyn bota tirsek apaılar óz jasyn umytyp bótenshe daraqylanyp aılyǵynan artyq kıindi. Elikteýmen kún keshken jetkinshekter kózsiz eliktep, aına aldyna erte bardy. “Olar kitapqa qarap oı túzep emes, aınaǵa qarap boı túzedi” - dep ataqty ǵalym Asqar Júmádil shyr-pyr bolyp otyr.
“San túrli merekeni qur jibermeı toılady. Ol kimdiki, qandaı mádenıet ekenimen múlde jumysy joq,” - dep júrgizýshi shekesine túsken shashyn qaıta-qaıta sıpalaıdy.
Qalalyq №17 meketeptiń tárbıege jaýapty meńgerýshisi tarsyldatyp osy kezde esikten kirdi, otyrǵandar ótirik shapalaq shalyp qarsy aldy.
- Iá, bizder kóp ultty memlekette turamyz, ár ulttyń mádenıetine qurmet etip jyl saıyn ár merekeni qur jibermeı toılaımyz.
- Dańǵaza mýzykany azanmen, tipti keıde jarym túnde de qosyp dıskoteka jasaısyzdar bul ne masqara , - dep suraq berdi kórermen arasynan bir ata.
- Bizder keıde azanmen merekege daıyndalý úshin mýzyka qosatynymyz ras jáne 25 mamyrda “sońǵy qońyraý” túnde mýzyka bolatyny da shyn, - deıdi shashyn jelkesine jetkizbeı qıyp tastaǵan sary jýan meńgerýshi kelinshek.
- Eldiń qyzyn qyrǵa qondyryp, dalaǵa túnetip, erteńgi bolashaq ot anany, otannyń tárbıeshisin kezbelikke úıretedi, sumdyq, - deıdi tok shoýǵa qatysyp otyrǵan aq jaýlyqty áje.
- Bizdiń kezde uldar men qyzdar bólek synypta oqýshy edik, dalaǵa túneý turmaq jarty saǵat kezekshilik istep úıge keshikken kúni úıde buryshqa turatynbyz, al mektepke keshiksek maıdandy aınaldyryp ıtimizdi shyǵaratyn. Ákelerimizdiń qatal qabaǵynan qoryqqanda qandaı dir-dir etýshi edik, qazirgi ákeler “mysyq” bolyp ketti-ǵoı, shirkin! ..otyrǵandar shatyrlata shapalaq soqty.
- Aýyrýyn jasyrǵan óledi degen, mektep jasyndaǵy qyzdardyń aıaǵy aýyr bolyp oqýdan jasyryn shyǵatyny ashshy bolsada shyndyq, - dep otqa maı quıa shańyraqtaı bas kıimi kók tiregen moldaǵa sóz berdi júrgizýshi.
- AstaǵuprAlla, biz negizi hıdjap kıgendermen emes, jalańashtarmen kúresýimiz kerek. Quranda qyz balannyń eki beti men qolynan basqasy uıatty jer ekeni aıtylady, bizder uıatty jerin japqandardy kórgende tóbe shashymyz tik turyp búkil qoǵam bolyp soǵan qarsy turamyz, al mektepke qyzdarymyz tyrjalańashqa az jetpeı kıindirip jiberemiz. Kimde kim kúná jasaýǵa sebepshi bolsa olda sol kúnáni jasaǵanmen birdeı. Qyz bala sanyn jaltyratyp mektepke bardy, qansha ul bala oǵan qaraıdy, sosyn teledıdardan kórgenin istegisi keledi. Solaı osy aıtylǵan maqsqaralyq týyndap otyr. Sizder oılańyzdarshy, qaltańyzdaǵy on myń dollardyń shetin kórsetip bazarǵa shyqsańyz, ony kórgen qansha nıeti jaman buzaqylar sońyńa túsedi. Al qyz balańyzdyń ne áıelińizdiń jaltyr san kóılek kıip kóshege shyǵýy ne mektepke barýy sol aqshasyn kórsetip kóshede júrgen adamǵa qatty uqsaıdy. Solaı qoǵamda qylmys týyndaıdy, otbasy ydyraıdy, bolashaq búldirshinniń joly qıylady. Otyrǵandardyń bárine bul sóz jetsede nápsileri jibermeı shapalaq shala almaı únsiz bas ızektedi.
