Sońǵy jyldary Aıtystyń basynan daý arylmaı júr. Árıne, halyqtyń eń súıikti ári tarıhı óneri qaı kezde de qurmetke laıyq. Saıası jaǵynan alǵanda halyqtyń muń-mqutajyn jyrlap, qoǵamda dúmpý qozǵaı alady nemese bıliktiń de soıylyn soǵýǵa daıyn. Áne, sol úshin de bul óner kókparǵa aınalyp júrgenin kórip júrmiz. Aıtystyń qalaı ótkenin "kimniń yqpalynda ótken aıtys" ekenine baılanysty bile alatyn boldyq.
Qazir aıtys aqyndary da maqsat-múddelerine, dúnıe tanymyndaǵy kózqarastaryna oraı jiktele bastaǵan. Bireý bılik jaǵalasa, bireý álde bir toptyń soıylyn soǵyp nápaqasyn taýyp júr. Degenmen óz deńgeıinde salaýatyn saqtap júrgender de barshylyq. Pendelik ne istetpeıdi deısiz!? Onyń ústine turaqty jumysy men daıyn páteri bolmaǵan soń sary bala, qara qazannyń qamy úshin aqshasy mol radıkaldy tanymdaǵy toptardyń soıylyn soǵyp júrgender de joq emes nemese báz bireýlerden syılyǵynyń qarymjysyn qaıtarýdy maqsat tutqandary da bar. Bul jaǵyn keı toptar myqtap paıdalanyp, túrli syı men sıapat arqyly ózderine tartyp álek.
Jalpy Aıtys – saıası partıalardyń kúresi emes, sóz saıysy. Endeshe sol aıtylǵan óleń sóziniń máni men sulýlyǵy, oralymdyǵy men qunarlylyǵy, ǵajaıyp kórkemdigi men tapqyrlyǵy, sózdik qory men tábıǵılyǵy talasqa tússe quba qup bolar edi. Ázirshe onyń aýyly alys. Sebebi: tómendegideı kedergiler Aıtystyń baǵyn baılap, aıtyskerlerdiń izdenisine kedergi keltirip otyr.
Birinshisi, Aıtysty baǵalýdyń júıesizdigi. Atap aıtqanda, Aıtysty baǵalaýdyń naqty erejeleri joq(krıterıleri) joq. Daıyndap alǵan bir sózin(zagatovkasyn) 5-10 jyl syqpyrtyp, sózinde kórkemdik qunar bolmasa da, halyqtyń sher-muńyn aıtyp arzan óleńmen aqyn atanǵandar jetedi. Bul tipten, úkimettiń renishin týdyryp, Aıtystyń biraz ýaqyt shektelýine sebep boldy.
Ekinshi, Aıtysty baǵalaıtyn qazylardy taǵaıyndaý erejeleri joq. Atap aıtqanda, áldebir ataǵy bar kóldeneń kók atty Qazy atanyp, ózi unatqan kózqaras pen aqynǵa baǵasyn beredi. Meıli ol aıtys pen ónerden, synnan habary bolmasa da.
Úshinshi, Aıtysta aqyndardyń júregin soqtyryp, táýbesin esine túsiretin syn joq. Eger syn aıtyla qalsa álgi bir múddeli toby óre túrgelip, synshynyń shashyn julýǵa bar. Birin-biri qorǵashtaǵan top. Sondyqtan, baǵalaıtyn qazylardyń kózqarasy men dúnıetanymyna, dárejesine qaraı daıyndalý aqyndardyń daǵdysyna aınalǵan. Sosyn aýdıtorıa dep atalatyn halyqtyń sherin shyǵaratyn sózder arqyly emosıany paıdalanyp baǵa alýdy kózdeıdi. Tipten, tushymdy syn men pikir aıtýǵa ilikpeıtin bolǵasyn burynnan aıtyp júrgen sózderin(zagatovkalaryn) tógip jiberetinin qaıtersiz.
Tórtinshi, Aıtyskerler odaǵy men aıtyskerler fakúlteti júıeli túrde jumys istemeýde. Negizi Astanda qurylǵan Aıtys fakúlteti aıtyskerlerdi daıyndap qana qoımaı, dıplom berip, jumysqa ornalasýǵa múmkindik jasaıtyn oryn bolýǵa tıisti edi. Ókinishtisi, sol fakúltette 4-aq bala oqıdy. 250–den astam aıtys aqyndary bar Qazaqstan úshin bul túkke turǵysyz. Shyn máninde, bul qurylymdar túrli semınarlar men konferensıalar ótkizý arqyly aqyndardyń dárejesi men zátkerligin kóterýleri, naǵyz sóz saıysy retinde qalyptasýyna jeteleýi kerek edi. Qazylardy da arnaýly semınarlar arqyly ádil de asqaq qazylar tobyn qurýǵa, daıyndaýǵa mindetti bolatyn. Ókinishke oraı saıası múdde úshin nemese aqyndardy paıdalanǵysy kelgender úshin bular qazirshe tıimsiz bolyp tur –aý!
Mine bular, aıtyskerlerdiń alǵa damýyna kedergi jasap, sóz óneriniń naǵyz synǵa túsýine múmkindik bermeı otyr. Onyń ústine ártúrli Dinı kózqarastaǵy túsinispeýshilikteri aıtystyń óz deńgeıde ótýine salqynyn tıgizip, jikke bóline bastaǵanyn kórsetedi.
Uly Táńirdiń bergen syıyn óz deńgeıinde kóterip júrý - bizge syn. Dese de qazirgi aıtystyń basy-qasynda júrgen aǵalarymyzdan ony áli kútip júrmiz. Múmkin bul da bizderge nemese urpaqtarymyzdyń sanasyna artylǵan amanat shyǵar!
Osyndaıda kezinde Aıtys sahnasynyń sańlaǵy bolǵan Rınattyń sózi eriksiz oıǵa oralady. "Men qazirgi aıtyssymaq, aıtysqa uqsas shoýǵa qatysqym kelmeıdi. Aıtys bolady, bolsa sonda qatysamyn… Qazirgi bolyp jatqan dúnıeler – ol múlde aıtys emes. Ony 100% dáleldep bere alamyn. Qazir aıtys joq. Qazir aıtysqa uqsas shoý bar".
Altaı Buqarbaev
