- Shala qazaqtardyń tilderinde adam attaryn qysqartyp aıtý:
Báke (Berik) – Beko, Seke (Serik) – Seko, Ereke (Ermek) – Eko, Máke (Maqan) – Maks, Káke (Káýken) – Kolá, Sáke (Sandýǵash) – Sandý, Báke (Baqytgúl) – Baha, Báke (Bahtıar) – Bohtı, Eseke (Esen) – Esıta, Aseke (Asqar) – Asóka, Táke (Talǵat) – Týka, Báke (Bolat) – Boka, Kúleke (Kúlpan) – Klóna t.b. Seke (Seken) – Sıkosh, Beke (Beken) – Bıkosh, Sháke (Shyńǵys) – Shına, Jumeke (Jumageldi) – Gosha, Nureke (Nurlan) – Nýrık, t.b.
2. Shala qazaqtardyń sóılemdegi sózderdiń arasyna kereksiz sózderdi qosyp jazýy (aıtýy):
|
Balabaqsha Kitaphana zaly jumys isteıdi Muraǵattar bólimi Qazaq tili Ánshi Qurylysshy Úıretý Gazǵa arnalǵan Mamandar daıarlaý Oqý oryny Bilimin jetildirý Mamandar Kólikti jýý Un Un Jyljymaly Gazet Syra Balmuzdaq Qant Usaq qant Sábıler Tómengi synyp Dúkender Dúkender Toǵandardy tazartý Gaz qubyry Baılanys bólimshesi Jeńildikter jasalady Taqyryp Kepilsiz Aıyp tóleý Kóńil kóterý Bıylǵy kóktemde Bıylǵy jazda Sóılemeıtin ul Aqsha tóleý (aýdarý) Gaz qubyryn jóndeý Damý Kún tártibi Sýsyndar Ulttyq taǵamdar Tárbıe Em jasaý Dárihana Qaýipsizdik Imandy adam Qazaqy (-shyl) adam Óleńder Áńgime Synshyl adam Adamshylyǵy Qazirgi zamandaǵy 1. İsmer adam Keshke deıin Tań atqansha Tań aldynda Keshke taıaý Aýyzsha aıtý Jazbasha Qoıma Elý jyldyq toı 1. Arzan baǵa Dúkender Uıqysyzdyq 2. Arzan úıler Sapaly Sapasyz Taldaý Oı-órisin damytý Turǵyn úıler Sport saraıy Tabıǵı qoryq Emtıhan tapsyrý Tabıǵı qalpynda «Aınur» asqanasy Ákimshilik, ákimdik Turǵylyqty jeri Kórpe Orama nan Tergeý toby Jaıaýlar Solaı berińiz Usaqtap berińiz Bir qarbyz Bir júk máshınesi Bul ul On shege 1. On kún ishinde 2. Tuǵyr Bir bılet Bir qorap sút Bir úı turǵyzdy Kómek bola ma On jumyrtqa 3. Ótýge bolmaıdy 4. Jol erejesi 5. İshek aýrýy Asqana Emhana Oqytý (bilim berý) Et (sút) Satý Zań qyzmeti Jetkizý Sýsyn Otbasy Jumys saparymen Qabilet Bılet Bıletpen kirý Mektep Ystyq júgeri Áskerı kıimder |
Bóbekjaı balabaqsha Kitaphana taný zaly jumys jasaıd Muraǵat taný bólimi Kásibı qazaq tili Kásibı ánshi Kásibı úı salýshy Kásibı úıretý Kásibı gazǵa arnalǵan Kásibı sheberler daıarlaý Kásibı oqý orny Kásibı quzirettiligin arttyrý Kásibı sheberler Kólikti kásibı jýý Tógilmeli bıdaı uny Naýbaıhanalyq bıdaı uny Burymaly Kúshti gazet Quıylmaly syra Quıylmaly balmuzdaq Ólshenbeli qant Maıda ólshenbeli qant Maıda baldar Tómengi maıda synyp Dúkender jelisi Yńǵaıly dúkender jelisi Toǵandar jelisin tazartý Gaz qubyry jelisi Baılanys bólimshesi jelisi Jeńildikter júıesi jasalad Tansyq taqyryp Kepilzatsyz Aıyp pul tólemi Mádenı kónil kóterý Bıylǵy jyl kóktemde Bıylǵy jyl jazda Sóılep bilmeıtin bala Ǵalamdyq aqsha tólem jelisi Gaz qubyry jelisin jóndeý Kenje damý Júıeli kún tártibi Dástúrli sýsyndar Dástúrli ulttyq mázirler Ýyz tárbıe Em-shara jasaý Áleýmettik dárihana Áleýmettik qaýipsizdik Imanaýı adam Qazaqı adam Imanaýı ólender Zamanaýı áńgime Synı kózqarasty adam Adamı qasıetteri Qazirgi zamanaýı Kásibı kıim jasaýshy adam Keshke jaqynǵa sheıin Tan jaqynǵa sheıin Tanǵa jaqynǵa taıaý Keshke jaqynǵa taıaý Aýyz eki tilde aıtý Jazba tilde Júkter qoımasy Elý jyldyq mereıtoı Qoljetimdi baǵa Óte dámdi dúkender jelisi Qymyz uıqysyzdyq Qoljetimdi úıler Joǵary deńgeıdegi sapa Nashar deńgeıdegi sapa Keshendi taldaý Oı-órisin keshendi damytý Turǵyn úıler kesheni Sport saraıy kesheni Tabıǵı qoryq kesheni Keshendi emtıhan tapsyrý Tabıǵı keshendi qalpynda Aınýra asqanasy kesheni Ákimshilik jaılar Meken-jaıy Mahabat kórpesi Shyǵys halal samsasy Jedel tergeý toby Jaıaý júrginshiler Solaı ura beriniz Maıdalap ura beriniz Bir tal qarbyz Bir tal júk máshini Bir tal bala On tal shege On kúntizbelik kún ishinde Keleli tuǵyr (22 tamyz 2015j) Bir tal bılet Bir tal sút Bir tal úı turǵyzdy Kómek bola ala ma? On tal tuqym Ótýge tıym salynady Jol qozǵalysy erejesi Jedel ishek aýrýy Tamaq ishý ortalyǵy Densaýlyq ortalyǵy Bilim berý ortalyǵy Et (sút) ortalyǵy Satý ortalyǵy Quqyqtyq qyzmet kórsetý ortalyǵy Jetkizý kósh basshysy Densaýlyq sýsyny Mereıli otbasy Jumys sapary aıasynda Kóshbasshylyq qabilet Kirme bılet Kirý kirme bıletpen Baqyt mektebi Ystyq pisirilgen júgeri Áskerı pishin arnaıy kıimder
