«Mektep qoǵamnyń kishkentaı modeli» degen qaǵıda bar. Demek, qoǵamdaǵy bar keleńsizdik mektepte de kórinis tabady. Ustaz retinde aıtarym: 1. Búgingi kúni bizdiń azamattarymyzdyń boıynda bir masyldyq psıhologıa berik oryn aldy. Men memleketti aqtaǵaly otyr dep túsinbeńizder.. Qalaı bolǵanda da, balasysynyń bolashaǵy úshin eń aldymen ata-ananyń jany aýyrýy kerektigi óresi bar adamǵa aıtpasa da túsinikti.. Al, bizdiń ata-analar bilim berýmen qatar tárbıe, oqýlyq jáne t.b. máselelerdi memlekettiń moınyna arta saldy. Tipti toqsanda bir bolatyn ata-analar jınalysyna bas suǵýdy qoıdy. Bar bolǵany 5-6 ata-ana kelýi múmkin, odan artyǵyn jalynyp keltire almaısyń. Sóıtken ata-ana, balasynyń boıyndaǵy qudaı bergen qarym-qabiletin elep-ekshemeı, jazýshy M.Baıǵut aıtqandaı «Beretinin berip jiberip», «baǵany» satyp ápergisi keledi, mektep bitirgende, joǵary mektepke súıreıdi! Beretini ótpeı qalsa, mektepti jamandap shyǵa keledi... Kim bolǵyń keledi?» degen suraqqa, «polıseı bolǵym keledi» dep jaýap bergen 9-synyptyń bir oqýshysynan, áldeneden úmittenip, «Nelikten polıseı bolǵyń keledi» dep suradyq. Biraq, úmitimiz aqtalmady! Jylaısyz ba, kúlesiz be.... «levyıy kóp qoı» («levyı» degeni- sirá kóldeneń tabys bolsa kerek) dep jymyńdaıdy álgi bala!

Bul áńgimeni bala qaıdan estidi? Eń nashar degen muǵalimniń ózi balaǵa «levyıy kóp mamandyq jaqsy» dep úıretpeıtini belgili. Iaǵnı, balanyń otbasyda kórgeni men mektepte alǵan tálim-tárbıesi qabyspaı jatyr. Osydan-aq, «qundylyqtardyń» orny aýysqan myna zamanda, keıbir otbasylardyń balalary úshin kimniń «ıdeal» ekenin ózderińiz saralaı berińizder. 2. Muǵalim týraly.. Osydan birer jyl buryn Shymkent qalasyndaǵy eń bedeldi JOO-ń Memlekettik Attestasıalaý Komısıasyna (MAK) múshe boldym. Bolashaq tarıhshy men arheologtar aldymyzdan ótti. Sonda bir ańǵarǵanym, «Tarıh pániniń muǵalimi» degen mamandyqqa ylǵı mektepti súıretilip ázer bitirgen aýtsaıderler túsedi eken. Olarmen salystyrǵanda, «Arheologıa» mamandyǵyn bitirýshilerdiń bilimi ǵana emes,jalpy ómirge, dúnıege degen kózqarasy múldem ózgeshe! Bul da oılanatyn jaǵdaı! Muǵalimge syılyq berý jaıyna toqtala keteıik! Jalpy, syılyq berý - alý jaqsy nárse, biraq, ol týys-baýyr, dos-jaran, quda-jekjat, kórshi-kólem arasynda bolsa ǵana! Al, muǵalimge syılyq usynýdyń ar jaǵynda «Men saǵan, sen maǵan» degen «taýarly-aqsha qatynasy» «qulaǵyn qyltıtyp» turady! Keıbir ata-analardyń, muǵalimdi «joldan taıdyrýdyń» eshqandaı ádisinen jıirkenbeıtini jasyryn emes. Bylaı shyǵa, bar muǵalimdi qaralap «attandap» shyǵa keletinder de solar! Muǵalim de adam balasy, qoǵamnyń bir múshesi! Onyń da basqalar sıaqty tolyp jatqan «materıaldyq» problemalary jeterlik. Jasyratyny joq, ustazdardyń arasynda da ara-kidik óz nápsisin tejeı almaı «altyn kórip, joldan taıyp ketetin, perishteler» kezdesip qalady. 