Salafızm aǵymynyń doktrınalyq ıdeologıasyn XIII ǵasyrda Ibn Taımıa qalady. Ibn Taımıanyń doktrınalyq pikiriniń Áhli sýnná ýál jámaǵa ǵalymdarynyń kózqarasymen kelispeıtin tustary kóp boldy. Sol sebepti, Ibn Taımıaǵa óz ýaqytynda Áhli sýnná ýál jámaǵa ǵalymdary eskertý berip, keıbir kózqarasyn teriske shyǵardy. Ibn Taımıanyń doktrınalyq ilimin XVIII ǵasyrda Saýd Arabıasynda ómir súrgen Muhammed Abdýlýahhab nasıhattap, ary qaraı damytty. Tarıhqa úńiler bolsaq, ýahabshyldyq ıdeologıa negizinen XX ǵasyrdyń basynda I dúnıejúzilik soǵystan keıin óz táýelsizdigin aldy. Alaıda, ýahabshyldyq ıdeologıa kóp musylman elderinen qoldaý tappaǵandyqtan, olar ózderin jaǵymdy kórsetý maqsatynda, biz «salafımiz» (burynǵylardyń jolyn ustanamyz) degen uranymen búginde «salafızm» atymen tanylyp úlgerdi.
Qazirgi tańda olardy jaqtaıtyn bir bólim otandas dintanýshylarymyz salafılik aǵymdy «qalypty salafı» jáne «qaýipti salafı» dep ekige bólip kórsetýge tyrysyp júr. Olardyń, elimizge «qalypty salafılerdiń zıany joq» degen syndy kózqarastary sol aǵymdy jaqtap turǵandaı. Óıtkeni, salafılik aǵymdy «qalypty salafı» jáne «qaýipti salafı» dep ekige bólip qaraýǵa kelmeıdi. Olardyń qaı baǵyty bolsyn súıenetin doktrınalyq ádebıetteri bir. Iaǵnı, bári Ibn Taımıa men Muhammed Abdýlýahhabtyń eńbekterinen aınalyp óte almaıdy.
Salafılik teris aǵymnyń basty ıdeologıasy, ol – býkvalızm. Iaǵnı, máńgúrttendirý. Olar ózderiniń býkvalızmdik ıdeologıasyn sińirýde tómendegideı tásilderdi paıdalanady deýge bolady.
Quran aıattary men hadısterdi túsinýde syrtqy mánimen shektelý: Olar, «Dindi aqylmen túsinýge bolmaıdy, ol - fılosofıa, ıaǵnı adasýshylyq» degen túsinikti qalyptastyrady. Maqsattaryna jetý úshin meshit ımamdary men belgili ıslamtanýshy, teologtardyń ýaǵyzyn tyńdaýǵa, kitabyn oqýǵa tyıym salady. Olardyń ýaǵyzyn tyńdap, kitaptaryn oqyǵan adam taza senimi buzylyp, adasady dep túsindiredi. Sóıtip, dinge jańa kelgen adamnyń kóńiline ózegelerge degen senimsizdik, jaýy retinde qaraý tanymyn sińirip, óz aıtqandarynan shyqpaıtyndaı hálge keltiredi. Sondaı-aq, aıattar men hadısterdiń mánine úńilip, dinniń rýhyn aqyl turǵysynan saralaı almaǵan adamnyń máńgúrtke aınalary sózsiz. Salafılik aǵymnyń ǵalymdary, ıslam dini basa mán bergen: «Oı júgirtpeısińder me?», «Zer salmaısyńdar ma?», «Aqyldy qoldanbaısyńdar ma?» degen júzdegen aıattar men myńdaǵan hadısterdiń mánin túsinbeı qalýy múmkin be?! Joq, múmkin emes. Olardyń ǵalymdary munyń bárin biledi. Bile tura istemeıdi. Iaǵnı, olardyń maqsaty sońyna ergenderdi máńgúrttendirip, aıtqanyn istetý, saıası maqsattaryna jetý bolyp tur. Qasıetti Qurannyń alǵashqy aıatynyń «Oqy...» ámirimen túskenin, «aqyldy paıdalaný» kerektigin qatardaǵy bir dinı tulǵa da ajyrata alady. Bul «Oqy...» ámiriniń bilim izdeýdi, úırenýdi, tolǵanýdy, ózgelerdiń pikirimen sanasýdy, t.b. kóptegen maǵynalardy qamtıtyny túsinikti. Soǵan qaramastan, olardyń Quran aıattary men hadısterdiń mánine úńilýge tyıym salyp, syrtqy mánimen shektep qoıýy sózimizdiń dáleli.
