Ońtústik Qazaqstan oblysynyń turǵyndary qytaılyq qorǵasyn óndirý kásipornynyń ekologıaǵa jasap jatqan zıandy qaldyqtarynan zardap shegip otyr, — dep habarlaıdy Qamshy.kz aqparat agenttigi. Osy máselege qatysty OQO-nyń Eńbekshi aýdany Shańyraq, Juldyz eldi-mekeniniń turǵyndary, Qarataý aýdanynyń Lesqoz eldi-mekeniniń turǵyndary men belsendileri OQO-nyń Bas Prokýrory men osy máselege jaýapty basshylarǵa aryz jazdy. Bul týraly «Ekologıalyq Aláns Baıtaq Bolashaq» respýblıkalyq uıymynyń prezıdenti Azamathan Ámirtaı óziniń feısbýk paraqshasyna jarıalaǵan.
Osy aqparatqa qatysty Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi «Eklogıalyq Aláns Baıtaq Bolashaq» respýblıkalyq uıymynyń prezıdenti Azamathan Ámirtaıdyń pikirin bildi.
«Qytaıdyń kompanıasy óziniń shıkizattaryn qaıta óńdeýden ótkizedi. Qytaılar shıkizatty qaıta óńdeýden ótkizip, qalǵan zıan qaldyqtardy ózen-kólderge nemese basqa da ashyq jerlerge tógip jatyr. Biz qazir belsendiler men aýyl turǵyndary birigip Bas Prokýratýraǵa bolǵan oqıǵany aıtyp, sonyń kómegine júgingeli otyrmyz. Tez arada bul máseleni qolǵa alý qajet. Bul máseleni men aýyl turǵyndary arqyly bildim. Qytaılardyń ashyq jerlerge tógip otyrǵan zıandy qaldyqtary adam densaýlyǵy úshin óte qaýipti. Aryzǵa barlyq aýyl turǵyndary men 7-8 belsendiler qol qoıdy. Bul máseleni tez arada sheshý kerek, sebebi zıan qaldyqtar aǵys arqyly tarap, mal qyrylady, adam ómirine aıtarlyqtaı zıan keledi. Qytaılarǵa báribir, olar óz qyzmetin atqarsa boldy. Ózderiniń jeri bolmaǵasyn bilgenderin istep jatyr», — dedi Azamathan Ámirtaı.
Aýyl turǵyndary men belsendilerdiń aryzynda:
«Biz, OQO-nyń Eńbekshi aýdany Shańyraq, Juldyz eldi-mekeniniń turǵyndary, Qarataý aýdanynyń, Lesqoz eldi-mekeniniń turǵyndary jáne osy Qazaqstan Respýblıkasyna jany ashıtyn turǵyndardan.
Osy aryzdy jazý sebebimiz bizdiń aýyldyń janynda burynǵy fosfor zaýytynyń ishinde qytaı azamattary jáne «Balqash Smetıng» fırmasynyń basshylary bilgenin istep, pesh qoıyp, Balqashtan qaýipti ken qaldyqtaryn alyp kelip, osy jerge balqytyp mys, qorǵasyn shyǵaryp jatyr. Odan qalǵan qaýipti qaldyqtardy myshák jáne kúkirt qaldyqtaryn qalalyq kanalızasıaǵa aǵyzyp, qalǵandary osy zaýyttyń ishinde ashyq túrde shashylyp jatyr. Myshák pen sera qaýipti qaldyqtaryn aryqpen de sý arqyly eldi-mekenderge ketip jatyr jáne aýany lastap jatyr. Sol aryqpen baqshamyzdy da, esiktiń aldyndaǵylardy da sýaryp jatyrmyz. Myshák qaýipti qaldyqtary onkologıa aýrýlaryn qozdyrady. Sol sebepti oblysymyzda onkologıa aýrýy óte kóp. Mundaı qaýipti qaldyqtardy shyǵaratyn zaýyttar arnaıy qaladan alys jerde ózderiniń alańynda betondalyp, tereń qazyp qurǵaq túrde saqtalý kerek, ony «mogılnık» dep ataıdy. Ol jerde zań túrinde qaýipsizdik sharalaryn qoldaný kerek jáne de jeke kúzet ustaý kerek. Qalanyń ishinde mundaı zaýyttar bolmaý kerek.
Qazaqstan Respýblıkasyna jany ashıtyn azamat retinde sizderden surarymyz balalarymyz ben nemere-shóberelerimizdi oılasaq, osy joǵaryda kórsetilgen zaýytty jabýyńyzdy suraımyz», — dep jazylǵan.
Aıta ketetin bolsaq, aýyl turǵyndary atalǵan kompanıanyń qyzmetkerlerine baryp osy jaǵdaıdy aıtqan. Alaıda kompanıa qyzmetkerleri aýyl turǵyndarynyń sózine qulaq aspapty. Aýyl turǵyndarynyń aıtýy boıynsha, qytaılar adamnyń qunyn aqshamen teńep otyr. Qytaılar aýyl turǵyndaryna ekologıadaǵy jáne basqa da basshylardyń barlyǵy bul jaǵdaıdy biletinin jáne ózderiniń «kryshasy» bar ekenin aıtqan.
Bul zaýyttyń jumys istep turǵanyna 3 jyldaı ýaqyt bolǵan. Kompanıadan shyǵatyn qaýipti qaldyqtyń «myshák» quramy 10%-dan asady. Bul kórsetkish onkologıalyq aýrýdyń birinshi qozdyrǵyshy bolyp tabylady. Shetelde 0,5 %-y bar myshákty kirgizbeıdi. Aýyl turǵyndarynyń sózine súıensek, osy zaýyttyń ishinde zańsyz júrgender de bar eken. Sonymen birge osy aımaqta 5000 qytaı turatyn jataqhana salynǵaly jatyr. Qytaı Respýblıkasynda joǵaryda atalǵan zıandy qaldyqtardy ashyq túrde ustaǵan adamdy túrmege qamaıdy.
Qytaı óz elinde zıan dep esepteıtin hımıalyq qaldyqtar arqyly bizdiń jerimizdi bylǵap jatyr. Shyndyǵynda bul adamzattyń ómirine qarsy jasalǵan ashyq qylmys. Nátıjesinde zardap shegetin qytaı emes, bizdiń qarakóz, bizdiń qazaq. Qazaqtyń bolashaǵy men densaýlyǵy qazaqqa kerek bolmasa, qytaı úshin bes tıyn. Olar ózderiniń qyzmeti men tabysy úshin eshkimdi aıamaıdy.
QR Bas Prokýratýrasy osy oqıǵany ádiletti túrde sheshýge, Qazaqstandaǵy árbir azamattyń quqyǵyn qorǵaýǵa mindetti. Qytaı kompanıasy jumys atqarǵannan bastap 3 jyl boıy qazaqstandyq azamattardyń quqyǵy ashyq túrde taptalyp otyr. Sol sebepti bul máseleni tez arada qolǵa alý qajet.
Ásel Bolatqyzy
