Áleýmettik jelide Baltabek Nurǵalıevtiń aty jer jaryp tur. Ol prezıdent Nursultan Nazarbaevqa, onyń ákesi Ábishke, anasy Áljanǵa, qyzy Darıǵaǵa jeke-jeke óleń arnap, óziniń Facebook paraqshasynda jarıalaǵan.

Memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigin madaqtap jazǵan odasy da kóp talqylandy. Oqyrmandar Baltabektiń shyǵarmalaryn qatty synap, «jaǵympazdyqtyń shyńy» dep baǵalap jatyr. Bul týraly avtor ne deıdi eken? Qamshy.kz aqparat agenttigi ony Baltabek Nurǵalıevtiń ózinen surap kórdi.

– Osy óleńderdi shyn kóńilden jazasyz ba, óz aıtqanyńyzǵa ózińiz senesiz be?

– Men ózimniń aıtqan sózime senemin. Óz sózime kez kelgen ortada – halyqtyń aldynda da, sottyń aldynda da, prezıdenttiń óziniń aldynda da jaýap bere alamyn. Elbasynyń danyshpandyǵyna, quqyq qorǵaý organdarynyń jemqorlyqpen shyn kúresip jatqanyna ılanamyn. Adamdy taný úshin onyń balalyǵymen tanysqan jón dep oılaımyn. Men Elbasynyń 1991 jyly jarıalanǵan «Ádilettiń aq joly» degen kitabyn oqyp shyqtym. «Tuńǵysh prezıdent ne aıtady eken? Qalaı sóıleıdi eken? Shyn aıta ma, álde ótirik qosa ma?», - dep qadalyp zerttedim. Sóıtsem, Elbasymyz adal, ashyq, shynshyl azamat eken. Ol kisi balalyq shaǵynda joqshylyq kórgenin, qoıshynyń otbasynan shyqqanyn jasyrmaı aıtady. Áıtpese keıbir laýazymdy adamdar ózderiniń teginen aqsúıektik izdeýge, ózderin dáripteýge qumar. Sol úshin jantalasyp, dramatýrg jaldaýy múmkin, tarıhshy jaldaýy múmkin. Al prezıdent ondaı qadamǵa barmaǵan.

– Jaraıdy, prezıdentti madaqtaǵanyńyz túsinikti. Al Darıǵa Nazarbaeva qaı eńbegimen este qaldy? Ol sizdiń arnaýyńyzǵa laıyq pa edi?

– Bilmeımin endi... Meniń ózegim ashylyp ketti me, áıteýir bul óleń júrekten týdy. «Óz sózim ózimdiki» deıdi ǵoı Abaı. Jalpy bizdiń qoǵam, bizdiń sana, bizdiń dástúrli oılaý júıemiz mundaıdy qabyldaı almaıdy. «Nege mindetti túrde qyzyn maqtady», - dep qyzǵanyshpen qaraıdy. Elbasynyń otbasy múshelerine óleń arnaǵan sebebim, men sol oıyma senemin. Kelesi prezıdent Darıǵa Nazarbaeva bolýy kerek.

Óıtkeni Nuratamyz bizge óziniń nurly ekenin dáleldedi me? Dáleldedi. Táýelsizdik tarıhyndaǵy ár jylǵa saraptama jasasaq, Darıǵa Nazarbaeva el perzenti retinde iske kiristi. Er adamnyń batyly barmaıtyn jumys atqardy. Zań júıesin jetildirýge, jýrnalısıkany retteýge, Qazaqstandaǵy aqparat quraldarynyń aýa raıyn qalyptastyrýǵa óte kóp eńbek sińirdi. Sondyqtan osy eńbekteriniń bárin eskergende, ol kisi qurmetteýge laıyq. Prezıdenttiń basqa da qyzdary bar, biraq men olar týraly aıta almaımyn. Sebebi men óz sózimdi dáleldeı almaımyn. Al Darıǵa apaı jaıly tolyq senimmen sóıleımin.

– Kelesi joly taǵy kimge óleń arnamaq oıyńyz bar?