|
3. Shala qazaqtardyń shubalańqy sóılemderi:
|
1. Emdep jazǵan adam 2. Qaıda barasyń 3. Jaqyndaǵanda aıtamyn 4. Taratý kerek 5. Tómen túsip baramyn 6. Búrsúgúni keledi 7. Erteń barady 8. Qınalmaı turǵanda 9. Túsirý kerek 10. Oınap aıttym Qoı soıady Ýaqyty boldy Túsip qalaıyn Keshe boldyń ba Barmaımyn Jorta aıttym Bilimin jetildirý Múgedekterge Munda toı bola ma Ruhsatsyz júrýge bolmaıdy Temeki shegý densaýlyqqa zıan Aqyly kólikter turaǵy Shet elderge ushady |
Emdelip jazylýyna sebepker bolǵan adam Qaı ıaqqa barý kerek bop atyr (atypty) Jaqyndap kel atqan kezde aıtam Taratý kerek bop atypty (atyr) Tómen túsip ketip bar atyrym Erten arǵy kúni keleıin dep atypty Erten baraıyn dep atyr (atypty) Qınalyp qamaı turyp atqanda Túsirip ap qalý kerek bop atypty (atypty) Oınap aıtyp atyrym (jatyrym) Qoı soıyp atad Ýaqyty bop qapty Túsip qala salaıyn Keshesin bop aldyn ba? Barmaıym dep atyrym Jortaǵa aıtyp atyrym Kásibı quzyrettiligin arttyrý Múmkindigi shekteýli tulǵalarǵa Bú ıaqta bir bále bolaıyn dep atyr ma? Ruhsatsyz júrýge jaýapkershilik qarastyrylǵan Temeki shegý ózińizge qarsy qylmys Siz aqyly turaq aımaǵyna kirip tursyz Basqa áýe joldaryna da shet elderge ushady |
4. Shala qazaqtardyń sózderdiń aıaǵynda keletin «ń», «ı» áripterin buzyp aıtýy:
Qulatasyń – qulatasyn, alasyń – alasyn, ashasyń – ashasyn, kúreısiń – kúreısin, ne deısiń – ne deısin, qulaısyń – qulaısyn, ne dediń – ne dedin, beresiń – beresin, oqısyń – oqısyn, jazasyń – jazasyn, syzasyń – syzasyn, oınaısyń – oınaısyn, jaraısyń – jaraısyn, júgiresiń – júgiresin, ustaısyń – ustaısyn, ósiresiń – ósiresin, demalasyń – demalasyn, kiresiń – kiresin, baılaısyń – baılaısyn, túzetesiń – túzetesin, úzesiń – úzesin, baılaısyń – baılaısyn t.b.
Kázir kelemin – káz kelem ǵo, alamyn – alam ǵo, ashamyn – asham ǵo, qulaımyn – qulaıym ǵo, beremin – berem ǵo, oqımyn – oqıym ǵo, oınaımyn – oınaıym ǵo, jaraımyn – jaraıym ǵo, ósiremin – ósirem ǵo, demalamyn – demalam ǵo, kiremin – kirem ǵo, územin – územ ǵo, keldik – keldik qo, ashtyq – ashtyq qo, berdik – berdik qo, oqydyq qo, demaldyq – demaldyq qo, oınadyq – oınadyq qo, ósirdik – ósirdik qo t.b.
5. Shala qazaqtardyń tilderinde sózdik qory jetispeýine baılanysty, sóılemge oryssha, ózbekshe sózderdi aralastyryp bylyqtyryp sóıleýi:
1. Qarasý most ba ma?
Durysy: kópirdiń qasynan túsetin adam bar ma?
2. Perednyıyń kym?
Durysy: aldyńda kim ketip barady
- Zadnıyń kym?
Durysy: artyńda kim júr?
- Zadnıyn ash (arqasyn ash)
Durysy: artqy esikti ash
- Tashkentskıı ba ma?
Durysy: Raıymbek dańǵylynan túsetin adam bar ma?
- Nachalo bar ma?
Durysy: aýyldyń basynan túsetin adam bar ma?
- Seredına bar ma?
Durysy: aýyldyń ortasynan....
- Kones bar ma?
Durysy: aýyldyń shetinen....
- Granısadan bar ma?
Durysy: qalanyń shetinen túsetin adam bar ma?
- Qol astymda rýchkam joq
Durysy: qolymda qalamym joq
- Tandyr nan
Durysy: qarma nan (qazannyń, peshtiń ystyq qabyrǵasyna japsyryp qoıyp, ystyqqa qaryp pisiredi) usaq nan, maıda nan
- Tapchanǵa otysanyz
Durysy: sákige otyryńyz
- Qatparly samsa
Durysy: orama nan
- Oıaq, bú ıaq, so ıaq, mı ıaqta
Durysy: ol jaqta, bul jaqta, sol jaqta, myna jaqta
- O ıerde, bú ıerde, káı ıerde
Ol jerde, bul jerde, qaıda
- As máziri
Durysy: taǵamnyń túrleri
- Tamam boldy
Durysy: aıaqtaldy
- Prıkın solaı isteıdi ma?
