Qazaq eliniń azamaty bolǵandyqtan, qyzý talqylaný barysynda asyǵys-úsigis qabyldana salǵan latyn grafıkasy jóninde óz pikirimdi bildirmeı qalýǵa arym jibermedi. Árıne, qazaqta «Bitken iske synshy kóp» degen sóz bar. Kemshilik jumys jasalmaǵan jerde ǵana bolady. Atqarylǵan jumystyń barlyǵy da aqaýsyz, kemshiliksiz bola bermesi jáne aqıqat. Sol sekildi qazirgi kezde qabyldanǵan latyn álipbıi de kemshilikten qur alaqan emes. Birinshisi – qazaq tiline, dybysyna jat «F» jáne «Ch» dybystarynyń engizilýi. Bul dybystardy ilgeridegi ata-babalarymyz «fabrıka «sózin «pabrıka», «pochta» sózin «poshta» dep aıtqanyna anyq ańǵaramyz. Tili kelmegendikten emes, ondaı dybystar tilimizge jat bolǵandyqtan. Meniń bul pikirime «Jaý ketken soń qylyshyńdy boqqa shap» deıtinder de tabylar. Biraq, qabyldanǵan grafıka Quran sózi emes. Oǵan túzetý engizý bolashaǵymyz úshin qajet.

Sonymen qatar aldaǵy ýaqyttarda til ǵalymdarynyń moınynda atqarylýǵa tıis qyrýar jumys tur. Óıtkeni, kırılısany qoldanǵan jetpis jyldan astam ýaqyt aralyǵynda tilimiz alashubarlanyp ketti. Latyn grafıkasyna kóshý – osy alashubarlanǵan tilimizdi qalpyna keltirý dep túsinemin. Qazaq tili úndestik zańyna (sıngormonızmge) qurylǵan. Ony dáleldep, aıqyndap bergen Ahmet Baıtursynuly arab álipbıi jobasynda jasaǵan «Tóte jazýynda» tamasha úlgi kórsetti. Alaıda, qazirgi latyn grafıkasyn qurastyrǵan ǵalymdar osy úlgini basshylyqqa almaǵan. Olaı deıtinim, qazaq tilindegi sóz ishinde kezdesetin jińishke daýysty dybystardy «útir» arqyly belgileý. Bul «útirler» tilimizdegi úndestik zańyn buzýǵa múmkindik beredi. Oǵan myna mysaldy ǵana dálel etip keltirsek te jetip jatyr. Arab tilinen engen «kitap» sózi qazirgi qabyldanǵan latyn grafıkasy boıynsha «kitap» bolyp jazylady. Qazaq tili úndestik zańyna qurylǵandyqtan, bul sóz negizinen «kitáp» dep jazylyp, aıtylýy qajet. Iaǵnı, aldyńǵy býyndaǵy daýysty dybystyń jińishke bolýyna oraı, sońǵy býyndardaǵy daýysty dybystardyń barlyǵy da jińishke bolýy zańdylyq. Mundaı kezderi jińishke daýysty dybystardyń barlyǵynyń tóbesine «útirdi» qaptatpaı-aq, Ahmet Baıtursynulynyń úlgisin paıdalanyp, sózdiń basyna bir márte «útir» qoısaq jetip te jatyr. Osy arqyly sózdegi barlyq daýysty dybystardyń jińishke bolatyndyǵy aıtpasa da túsinikti bolmaq.

Qazaq tilindegi sózderdi jazýda ilgerindi, keıindi yqpal degen de bar. Osyny da biz keıingi kezderi joıýǵa tyrysyp júrmiz. Oǵan dálel – «Baqytkúl» esimdi qyzdarymyz óz attaryn «Baqytgúl» dep jazýdy ádetke aınaldyrǵan. Mundaǵy «kúl» degen sońǵy býynnyń maǵynasy oshaqtan shyqqan qaldyq degendi bildirmeıdi. Joǵaryda aıtqan ilgerindi yqpaldyń, ıaǵnı, qatqyl dybysty «t-nyń» áserinen «g» dybysy «k» dybysyna aınalatyndyqtan.

Aıta berse, tolyp jatqan máseleler jetkilikti. Ony sheshý de, qalypqa túsirý de tilshi ǵalymdardyń enshisinde. Bizdiki óz pikirimzdi bildirý ǵana. Osy ispetti tilimizdiń úndestik zańyn saqtaıtyn ǵana bolsaq alashubarlanǵan tilimizdi jónge sala alamyz. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda latyn grafıkasyna kóshý – kırılısanyń jaǵaldaǵan boǵyn ezýmen birdeı.

Kenjeǵalı QOSHYM-NOǴAI