Búgingi tańda Qazaqstan jahandyq álemge enip, óziniń ıntellektýaldyq damý deńgeıin anyqtap, mártebesin bıiktetý jolyna tústi. Ázirge bizdi ózgeler shıkizat kózi retinde qabyldaıdy. Sondyqtan biz ózimizdi aıaǵynan nyq turǵan memleket retinde tanytyp, serpindi serpilisimiz ben ishki ózekti máselelerimizdi ońtaıly sheship, alǵa basar qadamymyzdy qaıta nyqtaýymyz kerek.
Biz «rýhanı jańǵyrý» týraly sóz qozǵaǵanda, qoǵam men memlekettiń tarıhı seıtnotta turǵandyǵyn, ıaǵnı ýaqyttyń azdyǵyn túısinýimiz qajet.
Qazir biz «qym-qıǵash», «shuǵyl burylystary» kóp, bylaısha aıtqanda týrbýlentti zamanǵa kirip bara jatyrmyz. Syrttan keletin táýekel men qaýip-qater kúnnen kúnge qabattalyp keledi. Sondyqtan rýhanı jańǵyrý taqyrybynyń kún tártibine der shaǵynda qoıylyp otyrǵanyn aıta ketkim keledi. Biraq osynaý tarıhı júk arqalaǵan mindetti sheshpes buryn, jańǵyrý degenniń túp negizine úńilip, taldaý jasaǵanymyz abzal.
Modernızasıa, ıaǵnı jańǵyrtý – elimizdiń ekonomıkasy men áleýmettik saladaǵy ilgeri damýynyń alǵysharty.
Amerıkandyq áleýmettanýshy Samúel Hantıngton eldi alǵa súıreıtin damý múmkindikterdiń birneshe qadamyn kórsetedi.
Birinshi qadam – jańǵyrtýsyz vesternızasıa, ıaǵnı Batys mádenıeti úlgilerin, batystyq mádenıettiń jeke qundylyqtaryn qabyldaý. Bul baǵyt kópshilikke kúmándi bolyp kórinýi múmkin. Sebebi, vesternızasıa men modernızasıa uǵymdary bir-birimen tyǵyz baılanysty.
Dál osyndaı jolǵa Egıpet, Fılıppın elderi túsken bolatyn. Bul eki elde de nátıjesiz bolyp, ekeýi de búgingi tańda qıyn jaǵdaıda tur.
Ekinshi qadam – bul vesternızasıasyz jańǵyrtý. Klasıkalyq jańǵyrtý vesternızasıa uǵymymen egiz bolǵandyqtan, damýdyń bul ádisi túbegeıli jańa da tyń bolyp sanalady. Keıde ony postmodernızasıa dep te ataıdy. Al bul jolǵa jańa ındýstrıaldy Ońtústik-SHyǵys Azıa memleketteri tústi. Olar ózderiniń biregeıligin ózgertpeı-aq jańǵyrý baǵytyn tańdady.
Japonıada Ekinshi dúnıe júzilik soǵystan keıingi amerıkandyq basqynshylyq ujymdyq qurylymdardyń ydyraýyna ákelip soqtyrdy, mılıtarısik sanaǵa jol ashty, nátıjesinde lıberalızasıa, ıaǵnı
yryqtandyrý bastaldy. Biraq ol óz kezeginde dástúrli qoǵamnyń buzylýyna alyp keldi. Sondyqtan 50-jyldardy japon áleýmettanýshylary «dástúrli japon qoǵamyn emes, memlekettiń mindet-maqsatyn ózgertetin» basqa baǵdarlama usyndy.
Dál osy sıaqty, bizdiń «Rýhanı jańǵyrý» – qazaqstandyq qoǵamnyń dástúrli qundylyqtaryn jáne ulttyq erekshelikterin saqtaı otyryp, memleketimizdi jańǵyrtýdyń berik irgetasy deýge bolady.
Endeshe, bul baǵytty postmodernızasıa kezeńindegi «egemendi modernızasıa» dep baǵalasaq artyq emes.
Erlan Saırov, saıasattanýshy
Derekkózi: «Almaty aqshamy» gazeti