Durysy: oılashy, solaı isteı me?
- Bratan, qalaısyń?
Durysy: qalyń jaqsy ma?
- Aha, davaı
Durysy: maqul
21. Ia, qazaqovedpin
Durysy: ıá, qazaq tili pániniń muǵalimimin
- Bombıt etemin
Durysy: tekseremin
- Sóz sımfonıasy
Durysy: sazdy sóz
- Adres qaı ıerde
Durysy: qaı jerde turasyń
- Mazamdy shiritpe
Durysy: basymdy qatyrma
- Med baıqaý
Durysy:dárigerlik tekserý
- Tehnıkalyq baıqaý
Durysy: kólikterdi tekserý
- Salamatty
Durysy: salaýatty
- Mamasha, kel atyr
Durysy: anam (sheshem) kele jatyr
- Po lúbomý isteıdi
Durysy: báribir isteıdi
- Son áı, bún áı, ony áı
Durysy: sony, buny, ony
- Spıshkeń bar ma?
Durysy: sirińkeń bar ma?
- Bári normalnyı ma?
Durysy: qalyń jaqsy ma?
- Jol patrúldik polısıasy
Durysy: jol saqshysy
- Tártip patrúldik polısıasy
Durysy: tártip saqshysy
- Mentaldy arıfmetıka
Durysy: ulttyq esep oıyndary
- Jaı turǵyzdym
Durysy: úı turǵyzdym
- Topıt ettim
Durysy: máshınemen tez júrdim
- Kosákqa enip atyr
Durysy: qatelesti
- Kent
Durysy: aýyl
- Obıjaıt etip atqan joq pa?
Durysy: renjitken joq pa?
- Sýshnák joq pa?
Durysy: sýsyn joq pa?
- Zema, qalaısyn
Durysy: jerlesim, qalyń jaqsy ma?
- Qandaı mázirler bar?
Durysy: qandaı tamaqtar bar?
- Tandyr
Durysy: pesh
- Haı-vaı bop atyr
Durysy: shý shyqty
- Qatparly halal samsa
Durysy: orama nan
6. Shala qazaqtardyń sózderdiń sońǵy býynyn búktep, ishine qaraı qaıyryp sóıleýi (jazýy):
|
Basylý, basylýy Ashylý, ashylymy Terý, terilýi Jazylý, jazylýy Taratý, taratylýy Qoıý, qoıylymy Shaqyrý, shaqyrylýy Oqý, oqylýy Aınalma jol Kóbeıtý, kóbeıtilýi Ustaýy, ustaý (ózin-ózi) Túsirý, túsirilýi Ósirý, ósirýi Aýdarý, aýdarylýy Tóleý, tólenýi Baspasóz, baspasózde Ótinish Aıta almaımyn Bara almaımyn Óte almaımyn Tura almaımyn Kóre almaımyn Aıtyp otyrmyn Baramyn Kelemin Ótkeli turmyn Turamyn Kórinbeıdi
Aıtqan joqpyn Barǵan joqpyn Kelgen joqpyn Turǵan joqpyn Kórgen joqpyn
Aıttym Bardym Keldim Óttim Kórdim Júrdim
Suraımyn Suramaımyn Bermeımin Kórmeımin Estimeımin Jazbaımyn Satpaımyn Ustamaımyn
Oınaǵan emespin Kórgen emespin Bilgen emespin Suraǵan emespin Alǵan emespin Ashamyn, jabamyn Biliremin, búldiremin |
Basylym, basylymy Ashylym, ashylymy Terilim, terilimi Jazylym, jazylymy Taratylym, taratylymy Qoıylym, qoıylymy Shaqyrylym, shaqyrylymy Oqylym, oqylymy Aınalym Kóbeıtilim, kóbeıtilimi Ustanymy, ustanym Túsirilim, túsirilimi Ósirilim, ósirilimi Aýdarym, aýdarymy Tólem, tólemi Basylym, basylym betterinde Ótinim Aıta amaıym Bar amaıym Óte amaıym Tur amaıym Kór amaıym Aıtyp otyrym Baram dep otyrym Kelem dep otyrym Ótem dep otyrym Turam dep otyrym Kómeı otyrym
Aıtqan joǵym Barǵan joǵym Kegen joǵym Tuǵan joǵym Kógen joǵym
Aıtqam Barǵam Kegem Ótkem Kógem Júgem
Suraıym Suramaıym Bermeıim Kómeıim Esitpeıim Jazbaıym Satpaıym Ustamaıym
Oınamaǵam Kómegem Bimegem Suramaǵam Amaǵam Asham, jabam Bildirem, búdirem
|
7. Shala qazaqtardyń sózderdiń aıaǵyna túsiniksiz jalǵaýlar jalǵap sózderdi buzyp sóıleýi:
|
Ash, ashsańshy Ashqan Asharsyń Ashqan, ashqanbyz Kúl, kúlseńshi Kúlgen Kúlersiń Kúlgen, kúlgenbiz
Syz, syzsańshy Syzǵan Syzarsyń Syzǵan, syzǵanbyz
Oına, oınama Oına,oınaǵan İste, isteme İste, isteme İstegen, istemegen İsteıik, istemeıik İstegen İstemegen İstegen, istemegenbiz |
Ashsaı, ashqyn, ashsaıshy Ashqanshy, ashqandy Ashqaısyń Ashqantuǵyn, ashqantuǵynbyz Kúlgin, kúlseı, kúlseıshi Kúlgenshi, kúlgendi Kúlgeısiń Kúlgentuǵyn, kúlgentuǵynbyz
Syzsaı, syzǵyn, syzsaıshy Syzǵanshy, syzǵandy Syzǵaısyń Syzǵantuǵyn, syzǵantuǵynbyz