3.Reformalarǵa toqtalsaq... Táýelsizdik alǵaly, beri birneshe ret reforma jasaýǵa áreketter jasaldy. Qaıtalap aıtaıyn, tek áreketter jasaldy! Joǵary jaqqa, «reformanyń qyzý júrip jatqany» týraly esepter qaǵaz júzinde ketken de bolar, ol jaǵy men úshin beımálim... Osydan birer jyl buryn, «Nazarbaev Zıatkerlik mektepteri» DBBU Pedagogıkalyq sheberlik ortalyǵynyń mamandary ózderiniń strategıalyq áriptesi Kembrıdj (Ulybrıtanıa) ýnıversıtetiniń Bilim berý fakúltetiniń álemdik bilim berý júıesiniń eń ozyq ádis-tásilderin meńgergen ǵalymdarymen birlese otyryp, pedagogterdiń bilimin jetildirýdiń úsh deńgeıli baǵdarlamasyn jasap shyǵardy. QR Úkimetiniń Qaýlysymen, birinshi deńgeı boıynsha kýrsty támamdap, sertıfıkat alǵan ustazdardyń jalaqysyna -100 %, (2-deńgeı - 70%, 3-deńgeı -30%) ústeme qosý kózdelgen. Ustazdardyń bilimin jetildirýdiń 2 (negizgi) jáne 3 (bazalyq) deńgeıleriniń baǵdarlamasy 2012 j. bastap «ÓRLEÝ» BAUO Aksıonerlik qoǵamy arqyly júzege asyrylyp keledi. Men birinshi deńgeı boıynsha kýrsty aıaqtap sertıfıkat aldym. Jalpy alǵanda, Baǵdarlama maǵan unady. Biraq, osy baǵdarlama boıynsha eń aldymen mektep basshylaryn tegis oqytyp alýy kerek edi. Mektep basshylyǵy túsinbegen baǵdarlamanyń «avtorıtardyq basshylyqqa» negizdelgen mektepte qalaı júretini ózderińiz elestete berińizder.. Onyń ústine, osy baǵdarlamany aıaqtaǵan maman quqyqtyq jaǵynan «tyr jalańash» deýge bolady, qorǵalmaǵan! Kemi 1-2 jyl ótýge tıis kýrsty 3 aı ishinde mıymyzǵa tyqqyshtap, «Mektepti qalaı ózgertseń, olaı ózgert, sol úshin seniń jalaqyńa qosylady» dep shyǵaryp saldy. Ár toqsan saıyn jáne oqý jylynyń sońynda ustaz Pedagogıkalyq Sheberlik ortalyǵyna esep tapsyrýǵa mindetti. Esep tapsyra almaǵan mamannyń sertıfıkaty qaıta alynady. Kýrsty aıaqtaǵan maman, áldebir sebeptermen mektep basshylyǵyna jaqpaı qalsa, «tyrp» ete almaıdy, «tyrp» etkizbeıdi. Estýimizshe, ondaı jaǵdaılar kóptep oryn alyp jatyr. Biraq, eshkim ony ashyq aıta almaıdy. Aınalyp kelgende, joǵary jaqqa taǵy da ótirik esepter ketedi. Onyń ústine, Baǵdarlamanyń negizi bolyp tabylatyn «7 modýldiń» biri AKT-n (Aqparattyq-kompúterlik tehnologıa - ınteraktıvtik taqta, kompúter, ınternet jáne t.b.) tipti Shymkent sekildi úlken qalalardaǵy mektepterdiń ózi tolyq jabdyqtalmaǵan. Osydan-aq, kýrs bitirgen muǵalimge túsetin psıhologıalyq salmaqty ózińiz esepteı berińiz.. Arty qalaı bolary belgisiz..

