Aǵylshyn tilindegi pánderdiń muǵalimderine 25% ústeme jalaqy tólenetini jaıly 26 shilde kúni Úkimet úıinde «100 naqty qadam» Ult josparynyń áleýmettik jáne bilim salalarynyń júzege asyrylýyna arnalǵan brıfıńte QR Bilim jáne ǵylym mınıstri Erlan Saǵadıev málimdegen bolatyn.
Sonymen qatar, 2019 jyldan bastap 10-11 synyptarda keıbir pánder aǵylshyn tilinde oqytylatyny habarlandy. Sol sebepti qazirden bastap aǵylshyn tilinde oqytylatyn pánderdiń muǵalimderi tildik kýrstarda oqyp jatqany da málimdeldi. Aldaǵy jyldary birneshe pánniń aǵylshyn tilinde oqytylatyn negizge ala otyryp Qamshy.kz aqparat agenttiginiń jýrnalısi Ǵylym jáne bilim mınıstrligine resmı hat joldaǵan bolatyn.
Aldymen qaı pánder joǵarǵy synyptarda aǵylshyn tilinde júrgiziletinin naqtylap alsaq. Bilim berý uıymdarynyń joǵary synyptarynda (10-11 synyp) jaratylystaný baǵytyndaǵy hımıa, fızıka, bıologıa, ınformatıka pánderi aǵylshyn tilinde oqytylatyn bolady. Al atalǵan pánderdi oqytatyn muǵalimderge keler bolsaq, aǵylshyn tilinde muǵalimderdi oqytý úshin til kýrstary uıymdastyrylyp jatqany málimdeldi. Kýrstar tildi nóldik deńgeıde meńgergen, sondaı-aq deńgeıleri bar orta jalpy bilim beretin mektepterdiń ınformatıka, fızıka, hımıa jáne bıologıa pánderiniń muǵalimderine arnalǵan.
Kýrstardyń bilim berý baǵdarlamalary mınıstrdiń 2016 jylǵy 14 qyrkúıektegi №558, 2017 jylǵy 27 qańtardaǵy №32 buıryqtarymen bekitilgen.
Endi kýrstardyń mindetteri: jaratylystaný-matematıkalyq baǵytyndaǵy oqý úderisiniń erekshelikterin, sabaqty josparlaýdy, Aqparattyq kommýnıkatıvtik tehnologıalardy qoldaný boıynsha quzirettilikti eskere otyryp, pándi oqytýdyń qajetti deńgeıine deıin aǵylshyn tilin meńgerý deńgeıin kezeń-kezeńmen jetildirý.
Al qazirdiń ózinde «Órleý» BAUO» AQ Nazarbaev ýnıversıteti, NZM DBB, «USTAZ Professional Development centre» JSHS óndiristen qol úzip jáne úzbeı tildik kýrstardy ótkizýde.
Al aǵylshyn tiline oqytatyn kýrstardyń uzaqtyǵy 2-10 aı aralyǵynda bolmaq. Oqý uzaqtyǵy tildi meńgerý deńgeıi men oqytýdyń qarqyndylyǵyna baılanysty. Kýrs aıaqtalǵannan keıin árbir tyńdaýshy aǵylshyn tilin meńgerý deńgeıin jáne kásibı quzirettilikti baǵalaıtyn EMI (English as a medium of instruction) halyqaralyq sertefıkattaýdan ótedi. Bul kýrstar 2017-2018 jyldary jalǵasatyn bolady. Al tıisti qarajat respýblıkalyq búdjetten bólingen dep málimdedi BǴM baspasóz qyzmeti.
Kýrstardyń qalaı júrgiziletini jaıly aıtyldy. Alaıda elimizdegi bilim oshaqtarynda odan da bólek taǵy bir kólemdi másele bar. Aýyldyq jerlerde belgili bir pánderdi aǵylshyn tilinde oqytý bylaı tursyn aǵylshyn tiliniń oqytylý deńgeıi tómen, mamandar tapshy. Aýyldardy mamandarmen qamtamasyz etý nemese pán muǵalimderine aǵylshyn tilin oqytý jaǵy qalaı bolmaq?
BǴM jaýabyna sáıkes qazirgi ýaqytta mınıstrlik bilim sapasyn arttyrý maqsatynda bekitilgen kestege sáıkes Nazarbaev zıatkerlik mektepteriniń tájirıbesi boıynsha jańartylǵan bilim mazmunyn engizý jóninde jumys júrgizýde. Jańartylǵan bilim mazmunyn engizý nátıjesinde aýyl men qala mektepteriniń arasyndaǵy aıyrmashylyqty joıý kózdelgen.
Sonymen qatar, 2016 jyly aýyldaǵy mektep oqýshylarynyń birdeı qoljetimdiligin qamtamasyz etý maqsatynda «BilimLand» bilim berý» sıfrlyq bilim berý resýrstarynyń júıesine 4000 mektep qosylǵan.
Kompúter, proeksıalyq ekranmen 1440 aýyl mektebi, onyń ishinde shaǵyn jınaqtalǵan mektepter jabdyqtalǵan. 2017-2018 jyldary 3161 SHJM-di jabdyqtaý josparlanǵan.
Aıta ketsek, Respýblıka mektepterinde 2016-2017 oqý jylynda 18 899 aǵylshyn tili muǵalimi qyzmet etýde.