Oınamasaı, oınasaı Oınaǵyn, oınaǵynshy (-dy) İstegin, istemegin İsteseı, istemeseı İstegendi, istemegendi İstelik, istemelik İstegenshi, istegendi İstemegenshi, istegendi İstegentuǵyn, istemegentuǵynbyz
|
- Shala qazaqtardyń sóılemdegi sózderdi tolyq aıtpaı buzýy:
|
Óshirýli tur Sóndirilgen Syzýly tur (syzylǵan) Terýli tur (terilgen) Basýly tur (basýly) Bar edi Júr edi Jazyp júr
Terip júr Bara bastady Uıyqtap jatyr Tigip otyr Óshirgen soń Syzǵan soń Barǵan soń Kelgen soń Otyrǵan soń Turǵan soń Óshireıik Bereıik Tereıik Turaıyq Keleıik Barlyq baǵyttarǵa satylady Búgin Almatyda bolady Besinshi avtobýsqa otyr Saǵat ekiden bes mınót ótti Elý teńge boldy 1957-jyly týǵan Saǵat úshke bes mınót qaldy Eki myńynshy jyldyń aıaǵynda Bir saǵattan keıin baramyn 2017-jyly «EKSPO» kórmesinde kezdeseıik Qatty qysyp ustańyz Bir-shyny aıaq sháı
|
Óshirýli Sóndirýli Syzýly Terýli Basýly Bartyn solaı edi-solaıtyn júrtin Turǵan edi-turǵantyn Jazýda
Terýde Barýda Uqtaýda Tigýde Óshirgesin Syzǵasyn Barǵasyn Kegesin Otyǵasyn Tuǵasyn Óshirelik Berelik Terelik Turalyq Kelelik Barlyq baǵyttarǵa Búgin Almatyda Beske otyr Ekiden bes ketti Elý bopty Elý jetide týylǵan Úshke bes qapty Eki myńnyn aıaǵynda Bir saǵattan baram «EKSPO» 2017-de kezdeseıik
Qatty ustańyz Bir aıaq sháı |
1. Túsetin bar ma?
Durysy: túsetin adam bar ma?
- Kiretin bar ma?
Durysy: kiretin adam bar ma?
- Artyn ash
Durysy: artqy esikti ash
9. Shala qazaqtardyń durys sózderdiń ornyna shatastyryp basqa sózderdi qoıyp aıtýy (jazýy):
|
Kirpishterdi qalaıdy Qabyrǵasyn turǵyzady Joǵary shyq (tórlet) Aınal Tastamańdar Taqyr jer Taqyrlap al Aıqaıla Qap, qanar, daǵar, dorba, qorjyn Tilingen taqtaı Aǵash Aǵashtar, butalar Qýraı Jemis aǵashtary Butaǵy Jas shybyq Rezeńke etik Shapan Tabaq Kúsheıósińder Jumyrtqa Jumyrtqa Baldyzym Ul (ul tapty) Dóńgelegi syndy Úsh bala Tapty Bosandy, bosanady Qazanyń arty qaıyrly bolsyn Asyńyz dámdi bolsyn Asyńyz dámdi bolsyn Týǵan Týǵan jyly Taba nan Toqash Baýyrsaq Qarma nan Pesh Kitaby shyqqan Jumys isteıdi (rabotaet) Sol jerde tur |
Óredi Óredi Órmele Aılan Tystamańdar Tyqyr jer Tyqyrlap al Aıqala, aǵala, abala Qalta Kesilgen aǵash Tal Taldar Uzyn shóp Jemis taldary Shybyǵy Jas tal Sý etik Jadaǵaı Legen Kúshenesińder Tuqym (ózbekshe, uıǵyrsha) Máıek (qaraqalpaqsha) Qaınym Bala (bala Aıaǵy syndy Eki bala, bir qyz Týdy Týdy, týady Qaza qaıyrly bolsyn As bosyn Aranyńyz ashylsyn Týylǵan, týylynǵan Týylǵan jyly Domalaq nan Kishkentaı domalaq nan Toqash Tandyr nan Tandyr Kitap jazǵan Jumys jasaıd (delaet) So ıerde jat |
|
Eski máshıne Qartaıǵan adam 1. Otyr (máshınege otyr) Ótetin jer ótý Ien dalada Ien qora Oryndyq Ústel Oryndyqtyń aıaǵy (sıraǵy) Iá Eski máshıne Áıbát (jaqsy) Saǵat neshege deıin isteıdi Kórkeıe bastady Artqy esikti ash Sabalaǵysh Dos, joldas Iesi, ıe bol Táýelsiz el Jańa, jańasy Jaqsy, jaqsy isteıdi Jaqsy jazady Jańa ǵana berdim Jańa ǵana berdim Bolypty Járaıdy, maqul Kettim Qar jaýyp tur Kún shyqty Uıyqtaımyn İstemeı tur Ótirik aıtty Ótirik aıtpa Tasyǵan sý As ishetin bólme Túsip qaldy (aqsha) Jap, jaba sal Semiz adam Býlandy Sábıler Bastaýysh mektep Usaq kartop Qalma Alsam, kelsem Turma Tursaq Qıyn boldy Buzady Aýystyrý, qaraıtý Sý tereńnen shyǵady Surap otyrǵan Aǵa, urlyq Jalǵyz aǵash Sharshadyq, sharshaımyz Qaqpasy bar Saty, satymen Jaman (pasyq) adam Myjyp ketti Álemde (dúnıe júzinde) Tórtburysh, úshburysh Ósimdik ósirý Ashýlandyrdy Malaqaı Tymaq Malym joǵaldy Áıel adam Úńireıip Ashyq tyńdaý Shaǵystyryp Aldymyzǵa turyp aldy Qazanǵa sý quıdym Uraıyn dedi Júgirmeńder |