4.Oqýlyqtardyń sapasyna toqtalsaq: Tarıh pániniń muǵalimi bolǵandyqtan, ózimizshe, osy pándegi eń ózekti degen máselelerge toqtala keteıik... A) Aldymen aıtarymyz, ár oqýlyqtaǵy tarıhı oqıǵalardyń oryn alǵan oryndaryn kórsetýde alshaqtyq óte kóp. Onyń qaısysy durys, qaısysy burys ekenin baǵamdaý úshin, mektep muǵalimi emes, ómir baqı tarıhty zerttegen tarıhshy-ǵalym bolýyń kerek. Á) Sosyn,mektep oqýlyqtarynyń qandaı derekterge súıenip jazylatynyn anyqtap alaıyq: Ol týraly T.Turlyǵuldyń jetekshiligimen jazylyp, 2011 j. «Mektep» baspasynan shyqqan «Jaratylystaný-matematıkalyq» baǵyttaǵy 11-synyptarǵa arnalǵan «Qazaqstan tarıhy» oqýlyǵynyń 9-betinde bylaı kórsetilgen: «Oqýlyqtyń osy basylymynda biz Qazaqstan tarıhynyń akademıalyq basylymy (3-tom, «Atamura», 2002 j.) men ınternettegi eń sońǵy málimetterdi negizge aldyq». Oqýlyq avtorlary tarıh ǵylymyndaǵy derekkózderdiń rólinen habary joq sekildi. Internettegi málimettiń barlyǵy shyndyqqa janasa bermeıtinin mektep oqýshysyna da jaqsy belgili. Onyń ústine kózi qaraqty adam jazba tarıhy kóp saqtala qoımaǵan qazaq tarıhyn ańyz-jyrlardy arhıv derekterin salystyra otyryp zertteý kerek ekenin túsinse kerek... B) 10 synyptarǵa arnalǵan «Qazaqstan tarıhy» oqýlyqtaryna toqtalsaq, «Qoǵamdyq-gýmanıtarlyq» baǵyttaǵy synypqa arnalǵan oqýlyq materıaly «Jaratylystaný-matematıkalyq» baǵyttaǵy tas dáýirin kezeńdeý bir-birine múldem qaıshy keledi. Endi máseleniń moraldyq aspektisine toqtala keteıik... Profesor Zıabek Qabyldınov ...8-synyp «Qazaqstan tarıhy» oqýlyǵy. 2008 jyly birinshi basylymy, al ekinshi basylymy 2012 jyly shyqty....Osy oqýlyqta Sultanbet degen azamat birde "bı", birde "sultan" , birde «tóre» atanyp,1723 jyldan 1822 jyldarǵa deıingi kezeńdi qamtıtyn 10 shaqty paragrafta júr. 1 paragrafta aty atala bastaǵan Sultanbetke 27 paragrafta «Sultanbet tóre (XVIII-ǵ.) Abylaıdyń nemere aǵasy» degen túsinik beriledi. «Bul kimniń atasy?» degen suraq ózinen ózi-aq suranyp tur. Qoqańdaǵan Qoqan jaman-aq...Biraq, myna sózderdi muǵalim 8-synyptyń oqýshylaryna qalaı túsindiredi?..."Qyzdardy kúıeýge shyqqan ózge áıelderden ajyratý úshin olardyń EMSHEGİN ustap anyqtaýǵa deıin barǵan» (8-synyp «Qazaqstan tarıhy» oqýlyǵy-147 bet). Aıte berseń, oqýlyqtar osyndaı olqylyqtardan aıaq alyp júrgizisiz.. 