– Kúni buryn aıta almaımyn. Shabytym kelse, tún meni uıyqtatpasa, men arnaımyn...

– Kimge arnaısyz?

– Bilmeımin. Ony Kıeli Túnniń Iesi biledi.

– Qalaı sonda?

– Shabyt qoı. Keıde áleýmettik jelige uıqyly-oıaý otyryp óleń salamyn. Senbeseńiz, Facebook-taǵy paraqshamdy aqtaryp, ýaqytyn qarańyz. Kóp óleńim túnniń bir ýaǵynda jarıalanǵan. Maǵan bireý tapsyrma beretindeı muǵalim emespin, saıası tulǵa emespin. Men eshkimniń oıyn tyńdamaıtyn adammyn. Óz pikirimdi ashyq aıtamyn. O chem dýmaıý, o tom govorú. Men memleketti jańasha basqarý júıesin usynǵym keledi. Ol júıe «Prezıdenttik monarhıa» dep atalady. Biz monarhıanyń ár túrin bilemiz. Absolúttik monarhıa bar, parlamenttik monarhıa bar, basqa da monarhıa bar. Al meniń tańdaýym – prezıdenttik monarhıa. Táýelsizdikti alyp bergen, nurly joldy salyp bergen Nuratamyzdyń urpaqtary, Nazarbaevtar dınastıasy ǵana bizdi bıleýi kerek. Biz Ulybrıtanıadan kembiz be? Biz Japonıadan kembiz be? Biz Norvegıadan kembiz be? Shvesıadan kembiz be? Osy elderdiń bári damyǵan otyzdyqtyń emes, ondyqtyń ishinde. Men bolashaqta osy taqyrypta doktorlyq dısertasıa jazýym múmkin, júrgen jerimde sony nasıhattaımyn.

– Shynyńyzdy aıtyńyzshy, ózińiz oda jazǵan kisilerden birdeńe dámetesiz be? «Meni elep-eskerse, maǵan birdeńe berse» degen pıǵylyńyz bar ma?

– Maǵan olar ne beredi? Beretininiń bárin berdi. Úkimet meni tegin oqytty. Meni osyndaı maman qyldy, ǵalym qyldy. Meniń osylaı sóıleýime múmkindik jasady. Bireýler «demokratıa!» dep urandap, demokratıany jeleý etip, memleketti tóńkerip tastaýǵa daıyn. Al shyn mánindegi demokratıa bizde baıaǵydan bar. Men oqımyn degenimdi oqydym, jazam degenimdi jazdym, baram degen jerime bardym. Bizde bári erkin. Sanamyz da erkin bolýy kerek. Qaıtalap aıtamyn, biz prezıdenttik monarhıaǵa ótýimiz kerek.

– Aqyndar kóbinese bılikke qarsy ustanymda bolady ǵoı. Tarıhta onyń myńdaǵan mysaly bar. Tipti, saraı mańynda júrgen Buqar jyraýdyń ózi Abylaı hanǵa kemshiligin kesip aıtqan. «Áı, Abylaı, sen Tóle bıdiń túıesin baqqan qul ediń, Sabalaq atpen júr ediń», - dep táýbasyna túsirip otyrǵan. Al siz she, «Áı, Nursultan, sen Temirtaýda temir balqytyp júr ediń», - dep jyrlaı alasyz ba?

– Ony aıtyp ne keregi bar? Elge málim nárse ǵoı. Bul jerde men Buqar jyraýdy da qoldamaımyn. Nege olaı sóıleıdi. «Áı, Abylaı, sen solaı ediń», - dep ol tabalap tur. Nege ony tabalaıdy? Jetim óskenine Abylaı kináli me? Aqyndardyń bári arqam ustady, jelkemdegi jynym qurysty dep sóıleı beretin bolsa, onda biz qaıda baramyz.? Sondyqtan kishkene sana kerek, oı kerek. Mysaly, qarap otyrsańyz, kezinde Jáńgir hanymyz halyqqa qanshama paıda keltirdi. Oqý oryndaryn ashyp, eldi aǵartý isine kóp eńbek sińirdi. Oǵan til tıgizgen Mahambettiń de oıy nurly emes, qansha jerden rýhty deseńiz de. «Han emessiń, qasqyrsyń, qas albasty basqyrsyń», - dep nege qarǵaıdy hanyn? Kim ol sonsha qarǵaıtyn? Nege qarǵysqa beıim turady. Qarǵamaý kerek, qarǵystan aýlaq bolý kerek. Basyńa qıamet ornasa da, Qudaıdy qarǵaýǵa bolmaıdy deıdi. Al patsha – Qudaıdyń jerdegi kóleńkesi. Jalpy adamzat balasyn qarǵaýdan qashý kerek.

