«Bir kúni ol maǵan aıaq astynan suraq qoıdy. «Al sen adam etin jep kórip pe ediń? Jep kórgen bolsań, meni túsiner ediń», - dedi.
Ol álemdi shaıtannyń azǵyndyǵynan tazalap júrgenin qaıtalap aıta beretin. «Sonyń ishinde jıren shashty áıelder – ázázildiń arbaýyna túskender», - deıtin», - dep eske alady Nıkolaı Jumaǵalıev emdelip jatqan aýrýhanada jumys istegen áıel.
Atyshýly adamjegish Nıkolaı Jumaǵalıev 23 jyldan beri Respýblıkalyq jiti baqylanatyn mamandandyrylǵan úlgidegi psıhıatrıalyq aýrýhanada emdelip jatyr. Kannıbaldyń ózimen jáne dárigerlerimen suhbattasý úshin Qamshy.kz aqparat agenttigi atalmysh mekemege resmı hat jazdy. Aýrýhana basshylyǵy naýqasty emdeý málimetteri dárigerlik qupıa ekenin alǵa tartyp, N. Jumaǵalıevtiń suhbattasýdan óz erkimen bas tartyp otyrǵanyn jetkizdi. Adamjegish budan buryn da ózi týraly málimetterdiń jarıalanýyna qarsylyq bildirip, eshqandaı BAQ-pen baılanysqysy kelmeıtinin aıtyp hat jazǵan. Demek, qylmysker óz esimin el jadynan óshirgisi keledi.
Alaıda N. Jumaǵalıevti halyq áli umytqan joq.
KSRO kezindegi ataqty qanisherdiń biri, «Temir azý» degen laqap atpen tanymal bolǵan Nıkolaı Jumaǵalıev 1952 jyly Almaty oblysy Uzynaǵash aýylynda dúnıege kelgen. Ákesi – qazaq, sheshesi – belorýs. Nıkolaı – otbasynda úsh qyzdan keıingi (Galá, Zoıa, Katá) jalǵyz ul. Ózin Shyńǵysqannyń urpaǵymyn dep eseptegen ol «barlyq qaıǵy-qasiret áıelden» dep sanaǵan.
Onyń serıalyq qylmystary 1977 jyly órt sóndirýshi bolyp jumys istep júrgen kezinen bastalady.
Adamjegishtiń aıtqandary
Jumaǵalıevtiń qylmystyq oqıǵalary qazaqstandyq tergeýshiler men mılısıa qyzmetkerlerin ǵana emes, búkil KSRO-nyń quqyq qorǵaý organdaryn aıaǵynan tik turǵyzdy.
«Uzynaǵash-Maıbulaq tas jolyna shyqqanymda jas áıeldi baıqadym. Kóshede jalǵyz ózi aıańdap ketip barady eken. Aıaq astynan meniń ishimde birtúrli sezim paıda boldy da, onyń artynan júgirdim.», - dep eske alady ol óziniń alǵashqy shabýylyn. - «Ol meniń erip kele jatqanymdy baıqap, buryla bergende, moınynan shap berip ustap aldym. Qoqys úıilgen jerge súırep apardym. Ol qarsylasa bastady. Sol kezde ony baýyzdap jiberdim. Sodan keıin qanyn ishtim».
Arada biraz ýaqyt ótken soń N. Jumaǵalıev marqumnyń máıitin bólshekteı bastaǵan.
«Máıittiń kókiregin, jambasyn, sanyn bólek kestim. Keıbir múshelerin qol sómkeme salyp, úıge alyp keldim. Maıdyń jartysyn erittim de, qalǵanynan salo jasadym. Etti tartqyshtan ótkizip, tushpara ázirlep jedim. Ol etti menen basqa eshkim jegen joq. Júregi pen búıregin taǵy eki ret qýyryp, azyq ettim. Et qatty bolǵan soń óz maıynda uzaq qýyrý kerek boldy. Shynymdy aıtsam, alǵashynda adam etin óz-ózimdi qınap jedim, odan keıin úırenip kettim», - deıdi ol.
Jumaǵalıev sýrettegen áıel máıitiniń dene bólikteri 1979 jyly 25 qańtarda Fabrıchnyı (qazirgi Qarǵaly) aýylynyń qoqysynan tabyldy.
Osy qylmystan soń Jumaǵalıevtiń qumarlyǵy órshelene túsken. Ol Fabrıchnyı aýylynda shirkeýden qaıtyp kele jatqan kempirdi, uıyqtap jatqan anasy men qyzyn, kóshede ketip bara jatqan anasy men qyzyn, Valentına esimdi jas qyzdy óltiredi. Bir aıta keterligi, Jumaǵalıev qurbandarynyń kóbin tunshyqtyryp, baýyzdap ajal qushtyrǵan.