5.Ustazdardyń túrli naýqandarǵa qatysyp, barlyq merekelerde alańǵa shyǵyp «shad-shadyman baqytty buqaranyń» rolin oınap, úlkendi-kishili sheneýnikterdiń tabanynda taptalǵany azdaı, búkil qoǵam taptaǵysy keledi. Halqymyzdyń qulaqqa ersileý estiletin «Kóńilsizden kótensiz (jigersiz, jasyq degen maǵynada) bala týady» degen danalyq sózi bar. («On úshte otaý ıesi» deıtin halqymyzdyń, UBT-e belgilengen mejege jete almaı qalǵan 18 jasar jigitteriniń jer toqpaqtap jylaǵanyn da kórdik). Ezilgen ustazdyń shákirti qandaı bolady, kim bolady? Oǵan bas qatyryp jatqan eshkim joq! 6.Al, bilim salasyndaǵy jemqorlyqqa kim kináli? Basshy ma, álde qatardaǵy ustaz ba? degen suraqtar "Taýyq buryn paıda boldy ma, álde jumyrtqa ma?" degen áńgime sekildi. Mektepke keıingi jyldary kelgen jas mamandardyń bilim deńgeıi óte tómen ekeni eshkimge qupıa emes. Olar jemqorlyqpen JOO-na sesıalaryn tapsyrý barysynda «aýyzdanyp» kelgen taǵy belgili. Mektepte de olar óz máselelerin aqshamen sheshý joldaryn izdeıdi, dırektor nemese onyń orynbasary ashyq suramasa da, kóptegen «ustazdar» týǵan kún, túrli merekeler degendeı, áıteýir syı-sıapat jasaýdyń jolyn taýyp «perishteni joldan taıdyrady». Al, endi basshylardy «perishte» deıin deseń, olardyń qalaı taǵaıyndalatyny, dırektorlyq laýazymnyń quny qansha «turatyny» týraly qaýesetter el arasynda jeldeı esip júr. Shyqqan shyǵyndy qalaı qaıtarý kerek? Aınalyp kelgende, jemqorlyqty azaıtý úshin qoldanystaǵy zańǵa ózgertý engizý kerek sekildi. Keńes zamanyn qansha kústanalasaq ta, jaqsy tustary jeterlik edi. Mysaly, «Halyqtyq baqylaý komıteti» degen sekildi organ quryp, onyń qyzmetkerlerin túrli taǵaıyndaýlar men tenderlerge basqa da qoǵamdyq nemese memlekettik emes uıymdar, BAQ ókilderimen birge qatystyrý qajet. Bizdi qutqaratyn bir-aq jol bar. Ol – ASHYQTYQ pen JARIALYLYQ! Ekinshi másele, Almaty men Astanadaǵy pedýnıversıtetterdiń túlekteri qaıda ketip jatyr? Men 10-jyldan beri jumys jasap jatqan ujymǵa, osy 10-jylda ortalyqtaǵy JOO-n bitirgen birde bir maman kelgen emes. Kelgen mamandardyń barlyǵy kóshedegi tolyp jatqan ashyq-shashyq JOO-ń túlekteri. Sońǵy 5-6 jylda JOO-y tipti stýdentterin is-tájirıbeden ótýge mektepterge jibermeıtin de bolǵan, aınalyp kelgende taǵy sol ádisker–ustazdarǵa tólenetin qarajat máselesinen qınalady. 7.«Quldan da bir suraý» degendeı, sóz sońynda ata-analarǵa aıtarymyz... Álpeshtep baǵyp-qaǵyp ósirgen balasy ómirden óz ornyn tapsa ǵana ata-ana –baqytty! Al, baqyttyń kilti joǵary bilimde emes, joǵary bilim baqytqa bastar san taraý joldyń biri ǵana ekenin esten shyǵarmaıyq! Bala tárbıesin tek mektep pen ustazǵa artyp qoıýǵa bolmaıdy, bul jolda búkil qoǵam, onyń ishinde eń aldymen ata-ana atsalysýy kerek. Balalarymyzdyń ómirden óz ornyn tabýyna, bolashaq mamandyǵy men kásibin durys tańdaýyna nemquraıdy qaramaıyq, aǵaıyn! Ómir SHYNYBEKULY, ustaz. Shymkent q.