– Tek maqtaý kerek pe?

– Maqtamaý kerek. Gýmmanızm, adamsúıgishtik degen bar. Adamdy bar qalpynda jaqsy kórý kerek. Qansha jerden qıanat jasasa da, qyńq etpeý kerek.

– Sizdi jeli qoldanýshylary qatty synap, kúlkige aınaldyryp jatyr. Bul sizge áser etpeı me? Álde tıisken saıyn eregesip jazasyz ba?

– Áleýmettik jelide ártúrli múddeniń adamdary otyrady. Olarmen talas-tartysqa túskim kelmeıdi. Nege men ózimniń energıamdy sarqyp, oıymdy lastaýym kerek? Negatıvten aýlaq bolýǵa tyrysamyn.

– Sol pikirlerdi oqısyz ba ózi?

– Oqımyn. «Myna jerde mynadaı qate ketti», - dep oryndy eskertý jasasa, qabyldaımyn. Mysaly, men Darıǵa ápkeme arnaǵan óleńimde «Patshaıym bolǵan babań Tumar hanym» degen jol bar. «Baba degen er adamǵa aıtylatyn sóz», - dep maǵan bir fılolog eskertpe aıtty. Sodan keıin men ony «Patshaıym bolǵan edi Tumar hanym» dep ózgerttim. Men ol synnan qorytyndy shyǵardym.

 – Siz 2012 jyly halyqaralyq «Shabyt» festıvalinde bas júldeni ıelendińiz. Bas júldeni sizge Maraltaı Raıymbekuly tizege salyp turyp alyp beripti dep estidik. Qazir Maraltaı aǵańyzdyń úmitin aqtap júrmin dep oılaısyz ba?

– Men qazylar alqasynyń qasynda otyrǵan joqpyn ǵoı, ne bolǵanyn naqty bilmeımin. Biraq men osyndaı sybys shyqqannan keıin Maraltaı aǵanyń ózine bardym. Rahmetimdi aıtyp, «Siz qoldady, minez kórsetti dep jatyr, bul ras pa?», - dep suradym. Sonda Maraltaı aǵa meni Farıza Ońǵarsynovanyń ózi qoldaǵanyn aıtty. Jalpy Maraltaı aǵanyń ǵana emes, kóp adamnyń úmitip aqtap júrmin dep oılaımyn. Qadyr Myrza Álı, Tumanbaı Moldaǵalıevter meni qatty jaqsy kórdi. Jaqynda Maraltaı aǵamen Jazýshylar Odaǵynyń aldyndaǵy saıabaqta ushyrasyp qaldym. Ol kisi meni qanattandyryp, «jazýyń jaqsy» dep biraz maqtady.

– Óleńderińiz ómir shyndyǵymen sáıkese me, qalaı oılaısyz?

– Sáıkes kelýi shart emes. Qoǵamda ártúrli jaǵdaı bolady, ártúrli múdde bolady, ártúrli kúshter bolady. Bizde jetistik kóp, biraq sony jetkizetin bilim joq. Bilimdi adam máseleni sheshýdiń jolyn ózi usynady, al bilimsiz adam «bul qoǵam ádiletsiz, ózimdi órteımin!», - dep julqynyp shyǵady. Men rejısermin ǵoı. Kóbi obrazǵa enedi, men ondaılardy jaqsy ajyratamyn.

– Áńgimeńizge raqmet!