Keıinen tergeý kezinde polısıaǵa bergen jaýabynda baýyzdap óltirý sebebin bylaı túsindiredi:
«Qara tuman» atty kitaptan «adamdy baýyzdaǵanda onyń janarynan kóz almaı qarap turý kerek» degendi oqydym. «Sol kezde onyń jany táninen ajyrap, ushyp bara jatqanyn baıqaýǵa bolady» delingen. Sondyqtan áıelderdi baýyzdaý arqyly osy kórinisti baqylaǵym keldi. Biraq qansha qarasam da, kóre almadym, - deıdi Jumaǵalıev.
Jantúrshigerlik qylmystar jalǵasa bergen, al qylmysker ustalmaǵan.
«Qatigezdikpen óltirilgen áıel máıitteri kúnnen-kúnge kóbeıe berdi. Adamjegish, tipti, óli men tiriniń arasynda jatqan áıelderdi zorlaýǵa deıin barǵan», - deıdi 1979 jyly Almaty oblysynyń İİB bólimin Aınaqul Narmanbetov.
Tańqalarlyǵy sol, Jumaǵalıev óziniń qandy qylmystary úshin emes, abaısyzda óziniń áriptesine oq atyp jibergeni úshin ustalyp, túrmege qamalady. Tórt jylǵa sottalǵan Nıkolaı jaqsy tártibi men keremet minezdemesiniń arqasynda bostandyqqa shyǵady.
Jumaǵalıevtiń eń aýyr jáne sońǵy qylmysy Uzynaǵashta bolady. Osydan keıin onyń jantúrshigerlik áreketteri áshkerelenip, mılısıanyń tuzaǵyna tutylady.
Túni boıy úıinde tanystarymen saýyq-saıran qurǵan Nıkolaı tańǵa jýyq sondaǵy qyzdardyń birimen jynystyq qatynasqa túsken. Sodan keıin ol «Qara tuman» kitabynan oqyp alǵan oıyndaǵy «tájirıbesin» jasap kórmekshi bolady. Taǵy bir ret «jannyń tánnen ajyraýyn» kórgisi keledi. Kitaptaǵy: «Adam qanyn ishseń, jazylǵan boljamdar oryndalady, al adam eti – eń dámdi et», - degen sózderdi oqyǵan Jumaǵalıev qyzdy baýyzdap, onyń qanyn ishedi.
Sosyn qurbanynyń denesin músheleýge kirisedi: basyn shaýyp, qolyn kesip alady. Dál osy ýaqytta Jumaǵalıevtiń úıdegi tanystary onyń ne istep otyrǵanyn baıqap qalǵan. Bul sumdyqty kórgen qatty shoshynyp, úıdi-úılerine qashyp ketedi. Kóp uzamaı mılısıa keledi. Bir tańǵalarlyǵy, oqıǵa ornyna jedel jetken polısıa tósek ústinde jalańash, ústi-basy qanǵa malynǵan kúıde asyqpaı, qurbanynyń denesin bólshektep otyrǵan Jumaǵalıevtiń ústinen túsedi. Tanystarynyń kórip qoıǵany ony qatty alańdatpasa kerek, orynan qozǵalmastan isin jalǵastyra bergen. Tek qyzyl jaǵalylardy baıqaǵanda ǵana qylmyskerdiń túısigine birdeńe jetse kerek, qolyndaǵy baltasymen taýǵa qaraı tyr jalańash kúıde qasha jónelgen. Polısıa Nıkolaıdyń úıin tintip júrip, adam etin tuzdap saqtaǵan bóshkesin taýyp alady.
Tergeý kezinde bergen túsiniktemesinde Jumaǵalıev áıelderdi eki sebeppen óltirgenin aıtqan.
«Birinshiden, jynystyq qumarlyǵymdy qanaǵattandyrǵym keldi, ekinshiden, áıel zatynyń táni meni qatty qyzyqtyrdy, sondyqtan ony tolyq tanyp bilgim keldi. Sol úshin de olardyń etin jep, qanyn ishtim. Áıelder tabıǵat zańyna qarsy keledi. Er adam qashan da áıelden joǵary turady, alaıda ómirde bári kerisinshe bolyp bara jatyr. Osylaısha áıelderden kek almaqshy boldym. Tóńirektegi áıelderdiń boıyna qorqynysh uıalatqym keldi», - deıdi N.Jumaǵalıev.
Jumaǵalıev – bizshe «manák», psıhıatrıa ǵylymy úshin «psıhopat»
Psıhıatrıa ǵylymy adamnyń mundaı minez-qulyq tanytyp, jantúrshigerlik is-áreketke barýyn jeke tulǵanyń buzylýyna – «psıhopatıaǵa» jatqyzady.
