«Qazaq psıhologıasynyń 100 jyldyǵyna arnalǵan «Qazirgi psıhologıalyq ǵylym men tájirıbeniń damý úrdisteri  jáne bolashaǵy» atty halyqaralyq ǵylymı-ádistemelik  konferensıa jáne Qazaq psıhologıalyq qoǵamynyń I-shi quryltaı cezi 2017 jyldyń 7-shi jeltoqsanynda ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetinde ótti, dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi.

Halyqaralyq konferensıada jáne sıeze qazaq psıhologıa ǵylymynyń ultymyzdyń etnogenezine qosqan úlesine kóz júgirte otyryp, psıhologıa ǵylymynyń damýyna úles qosqan tulǵalardyń eńbekteri atalyp, bolashaqta atqarylatyn aýqymdy ister talqylandy.

Qazaq psıhologıa qoǵamynyń  prezıdenti, psıhologıa ǵylymdarynyń doktory,  profesor Muqan Átenuly Perlenbetovpen  Qamshy.kz aqparat agenttiginiń  jýrnalısi quryltaıda qaralǵan máselelermen tanysý úshin suhbat júrgizdi. 

Muqan Átenuly, Qazaq psıhologıalyq qoǵamynyń I-shi quryltaı ceziniń ótkizilý maqsaty qandaı?

 Elbasymyz N.Nazarbaev óziniń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» maqalasynda ultymyzdyń túp tamyryna oralý máselesin kótere otyryp, basqa da gýmanıtarlyq ǵylymdar arasynda psıhologıa ǵylymyn erekshe atap ótken. Qazaq halqynyń etnogenezinde, uly dala jan ilimi «psıhologıa» dep atalmaǵanymen, bul týraly ǵulamalarymyzdyń oı pikirleri, ulttyq tárbıe men tylsym dúnıeni túsinýde ata - babamyzdyń rýhanı qundylyqtary ilgeri  gýmanısik úlgide qalyptasqanyn baıqaýǵa bolady.

Osy jaıtty jaqsy ańǵarǵan Elbasymyz N.Á.Nazarbaev bylaı deıdi: «Meniń oıymsha, qazaqtardyń qaıtalanbas etnıkalyq, psıhologıalyq álemi áli jete zerttelmeı, zerdelenbeı jatqan tylsym dúnıe».

Qazirgi kezde psıhologıa ǵylymy men praktıkasy adam ómiriniń barlyq salasyna enip, keleńsiz áleýmettik - psıhologıalyq problemalardy sheshýde negizgi kúshke aınalýda. Sol sebepti Qazaq psıhologıasynyń 100 jyldyǵyna arnap konserensıa men Qazaq psıhologıalyq qoǵamynyń I-shi quryltaı cezin ótkizýdi jón sanadyq.

Al Qazaq psıhologıasynyń bastaý arnalary jaıynda ne aıta alasyz?

Halqymyzdyń tálim-tárbıelik, pedagogıkalyq-psıhologıalyq oı-pikirler tarıhy erte zamandardan bastaý alady. Olardyń árisin bylaı qoıǵanda, bergisi VI-VIII ǵasyrlardaǵy Orhon-Enıseı túrki tas jazýlarynan osyndaı óreli oılar kóptep kezdesedi.

Endigi áńgime osyndaı oı-pikirlerdiń túp-tórkini qalaısha ǵylymǵa aınalǵandyǵy bolyp otyr. Sózimiz dáleldi bolý úshin qazaqtyń ǵylymı psıhologıasyna qatysty tuńǵysh derekterdi J. Aımaýytov pen Sh. Qudaıberdıevtiń zertteýlerine dálel bolatyn materıaldardy keltireıik:

1) J. Aımaýytov «Qazaqtyń ózgeshe minezderi» («Alash» gazeti, 1917 j., 30 naýryz. Avtorlary Semeı muǵalimder semınarıasynda oqıtyn J. Aımaýytov pen M. Áýezov);

2) J. Aımaýytov «Tárbıe» («Alash» gazeti, 1917 j., 30 naýryz, «Abaı» jýrnaly, 1918, №1, 2);

3) Sh. Qudaıberdıev «Tirshilik jan týraly» (1919 j. orys tilinen Qamaluly aýdarǵan «Psıhologıa» oqý quralyna resenzıa. «Abaı» jýrnaly, 1918, №2);

4) Ǵ. Qarashev. «Pedagogıka» («Muǵalim» jýrnaly, 1919 j., №1), t.b.

Eger 1917-1967 j.j. arasynda elimizde psıhologıa ǵylymy salasynda qazaq jáne orys tilderinde bar bolǵany 800-ge jýyq eńbek (aýdarma, oqý quraldary, jýrnal, jınaq materıaldary) jaryq kórse, tek qana 1991-2017 j.j. arasynda, ıaǵnı táýelsizdik alǵan 26 jyldyń kóleminde osynaý ǵylymnyń ár túrli taqyrypta 1700-den astam eńbek (bulardyń kóbi qazaq tilinde) jarıalanypty. Olardyń kóbi oqýlyq pen oqý quraldary, ádistemelik jınaqtar, monografıalar, t.b. 

Osy derekter qazaq tilinde bir ǵasyr ishinde ǵylymı psıhologıanyń qalaısha óris alǵanyn jaqsy kórsetedi.

Qazaq psıhologıalyq qoǵamynyń qurylýy sebebi qandaı?

Halqymyzdyń psıhologıalyq saýattylyǵyn arttyrý jáne psıhologıalyq mádenıetin kóterý  maqsatynda Qazaq psıhologıalyq qoǵamy qurylyp, qazirgi tańda jan-jaqty jumys jasaýda, psıhologıa ǵylymynyń ártúrli salalarynda zertteý jumystaryn júrgizýde.

Táýelsizdik jyldarynda Qazaqstanda psıhologıa ǵylymynan 40-tan astam doktorlyq, 150-deı kandıdattyq dısertasıalar qorǵaldy. Bul Qazaqstanda psıhologıadan qorǵalǵan doktorlyq dısertasıalardyń jalpy sany Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Túrkimenstan, Tájikstan, Ázirbaıjan respýblıkalarynyń ǵalymdarynyń jalpy sanynan asyp otyr. Bul elimiz úshin zor maqtanysh.

Qazaq psıhologıalyq qoǵamynyń I-shi quryltaı cezinde qandaı máseleler qaraldy? 

Sıeze Qoǵamnyń Ortalyq keńesiniń 2015-2017 jyldar arasynda atqarǵan jumystary týraly esebi, tekserý (revızıalyq) komısıanyń esebi, fılıal dırektorlary men aımaqtyq ókildikterdiń esepteri tyńdalyp, bekitildi.  21.04.2015 jyly Ádilet Mınıstrligi bekitken qoǵam Jarnasyna ózgerister engizý máselesi talqylanyp, Qazaq psıhologıasynyń damýy men qalyptasýyna erekshe úles qosqan, oblystyq, respýblıkalyq psıhologtar konkýrsynyń jeńimpazdary jáne qoǵamnyń belsendilerin marapattaldy.

Suhbatyńyzǵa raqmet!

Suhbattasqan: Aıgerim TAÝBAI