Respýblıkamyzda qyzmet etip jatqan aǵylshyn tiliniń mamandarynan bólek joǵaryda atalyp ótken jaratylystaný-matematıkalyq baǵyttaǵy pánderdiń muǵalimderdi aǵylshyn tilin qalaı meńgerip jatyr?
Mınıstrlik 2017 jyly úshtildi oqytýǵa kezeń boıynsha kóshý úshin qazirgi ýaqytta sabaq beretin pán muǵalimderine aǵylshyn jáne pándi aǵylshyn tilinde oqytý ádistemesin oqytý júrgizilip jatyr. 2017 jyly til kýrstarynda jáne biliktiligin arttyrý kýrstarynda nóldik deńgeımen jáne tildi barynsha joǵary deńgeıde meńgergen jalpy orta bilim beretin mektepterdegi ınformatıka, fızıka, hımıa, bıologıa pánderiniń 12 602 muǵalimi bilimin jetildirýde.
BǴM málimdeýinshe, atalǵan 12 602 muǵalimniń 4356 pedagogy Nazarbaev ýnıversıteti, NZM DBB, «USTAZ Professional Development Sentre» JSHS, «Órleý» UBAO bazasynda óndiristen qol úzbeı jáne qol úzip oqýdy jalǵastyrýda. Jyl sońyna deıin josparlanǵan barlyq muǵalimder kýrstan ótedi.
Muǵalimderdiń elimizdiń aldyńǵy qatarly oqý ordalarynda kýrstardan ótetinin bildik. Al oqýshylardyń jaıy ne bolmaq? Birneshe pánniń aǵylshyn tilinde júrgizilýine elimizdiń oqýshylary daıyn ba?
Bilim jáne ǵylym mınıstrligi oqýshylar aǵylshyn tilinde birneshe pándi ıgerýi úshin daıyndyq jumystarynyń júrgizilip jatqanyn málimdedi. Onyń ishinde 2013 jyldan bastap aǵylshyn tilin 1-synyptan bastap oqytý engizilgenin tilge tıek etti. Jalpyǵa mindetti memlekettik bilim berý standartyna ózgeris engilmek. Onda 5-11 synyptardaǵy bilim alýshylardyń aptalyq oqý júktemesine aǵylshyn tiline 1 saǵat qosylmaq.
Qazirgi ýaqytta kóptildi oqytý 100 naqty qadam Ult josparynyń 79-qadamy jáne úsh tilde bilim berýdi damytýdyń 2015-2020 jyldarǵa arnalǵan jol kartasy negizinde kezeń boıynsha júrgizilýde.
Jaqynda memlekettik granttyń tizim shyqqany barshamyzǵa belgili. Bıyl joǵarǵy oqý oryndaryna 34 myń 165 grant bólindi. Onyń 5 myń 864 orny pedogogıkalyq mamandyqtarǵa bólinip otyr. Endigi týyndaıtyn saýal elimizdiń mektepterinde úsh tilde oqytý qolǵa alynyp, bir jolǵa qoıylý barysynda JOO-daǵy pedagogıkalyq mamandyqtarǵa aǵylshyn tili engizildi me?
2012 jyldan bastap 42 JOO-da aǵylshyn tilinde oqytatyn arnaıy bólimder jumys isteýde. 2393 arnaıy topta 18 006 adam bilim alýda: bakalavrıatta- 16 121, magıstratýrada – 1 662, doktarantýrada – 223 adam. Onyń ishinde 4 749 adam: bakalavrıatta – 4581, magıstratýrada – 153, doktorantýrada – 15 adam pedogogıkalyq mamandyqtar boıynsha bilim alýda.
Onyń ishinde fızıka, hımıa, ınformatıka, bıologıa, tarıh syndy pedogogıkalyq mamandyqtar boıynsha 1 710 adam bilim alýda. Jyl saıynǵy bitiýshiler sany shamamen 427 adamdy qurap otyr.
2016-2017 oqý jylynan bastap JOO-lar bilim berý qyzmetin úsh tilde júrgizip keledi, bul MJMBBS-da bekitilgen. Bul rette oqý pánderiniń 50 paıyzyn oqytý tilinde(qazaq jáne orys) , 20 paıyzyn ekinshi tilde(tıisinshe orys nemese qazaq) jáne 30 paıyzyn aǵylshyn tilinde oqytý qarastyrylǵan. Budan basqa, «Aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalar» páni bakalavrıattyń barlyq mamandyqtarynda aǵylshyn tilindegi negizgi oqýlyqty qoldaný arqyly aǵylshyn tilinde oqytylady.
Negizgi oqýlyq boıynsha aǵylshyn tilinde sabaq júrgiziletini atalyp ótti. Al aldaǵy 2 jyl ishinde aǵylshyn tilinde júrgiziletin pánderdiń oqýlyqtary daıyn bolady ma?
Aǵylshyn tilindegi oqýlyqtardy NZM DBBU aǵylshyn tilindegi jaratylystaný ǵylymdary sıkliniń oqýlyqtary men OÁK ázirleýde. Qazirgi ýaqytta «Bilim-ınnovasıa» lıseılerinde oqytylatyn «Astana-kitap» baspasynyń oqýlyqtary qoldanylady jáne mektepterde qoldanylatyn oqýlyqtar tizbesine engizilgen. Cambridge University Press, Pearson Longman brıtandyq baspasynyń bıologıa, fızıka, hımıa oqýlyqtary qosymsha oqýlyqtar jáne OÁK QR MMBS-na beıimdelgen jáne jaratylystaný pánderi boıynsha saraptamadan ótken.
Aıgerim TAÝBAI