S. Asfendıarov atyndaǵy QazUMÝ profesory, Marat Asımovtyń aıtýynsha, psıhopattarda jeke tulǵanyń buzylýy «asa qundy ıdeıalar» túrinde kórinis tabady. Osy ıdeıalar – psıhopattar men psıhopatıanyń negizgi belgilileri. Manáktyń, qanisherdiń adam bolmysyna saı kelmeıtin minez-qulyq tanytýy: kannıbalızm, áıelderdi óltirý, denelerin bólshekteý syndy áreketterdi, psıhıatrıa ǵylymy adam oıynda «asa qundy ıdeıalardyń» qalyptasýymen túsindiredi. Jumaǵalıevtiń «qundy ıdeıasy» – «barlyq qaıǵy-qasiret áıelden».
Qazir ataqty adamjegish 66 jasqa kelip qaldy.
Bir qyzyǵy, adam shoshyrlyq qylmystaryna qaramastan, 1991 jyly ony aýrýhanadan shyǵarǵan. Biraq 1995 jyly qaıta baqylaýǵa alǵan. Sodan beri Jumaǵalıev arnaıy aýrýhanada emdelip jatyr. Derekterge súıensek, Jumaǵalıevtiń tártibi jaqsy, mekemede saǵat jóndeýmen aınalysady.
Jumaǵalıev 10 adamdy óltirdi dep aıyptaldy. 23 jylyn aýrýhanada ótkizgen ol qamaýdaǵy ómirden sharshaǵan bolýy kerek: ózin ólim jazasyna kesýdi suraǵan.
Mundaı adamdar emdele me?
Keıbir mamandar ony «shızofrenıa» dertine shaldyqqan dep esepteıdi.
Psıhoterapevt Marat Asımovtyń aıtýynsha, psıhopatty emdeý óte qıyn, tipti, múmkin emes deýge de bolady, odan góri shızofrenıamen aýyratyndardy emdeý ońaıyraq.
«Psıhopattarǵa arnalǵan dári-dármek shyn máninde emdemeıdi, tek aýrýdy ýaqytsha tynyshtandyryp, onyń oıyndaǵy «qundy ıdeıalardy» alastaıdy. Mundaı adamdardy zań boıynsha arnaıy mekemelerde oqshaýlaý kerek», - deıdi maman.
Onyń aıtýynsha, bul dert psıhoterapıa nemese psıhokorreksıaǵa baǵynbaıdy.
- Oıynda «qundy ıdeıasy» bar psıhopat birden qalpynan shyǵyp, qatigezdik tanytady. Psıhopattar ózderine de, janyndaǵy adamdarǵa da qaýip tóndiredi. Taǵy bir mańyzdy nárse – bul psıhologıalyq jetispeýshilikti emdeý óte qıyn, kóp jaǵdaıda emniń paıdasy bolmaı jatady. Sovet zamanynda biz mundaı naýqastardy qansha ýaqytqa bolsa da psıhıatrıalyq arýhanada ustaı alatynbyz. Qazir psıhıatrıalyq kómek zańyna sáıkes, eger ol adam ózine jáne qoǵamǵa qaýip tóndirse ǵana, tek prokýratýra ruqsatymen, belgili bir merzimge aýrýhanaǵa jatqyzýǵa bolady.
Adamnyń qylmysker bolyp qalyptasýyna bala kezdegi tárbıesi, jaqyndarymen qarym-qatynasy áser etedi degen pikir qalyptasqan. «Al Jumaǵalıevtiń «manák» atanýyna ne túrtki boldy?» degen suraq týyndaıdy.
- Biz adamnyń manák nemese psıhopat bolýyna onyń qorshaǵan ortasy nemese tárbıesi áser etti dep kesip aıta almaımyz. «Asa qundy ıdeıalardyń» paıda bolýyn medısınalyq turǵydan júıke júıelerindegi zat almasý prosesiniń buzylýynan desek; psıhologıalyq turǵydan tárbıe men minez-qulyqtyń erekeshelikterinen, al áleýmettik turǵydan qorshaǵan ortamen baılanystyń ereksheliginen týyndaıdy deýge ábden bolady. Adam týmysynan qylmysqa beıim bolady, ıaǵnı «qanisher» bolyp týady aıtý da qıyn, - deıdi psıhoterapevt.
Onyń pikirinshe, mundaı adamdar óte qaýipti jáne olar mindetti túrde, arnaıy mekemelerde oqshaýlanyp, qoǵamnan alastatylýy tıis. Sondyqtan Jumaǵalıevtiń osy joly bostandyqqa shyǵýy ekitalaı.