Sharshaǵan máshın Sharshaǵan adam (máshinege min) min Aýysatyn ótkel Aýysý En dalda En qora Otyrǵysh Oryndyq Otyrǵyshtyń tuıaǵy Ia (ıa) Kóne máshin Aıbat Qanshaǵa sheıin jasaıdy Kórkeıip atyr (jatyr) Arqasyn ash Monsha sypyrǵysh Jora Egesi, ege bol Egemen el Jáne, jánesi Kúshti , kúshti Jyndy jazad Jáne berdim Azyr berdim Bopty Bopty Bopty Qar uryp atyr Kún shyǵyp atyr (jatyr) Uqyny soıamyn Qýyp tur Qulaqtan tepti Qulaqqa lapshany ilme Qyzyl sý As qabyldaý bólmesi Qulap qapty Jaý, jaýa sal Qyry joq adam Terlep atyr Maıda baldar Maıda synyp Maıda kartop Qama Asam, kesem Tuma Tusaq Bále boldy Súredi Túrlendirý, qaralaý Sý alystan shyǵad Surap atqan Kóke, urdyq Toǵaı Jyrtyldyq, jyrtylamyz Bir aýzy bar Sáti, sátimen Sasyq adam Byjyp ketti Tórtkil dúnıede Tórtkúl, úshkil Jerdi tárbıeleý Qandy ishti Tymaq Qalpaq Mal joǵalyp qapty Urǵashy adam Opyraıyp Jarıa tyńdaý Shaǵylystyryp Mańdaıymyzǵa turyp apty Tegeshke sý quıyp atyrym Qolyn júgirteıin dedi Shappandar |
10. Shala qazaqtardyń qazaq tiliniń dybys úndestigin buzyp sóıleýi (jazýy):
|
Sálemetsizder ma Sálimetsizder me Búgin be Túnde me Keshe me Úıge me Túsindińder me Súırettik te Kelip pe Ósip pe Kele me Sezgen be Bireýi me Ekeýi me İsteme Kir me Túse me Biz be Ákelip pe Kir me Ketesiń be |
Salamatsyzdar ma? Sálemetsizder ma? Búgin ba ne? Túnde ma ne? Keshe ma ne? Úıge ma ne? Túsinder ma ne? Súırettik ta Kepty ma ne? Ósypty ma ne? Keledy ma ne? Sezgen ba ne? Bireýsi ma, ne? Ekeýsi ma, ne? İstema Kyr ma, ne? Túsedy ma, ne? Bizder ma, ne? Ákepti ma, ne? Kyr ma, ne? Ketýiń kereksiń ba, ne? |
11. Shala qazaqtardyń keıbir sózderdiń aıtylýy men jazylýyndaǵy aıyrmashylyqtaryn ajyratpaı sóıleýi:
- Aıǵaılap (aıtylýy) – aıqalap (sh.qaz.tili).
Aıqaılap (jazylýy)
- Tańǵalasyń (aıtylýy) – tan qalasyn.
Tań qalasyń (jazylýy)
- Aıagóz (aıtylýy) – aıakóz (shala qaz.tilinde).
Aıakóz (jazylýy)
- Aǵorda (aıtylýy) – Aq orda (sh.qaz.t).
Aq orda (jazylýy)
- Neǵylasyń (aıtylýy) na qylasyn.
Ne qylasyń (jazylýy)
- Tańǵaldyryp (aıtylýy) – tan qaldyryp.
Tań qaldyryp (jazylýy)
- Shegara (aıtylýy) – shekara.
Shekara (jazylýy)
- Aıgúlsin (aıtylýy) – Aıkúlsin.
Aıkúlsin (jazylýy)
- Neǵylsyn (aıtylýy) – naqylsyn.
Ne qylsyn (jazylýy)
- Sonangeıin (aıtylýy) – son keıin.
Sonan keıin (jazylýy)
12. Shala qazaqtardyń ekinshi adamǵa qaratyp sóz sóıleýi:
|
Otyryńyzdar Berińizder Turyńyzdar Jyljyńyzdar Ótińizder Alyp ketipti Ótip ketipti Qarap turypty |
Otyramyz, otyraıyqshy Beremiz,bereıikshi Turamyz, turaıyqshy Jyljımyz, jyljyıyqshy Ótemiz, óteıikshi Alyp ketse bolady ma? Ótip ketse bolady ma? Qarap tursa bolady ma? |
|
13. Shala qazaqtardyń ózderin ekinshi jaqtan aıtýy: |
|
|
Alsam, bola ma? Ótsem, bola ma? Tursam bola ma? Umytyp qaldym Berip qoıdym Oınap aıtqanmyn Ótip ketkenmin Kórmeı qaldym Bes teńge dedim |
Asa bolady ma? Ótip ketse bolady ma? Turyp tursam bolady ma? Umytyp qaǵasyn ǵoı Berip syn ǵoı Oınap aıtqasyn ǵoı Ótip aǵasyn ǵoı Kómeı qaǵasyn ǵoı Beseý degesin ǵoı |
- Shala qazaqtardyń sózderdiń jalǵaýyn, býynyn, áripterin túsirip aıtýy (jazýy):
|
Qarasýdyń kópirinen Ózińniń úıiń Balańnyń qalpaǵy Úıińniń jaryǵy Qaıtadan Menimen, sonymen Onymen Bara almaı Kele almaı Bolshy Alshy Esikti ashshy Besikti kótershi Sómkeni alshy Uqsap Turǵyn úıler qurylysynyń jınaq banki Almaty qalasyndaǵy aýdanynyń №38 mektebi
|
Qarasý mostan Ózin úıin Balan qapaǵy Úıin jaryǵy Qaıtan Memen, somen Omen Bar amaı Kel amaı Boshy Ashy Ashy esik Kóterseı besik Ashy sómke Usap Turǵyn úı qurylys Jınaq banki Almaty qalasy ....... aýdany №38 mektebi |
15. Shala qazaqtardyń sóılemderdi buzyp jazýy (aıtýy):
- Kıimder arzan baǵamen.