Ulttyq qundylyqtardy joqqa shyǵarý: Bir eldiń ulttyq qundylyǵyn joqqa shyǵarý – sol eldi baǵyt-baǵdarynan adastyrýdyń basty sharty. J.Balasaǵun babamyzdyń: «Kimde-kim halqynan almasa tálim, Ony úırete almas eshbir muǵalim» - degenin eskerer bolsaq, ata-baba salt-dástúrine «anaý bıdǵat», «mynaý shırk» dep qarsy turý halqymyzdyń ádet-ǵurpymen qalyptasqan ulttyq tárbıeden qol úzdirýdiń bir tásili bolyp tabylady. Salafılik aǵym ókilderi dinge jańa bet burǵandarǵa qazaq halqynyń ádet-ǵurpyn múmkindiginshe dinge kereǵar etip kórsetýge tyrysyp, óz ıdeologıasyn ótkizedi. Jaqtastaryn kóbeıtedi. Nátıjede, qazaqty qazaqqa qarsy qoıyp, eldiń, ulttyń bútindigin buzady.
Zaıyrlylyq memleketti moıyndamaý: Salafılik aǵymynyń kózqarasy boıynsha, memlekettik konstıtýsıasy ıslam sharıǵatynan bólek, ıaǵnı, Quran men súnnetten bolmaǵan saıası júıe bolsa boldy kápirge shyǵarady. Zaıyrly memlekettiń ata zańyna qoldaý kórsetken, sol eldiń ekonomıkasynyń ósýine qol ushyn bergen jandardy da jaýy retinde tanıdy. Olar eli úshin adal qyzmet etip jatqan, tipti, musylman adamdar bolsa da óz ıdeologıalaryn qoldamaǵany úshin aıyptaıdy. Elbasy N. Nazarbaevtyń halyqqa joldaýynda aıtqanyndaı: «Máńgilik elge aınalýymyz úshin elimizdiń saıası jáne dinı-rýhanı ıdeologıasynda qarama-qaıshylyq bolmaýy qajet». Salafılik aǵymynyń memleket konstıtýsıasyna qarsy turýy memleket turaqtylyǵyna keri áserin tıgizetini daýsyz.
Endigi kezekte, «Salafılik aǵymdy qalaı aýyzdyqtaı alamyz, onyń ıdeologıasyn túbegeıli jeńýdiń joldary ne?» – degen suraqtardyń týyndary anyq. Salafılik aǵymnyń ıdeologıasynyń yqpalynda ketken adam, árbir isine salafılik ıdeologıanyń dúrbisimen qarap, sol negizde ómirlik ustanym qalyptastyrady. Onyń tanymyn ózgertý, raıynan qaıtarý kóp kúsh saryp etýdi talap etedi. «Otan – otbasydan turady» degendeı, otbasyndaǵy ata-anasyn kápirge shyǵaryp bólinýi, áıeline talaq berip jalǵyz basty jesir áıelder men tárbıe kórmegen jetimder osy ıdeologıanyń saldary. Sondyqtan, olarǵa qarsy turýdyń eń basty sharty, ol – qoǵam men bıliktiń ózara úndesýi, ulttyq birlik. Búgingi tańda, Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrligi ózge de organdarmen birlese otyryp, nátıjeli jumystar atqarýda.
S.Oqanuly,
QR DİAQM DİK Din máseleleri
jónindegi ǵylymı-zertteý
jáne taldaý ortalyǵynyń
jetekshi ǵylymı qyzmetkeri
