Jasyratyny joq, qazir elimizde shaıqalǵan shańyraqtar men oıran bolǵan otbasylar sany kún sanap kóbeıýde. Oǵan endi «Talaq!» dep taqyldaıtyn jastar shyǵyp jatyr «Kazislam» portalynyń sarapshysy, dintanýshy, PhD doktory Ershat Ońǵarov óz pikirin bildirdi.
Buryn qazaq qoǵamynda aq neke degen uǵymnyń orny qandaı edi osy?
Neke halqymyzda qasıetti uǵym. Sondyqtan ony jáı ǵana neke dep emes, aq neke, aq nekeli asyl jarym, qudaı qosqan qosaǵym, aq otaýym, aq shańyraǵym dep erekshe qurmettegen. Asyl analarymyz ben ardaqty ákelerimiz qara basynyń qamynan otbasy-oshaq qasynyń tatýlyǵyn birinshi orynǵa qoıǵan. Otbasy bolǵan soń ydys-aıaq syldyrlamaı turmaıdy. Buryn ájelerimiz otbasynda bolyp jatqan túsinispeýshilikterdi syrtqa bildirmegen. Barlyǵyn aqylmen, sabyrmen ózara sheship otyrǵan. Qashan da «uıat bolady» degen sóz sanalarynda turatyn. Bir-biriniń jamandyǵyn jasyryp, jaqsylyǵyn asyryp otyrǵan. Shańyraqtyń bıik, bosaǵanyń berik bolý qupıasynyń bári osynda jatsa kerek. Uzaq jyl otasqan analarymyzdan baqytty otbasy bolýdyń qupıasyn suraǵanda kópshiligi «qıyndyqty birge jeńdik, sabyrly boldyq, bir-birimizge keshirimdi boldyq» dep jatady. Psıhologtardyń aıtýyna qaraǵanda, erli-zaıyptylardyń ómirde kezdesken qıyndyqtardy birge jeńe bilýi nátıjesinde olardyń qarym-qatynastary jańa satyǵa kóterilip, bir-birine degen súıispenshilikteri odan saıyn arta túsedi eken. Iaǵnı, ómirde kezdesetin qıyndyqtar olardy shyńdaı túsedi.
Kópshilikke topyraq shashýdan aýlaqpyz, árıne! Tamyry tastaı bekigen nebir myqty otbasylar bar. Degenmen qazirgi otbasylardyń túıtkilderi týraly ne aıtasyz?
Al qazirgi álemdik jahandaný zamanynda otbasynyń baǵa jetpes qundylyq retindegi máni joıylyp barady. Statısıka málimetine súıenetin bolsaq, elimizde nekelesken juptar sany azaıyp, ajyrasqan otbasylar sany artyp keledi eken. Máselen elimizde 2016 jyly 140 840 neke tirkelgen bolsa, sonyń 51 775-i ajyrasyp ketken. Al nekesin zańdy túrde tirkemeı, tek sharıǵı neke qıǵyzýmen shektelip, sodan soń úılenbeı jatyp ajyrasyp, talaq berip jatqandar qanshama? Eń soraqysy da osy bolyp tur. Buryn-sońdy el estimegen, elimizde bolmaǵan, ultymyzǵa, dinimizge múldem jat, jıirkenishti áreketter beleń alyp barady. Birneshe áıelge úılenip, erteńine «talaq» dep nekesin zańdastyrmaı, ajyrasyp jatqandar kóbeıdi. Bul ulttyń bolashaǵyna balta shaýyp, halyqtyń arasyna iritki salýdy kózdegen jaman nıettegi adamdardyń is-áreketi ekeni anyq. Ókinishke qaraı, bizdiń eshteńeden beıhabar, saýatsyz, ańqaý qarakóz qyzdarymyz solardyń arbaýyna ońaı túsip, san soǵyp qalyp jatyr. Nátıjesinde zańsyz týǵan jetim balalar, jesir analar sany artýda. Osynyń bári ózimizdiń san ǵasyrlardan beri kele jatqan ulttyq qundylyqtarymyzǵa, asyl dinimizge mán bermeı, ózge mádenıetke elikteýdiń nátıjesi bolsa kerek. Buǵan tosqaýyl qoımasaq, eldigimizge, ultymyzǵa zıanyn tıgizedi, tipti memlekettiń turaqtylyǵyna nuqsan keltiretini anyq. Ol úshin el bolyp, ult bolyp jan-jaqty kúresýimiz kerek. Bul máselege elimizdiń árbir azamaty atsalysýy tıis. Opyq jep qalǵan qyz sizdiń týǵan qaryndasyńyz, qyzyńyz nemese sińlińiz bolýy da múmkin edi ǵoı.
Endi munyń qandaı sheshimderin kórip otyrsyz?
Memlekettik mekemede tirkeýden ótken soń baryp meshitte neke qıdyrý kerek. Sondaı-aq «qyzǵa qyryq úıden» tyıym salyp, ata-ana olardyń árbir qadamyn jiti qadaǵalap otyrýǵa mindetti. Eger balalarynyń nemese qyzdarynyń qandaı da bir is-áreketinen kúmándansa, oǵash qylyqtar baıqasa, onymen sóılesip, sózderine qulaq aspasa tıisti oryndarǵa habarlaýy qajet. Bilim ordalarynyń joǵary synyp oqýshylary arasynda, joǵarǵy oqý ornynda oqıtyn qyzdarymyzdyń arasynda arnaıy mamandardyń túsindirý jumystary belsendi túrde júrgizilýi qajet. Tipti teledıdar, radıohabarlarynda beriletin jańalyqtarda qulaqqaǵys etilýi qajet. Sonymen birge aldanyp qalǵan arýlarymyzǵa da zertteý júrgizý artyq bolmaıdy. Aldanyp qalatyn kóbine kimder, qaı jastaǵylar, ne sebepti?
Bireýdiń aryn taptap, qorlaýǵa, taǵdyrymen oınaýǵa tek ımandylyqtan, ardan, adamgershilik qasıetterden jurdaı adamdar ǵana bara alady. Olarǵa qatań jaza berilýi tıis. Al otbasynda tárbıe kórgen, izetti jan, shynaıy musylman mundaı áreketterge áste jol bermese kerek. Sebebi ol Allanyń aldynda jaýap beretinin bilgendikten adam túgili tirshilik ataýlyǵa tıtteı de qastandyq jasamaıdy. Árbir ata-ana otbasynda bireýdi qorlaýdyń túbi jaqsylyqqa aparmaıtynyn, ata-ananyń aq batasyn alyp, bas qosqan eki jastyń ǵana baqytty bolatynyn balasynyń qulaǵyna quıyp otyrsa artyq bolmas edi.
Mundaı máseleler bizdiń elimizde ǵana emes, ózge elderde de kezdesetetini anyq. Osy oraıda órkenıetti elderde bul másele qalaı sheshimin tapqan, kórshiles elder qalaı kúresip jatyr, olardyń jaqsy ádisterin qoldanýymyz kerek. Ásili, bizdiń ata-babalarymyz ustanǵan qaǵıdalardy biz de sanamyzǵa sińirsek, adaldyq, ótirik aıtpaý, bireýdiń ala jibin attamaý sıaqty adamgershilik qundylyqtardy ardaqtaı bilsek, adamnyń bir-birine degen qurmeti artyp, baqytty otbasylar qatary da kóbeıer edi.
Tushshymdy oı-pikirlerińizben bóliskenińizge kóp raqmet!
Suhbattasqan Qudaıberdi Baǵashar