Durysy: Arzan baǵamen kıimder satylady.
- Búgin Almatyda.
Dúrysy: Búgin Almatyda bolady.
- Avtobólshekter ýaqytynda.
Durysy: Kólikterdiń qural – saımandary ýaqytynda jetkiziledi.
- Jaqynda mektepke.
Dúrysy: Jaqynda mektepke baramyz.
- Sizdiń as úıińiz.
Durysy: Sizdiń as úıińizge arnalǵan.
- Dámdi ári sergitedi muzdaı.
Durysy: Muzdaı sý janyńdy sergitedi.
- Bekterden dámdi úıi
Durysy: Bekterdiń dámdi taǵamdar satatyn úıi.
- Nazar aýdaryńyz balalar.
Durysy: Balalardy baıqańyz.
- Bastap 135 teńge.
Durysy: 135 teńgeden bastap.
- Azyr paıdaly
Durysy: Paıdasy kóp
- Kirý kirme bıletpen
Durysy: Bıletpen qirý
- Barlyq taýarlarǵa jeńildik.
(Arzandatylǵan taýarlar)
- Aýyl sút ónimderi
Durysy: Sút ónilderi
- Biz ashyldyq
Durysy: Biz dúken ashtyq nemese dúken ashyldy
16. Shala qazaqtardyń oıdan shyǵaryn ózderiniń arasynda qalyptastyryn alǵan sózderi.
|
Asyǵys (asyǵys bolsań) Aýrýshań Janyshtaý, jalpaıtý Bir-birlep (birtindep) Aqylshylar, tyńdaýshylar Oń aıaǵy, sol aıaǵy Biz, bizden, bizdiki Kómir (mal) qora Dárethana (dáret alý) Aqyryn júrdi Aqyryn isteıdi Ómirbaıan Temir buıymdary Belgili, áıgili, ataqty El biletin adam Tasý, tasymaldaý Jolaý-dy tasymaldaý Bul (bul adam) Jatatyn oryn Jatatyn bólme İsik (qaterli isik) İsik aýrýy Bólik (jer bólikteri) Bólingen jer Myjyraıǵan
Aq jaýyn, ótkinshi Sóz jumbaq Baspaldaq Qaraqurt Ala aýyz Kózben kóreıik Semiz adam Qadirli Zalalsyz Tabyldy, tabylǵan Tabylypty Jabyldy, jabylǵan Jabylypty Jetildirý Bulttaný Úıler buzylady Sheberler El qatarly Osy qatarda Kúzetshi bolýǵa Ruhsat etildi Birtindep úıretý Aqyryn jaýyp tur Kishkentaı qumyrsqalar Kólikti jýý 2. Bilimin jetildirý 1. Bilimin jetildirý Ejelgi Qazir Qudireti Tostaǵan Uıqysyzdyq Qatty aıaz Bıyl Iesiz jer Igi shara Sózdik Oryssha – qazaqsha sózdik Shubatylyp |
Arqaıym (arqaıym bosan). Aýyrshaq Maıdandaý Birindep Aqyldastar, tyńdastar, O ıaǵy, bu ıaǵy Bizder, bizderden, bizderdiki Kómirhana, sıyrhana, tiginhana t.b. Ájethana (ájet alý) Beımaral juripti Beımaral jasaıd Túınekteme Metal ılekteri Tanymal Tanymal adam Tasymal Jolaýshylar tasymaly Atalmysh (atalmysh adam) Jatyn oryn Jatyn bólme Obyr (qaterli obyr) Obyr aýrýy Telim (jer telimderi) Jer telimi Myjyryq
Sylbyr jaýyn, soqyr jaýyn, tez jaýyn Ermekteme Tepeshik 1. Qara jesir, 2, Ýly órmekshi Ala qol Kózden ótkerip qoıaq 1. Qyry joq adam 2. Shkap Qadirmendi Zararsyz Taýyldy, taýylǵan Taýylypty Jaýyldy, jaýylǵan Jaýylypty Astasý Bulttasý Úıler súriledi Kásibıler El sanatynda Osy sanatta Kúzetshi biliktiligi Bekitildi Deń geılep damytý Maıdalap jaýyp atypty Pishimaılar Kólikti kásibı jýý Kásibı quzirettiligen arttyrý Biliktiligin arttyrý Ezelgi Azyr Quzyreti Tostaq Qymyz uıqysyzdyq Qys shildesi Aǵymdaǵy jyly Kisápir jer Igi amal Tilashar Kásibı oryssha – qazaqsha tilashar Jubatylyp |
17. Sózdik Qazaq tilindegi sózderdiń shala qazaq tirinde aıtylýy
|
Kel (kele jatyr) Kele jatyrmyz Kele jatyrmyz Kelseńshi Kelseńshi Kele jatqan Kelip qaldy Kelgen (keldik) Keldik Kelgenbiz Kele jatqanda Kelip otyrmyz Kelme (kele jatsam) Keldim, keldi, keldik Keldi Kele almaı, kete almaı Bara almaı Bar (bara jatyr) Barsańshy Bara jatyr (barypty) Barýym (barýyń) kerek Barýy kerek Bara jatsam (-yrmyz) Bara jatyrmyz Bara jatqan