***
“Men bilem Shernıazdyń” úlken qyzy Jazıra byltyr “jaqsy bal” jınap memlekettik grantqa oqýǵa tústi. Ákesi qýanǵannan betine qarap otyrǵan bir sıyryn satyp qyzyn jabylyp qalaǵa oqýǵa aparyp saldy. Momaqan jýas qyz qalaǵa baryp buzyldy. “Kórmegenge kóseý tań” - dep oǵan barlyq nárse oǵan syrly bolyp kórindi. Gýrppalastarymen birge bir kúni túngi kýlbtyń da esigin ashty. Aýzyna ashshy sýdy aldy sol tún, qyz óziniń ómirin bos ótkizip jatqandaı sezindi, sodan bastap túngi klýbqa tez-tez bardy. Sabaǵy kúnnen-kúnge nasharlady, aqyry granttan aıyryldy. Ákesine aıtatyn beti joq, aýylda bary jalǵyz sıyr oǵan qarap otyrǵan sińlisi Sábıra bar, ol sonyky deıdi ózine ózi. Aqyly oqý oǵan arman boldy, ondaı sıyrdan beseýin satsada aqshasy jetpeıdi. Eki jyl áke-sheshesine aıtpaı qalada kafede ydys-aıaq jýyp kúnin kórdi, sońǵy kezde alys aýyldaǵy bir jigittiń etegin ustap qashyp ketti. Elshi kelgende biraq bildi ákesi. “Sonsha barymdy satyp oqyttym, sonda bizge kórsetken raqmeti osy ma” - dep áke qusadan ishine úni túsip kóp sózden qaldy. Óstip júrgende Sábıra bıyl emtıhan tapsyrdy jınaǵany júz qyryqtan elý úsh bal. Doldanyp shashyn jaıyp quddy áke-sheshesi oqýǵa ótkizbeı qoıǵandaı tulan tutyp jer baýyrlap jatqanyna týra bir jeti boldy. “Meni oqytpasańdar nege týdyrdyńdar” - dep baqyrdy. Ákesi jalǵyz sıyryna bir qaraıdy, qyzynyń esigine bir qaraıdy. Kolejdi oqy, ol tegin eken dese “Men ondaı tómen jerde oqymaımyn, dostarymnan uıat” - dep aspandaǵy aıǵa qolyn sozyp, eńkildep jylady...
Men barymdy satyp qaryzdanyp - qaýǵalanyp oqytyp - toqytsam oqýyn bitirer - bitirmes, “elmen jaýlastyryp” bir jigittiń artynan erip qashyp ketse aldyńǵysy sıaqty. Qyzdy oqytqan adam aqymaq, ol bári bir saǵan nanyn jegizbeıdi, terińdi aqtamaıdy degen oı oǵan sap ete qaldy da artynsha, Shernıaz óz oıynan uıaldy. Paıǵambarymyz “Eki qyz baǵyp ony jaqsy tárbıelep, qutty ornyna qondyrǵan ata-ana jánnattyq” - degen paıǵambarymyz qyz balanyń tárbıesi men onyń baqyty óte mańyzdy ekenin rýhanı kózben bizge eskertken eken-aý jaryqtyq deıdi qýanyp. Biraq men.... mende “qyzdarym bireýdiń qolyna barǵanda jerge qaramasyn, dıplomy bolyp óz kúnin ózi kóretindeı deńgeıde bolsa, búginde zaman basqa”...
***
Qazaq dalasynda áýlıeler tarıqatty myqty ustanyp, tasaýfta boldy, sharıǵattaǵy ońaı joldardy esh izdemedi, tek barlyq isin bir Allaǵa tapsyryp júrekteri Alla dep soqty. Quran: «Eı, jyndar men adamdar» dep eskertse, endi birde «Eı, ıman keltirgender» deıdi, endi birde «Eı, múmınder» dep bes paryzy tolyq musylmandardy meńzeıdi, artynsha «Eı, taqýalar» dep sóıleıdi, endi birde «Eı ǵalymdar» dese, birde «Meniń áýlıelerim» deıdi, odan soń «Meniń paıǵambarlarym» dep jalpylama aıtady. Artynsha tórt úlken paıǵambardy óz attarymen shaqyrady, eń sońynda bizdiń súıikti paıǵambarymyz Muhammed Mustafa (s.ǵ.a)-ǵa bólek aıtady” demek osydan óz dárejeń boıynsha qurandy basshylyqqa alasyń. Áıtsede Alla taǵala dinde qıyndyq joq deıdi. Kez kelgen sharýada sharıǵattyń sheńberin kórsetedi, artynsha bulaı istemeseń ózińe jaqsy dep eskertedi. Bul mine tarıqattyń joly... Qaryz aqsha alýda Shernıaz osy joldy tańdady...
***
Áıeli eki tizgin bir shylbyrdy qolǵa alyp, otbasylyq kóshti bastady...
Ol úıdiń qujatyn qoıyp ósimqor bankten qaryz aqsha aldy, ony ýaǵynda qaıtara almaı, úıinen aıryldy. Bank sot oryndaýshylarǵa myń dollar berip edi olar Alashtyń tuıaǵyn úıinen bir-aq túnde tyrqyratyp qýyp shyqty. Dese de qyzy oqýǵa tústi. Kezinde “qalanyń birdeńesi tıip keteme” dep eleýsiz eldi mekendi panalaǵan Shernıazdyń otbasy endi amalsyz qalaǵa kóship keldi. Qyzynyń oqý ornynyń mańynan úı jaldady, eriksiz áıeli kafede ydys-aıaq jýdy, ózi arba súıreýdi bastady...