Bara jatqan Barypty, bolypty Bolǵan, bara jatyrmyn Bardyq Bolmaıdy Bolypty, alypty, qalypty Qoı, ǵoı, sol, bul ol Ana (myna) jaqta Alshy, salshy, bolshy (k-i) Kázir (qazir) keledi Onymen, sonymen, menimen Qaıtadan Qalyp, kelip, salyp, alyp Bolyp, mindet qylyp Baǵanadan, al Meniki, seniki, onyki Maǵan, saǵan, oǵan Meniń, seniń, onyń Mumkin, endeshe Qylma (olaı qylma) Anaý – mynaý Alma, júrme, barma Kelme, qalma, alsa Osylaı, alsam, kelsem Almaı, barmaı, qalmaı Saǵat jeti, sondaı ǵoı Dalada, daladan Osyndaǵy, jetipti Qalǵan, alǵan, kelgen Nemiz ketedi Aıtamyz, baramyz Kóremiz, júremiz Qaldym, oınadym Aıtyp otyrmyz (turmyz) Aıtyp otyrǵan (aıtqan) Aıtyp tur (aıta sal) Aıtyp jiber Jazyp otyrmyz Oqy, oqyp otyr Oqysańshy Qara, qarap turmyn Qarady Qarap otyrǵan Kór, kórip turmyn 1. Baǵdar Sura, surama Suraımyn Quttyqtaý, quttyqta 2. Maqtaý 3. Maqtaý qaǵazy 4. Nusqaý, anyqtaý 5. Zań (zańdy kúsheıtý) 6. Rýhsat qaǵazy Tústi Jaýyp tur Qar jaýyp tur Qar jaýyp tur Kúrep júr Kúrep júr İship otyr İship otyr Satyp tur Satyp tur Kún shyqty Kún shyqty Kún batty Kún batty Tamaǵym aýyryp tur Aýyryp tur Tisim qaqsap tur Baǵanaǵydan keıin Gúrsildetip atty Tarsyldatyp qaqty Shıqyldady Topyrlap tústi 1. Assalaýmaǵaleıkúm 2. Assalaýmaǵaleıkúm Ýaǵalaıkúmmássalam Sálemetpe, sálemetsiz be 1. Sálemetsizder me 2. Sálemetsizder me Qalyń jaqsy ma Qalyńyz jaqsy ma Qalyńyz jaqsy ma Hal – jaǵdaıyń qalaı Jaqsy bıleıdi Kázir Oınamaı – aq qoıaıyq Qolaıly boldy Ótkizip jibereıik Aıtpaı – aq qoıaıyq Barmaı –aq qoı Alyp qoıaıyq Ondaı sózdi aıtpa Kórdim Bardym Júrdim Atap aıtsaq Tórt kún buryn Ystyq sý Anany (mynany) qara Qoıa tursam Aqshań túsip qaldy Mysyq, esek Neshinshi, qansha Neshinshi, qanshasyn Bireýi, ekeýi, úsheýi Anaý, mynaý Úlkeni, dáýi Munda, mundaǵy Myna jaqta Búgingi jaǵdaı Shyraǵy úıińniń Biriniń artynan biri Ózińniń eliń, seniń úıiń Balańnyń dosy Ózińniń dápteriń Meniń kitabym Meniń aýylym Búgingi – kúnge deıin Sen úshin, men úshin Balalardyń kıimi Áıelderdiń kıimi Túnde boldy Kúnde, túnde, erteńge Búgin túnde Aldyńǵy kúni Búrsúgúni Tań aldynda ketti İlýli tur Eshkim, eshteńe Deıin Qýraǵan butaqtar Tilingen taqtaı Jas shybyqtar Otyrǵyzatyn jasshybyqtar Aǵashtar Alma (órik) aǵashy Nazaryn aýdarý Túsip qalsam Aıtyp otyrmyn Búgin túnde bolady Baılaýly, mashyqtandy 1. Ala tur 2. Alyp tur Toqtaı tur Oınaı tur Berdi me, kórdi me Sezdi me, júrdi me Beresiz be, beresiń be Júresiz be, júresiń be Oınaısyz ba, oınaısyń ba? Aıtyp otyrsyzdar ma Ornatyp júrmin Bulǵap tur Sýǵaryp júrmin Ánsheıin, árqashanda Qaıta – qaıta isteıdi Qaıtadan istedi Qaıta – qaıta Iá Otyr, otyryńyz Má, alyńyz Estimeıdi Keshke baramyn Keshkisin Urlyǵy, urlansa Urlaıdy, urlanǵan Uıyqtaıdy Uıyqtady, uıyqtan alǵan Alyp júr, alyp qaldy Ótip aldy Keshe alypty Oqıdy, oqyp júr Oınap júrgen, oınaǵan Oınady Joq kezde, birdeńe Keshirek keledi Dep, dedim Men, sen, ol, biz, olar Senimen, menimen Búgin, erteń Jaǵyp alsam Kóterip alsam Men úshin, sen úshin Ol úshin, biz úshin Analar, mynalar, bular Analarmen, buryn Nege aıttyń Tastaı sal da, kel Altyndy búldiresiń Alǵyzdy İshkizý, ishkizdi Adasyp ketseń 1. Umytyp ketippiz Qalyp qoıdyq Kelip kettik Alyp qoıdyq Joq pa Avtobýs burylady Eseptep Jarapazan Alla artqy 2. Estimedik 3. Suramadyq Butalar: arsha, sheńgel t.b. Quraı 4. Almadyq Sulýlyq, sóz Sóıleme Qaraǵanym ǵoı Ótip barasyz Aýyl Yqsham aýdan Sonan keıin Toqtańyzshy Úıret Mindet qylma Mindet qylyp Bitirdiń be Al, qaıdan bildiń (Al) Kórip qoıdy Erı bastady Kóre bastady Ala bastady Jaza bastady Suraı bastady Kórdi Jazypty Barmańdar Oınadym Qaldym Qaldy Ýaqyty boldy Oınap aıttym Nemenege, nemene Tapsyrma oryndaldy Solaı deıdi Bergen Tamaq jediń be Kósheniń ortasynda Sý býlandy Qusbegi Atbegi Zardap shekken, sebepshi Tárbıeshi Daryndy, bilimdi Minbe Meıirbıke (medbıke) Dáriger, emshi Kompozıtor Osy kúnge deıin Búgingi jaǵdaı Kóshirme jumystar Beri kel Kúnniń ystyǵyn – aı Uıat bolmasyn Bar dep oılasam Tur Turǵan Shekken joqpyn Alyp ketip pe Kórýi múmkin Boran Burqasyn Artynan ketti Tómengi jaǵynda Bar edi Jınalýy, aýdarylýy Kem (bireýi kem) Túıme Tostym, qostym Tań aǵaryp atty Deıdi Beri kelshi Bólmede me Kórmeıdi Almaıdy Júrmeıdi Syndyryp alma Kelip qoıdy Baryp aldy Ustap aldy Shyǵasyń ba Degensiń be Jetildirý Bulttandy Mańyzdy Beıtanys Belgisiz Júrippin Osynda júrmin Ótinish, ótinishin Sál keshteý Damytý Teńestirý Jetilderý Áýen Ádisteri Rıza bolsyn
Ár túrli zattar Tosyp otyrsyń ba? Tabylýy múmkin Renjip júrmesin Sezdirip qoıma Janyńa al Sen kórgende Túzetý Sheshen sóıleıdi Munda turmaıdy Jorta aıttym Aldyńyz ba Sheshkizbeıdi Arqandap baq Áıeli, jary zaıyby, qosaǵy Ómirlik serigi, kelinshegi Kelinim Aqsaqal, qarıa, ata Aǵa, apaı, ul Keńes berý Nemeresi, shóberesi Kúıeýi, joldasy, qosaǵy Jeti mınót Jarty saǵat Qaıtadan Túse beredi Namaz oqıtyn bólme Sóz (ondaı sózdi aıtpa) Bir sóz aıtshy Aıǵaılap tur Ósip tur Sezip tur Kógeripti Aınalyp tur Shyǵyp tur Jasalǵan Bes adamdy alyp ketti E-e-e-e (qazaq til-ń dybys ún-gi) Jaza almaımyz İstemeıdi Uıyqtap jatyr Kilt jasaý Jyl saıyn Qazirgi kezde Taıdym (taıyp turdym) Uqsań Jol jendeýshi Barýy múmkin Kelýi múmkin Shyǵýy múmkin Ótýi múmkin Jigitsiń be? |
Keseı, kegin (kel apty) Kel atyryq (jatyryq) Kel atyrmyz Keseıshi, kesenshi, kegeısin Kelseıshi Kel atqan (kele jatyrǵan) Kep qapty (kepti) Kegen, keptik, kep qaptyq Keliptik Kegentuǵynbyz Kel atqanda Kep otyryq (otyryptyq) Keme (kel atsam) Keldimshi, keldinshi, keldikshi Kegendi Kel amaı, ket amaı Bar amaı, júr amaı Barsaı, barǵyn (bar apty) Barǵaısyń, barsaıshy Bar apty (bapty) Barýym kerekpin, barýyń kereksiń Barýy kerekti Bar atsam, bar atyrmyz Bar atyryq Bar atqan (bar atqanda)
Bara jatyrǵan (atyrǵan) Bapty, bopty Boǵan, bar atyrym (jatyrym) Baptyq, baryptyq Bomaıd Bopty, apty, qapty Qo, ǵo, so, ıerde), bu, o ıaqta An (myn) aqta Ashy, sashy, boshy, keshi Káz (qaz) keled Omen, somen, memen Qaıtan, qaıyttan Qan,ken, sap, ap Bop, qyp (minet qyp) Baǵannan (a qaıdan bilesin) Meńki, seńki, ońki Maǵam, saǵam, oǵam Menim, senin, onyn Múkin, enshe Qyma (onaı qyma) Anaq – mynaq Ama, júme, bama Keme, qama, asa Osaı, asam, kesem Amaı, bamaı, qamaı, tumaı Jet saǵat, sonaı ǵo Dalda, daldan Osydaǵy, jet apty Qaǵan, oǵan, kegen Nemis keted Aıtamys, baramys Kóremis, júremis Qaǵam, oınaǵam Aıtyp otyryq (turyq) Aıtyp atqan (dep atqan) Aıtyp atyr (aıta sasaı) Jiberseı, jibergin Otyryq Oqysaı, oqyǵyn, oqyp atyr Oqysashy, oqyǵaısyn Qarasaı (-ǵyn), qarap turym Qaraǵandy Qarap otqan Kórseı (-gin), kárip turym Baǵdarlama Surasaı, suramasaı Suraıym, suramaıym Qutyqtaý, qutyqtasaı Madaq Madaqtama Nusqama, anyqtama Zań nama (zańnamany kúsheıtý) Ruhsattama Túsip atyr (atypty) Jańbyr uryp atyr (atypty) Qar uryp atyr (atypty) Qar uryp atyr (jatyr) Kúrep atypty (jatypty) Kúrep atyr (jatyr) İship atyr (jatyr) İship atypty (jatypty) Satyp atyr (jatyr) Satyp atypty (jatypty) Kún shyǵyp atyr (jatyr) Kún shyǵyp atypty (j-y) Batyp atyr (jatyr) Batyp atypty (jatypty) Aýyryp atyr (jatyr) Aýyryp atypty (jatypty) Aýyryp at |
Pikir qaldyrý