Buǵan deıin dál munshama somadaǵy qarjyny hakerlik jolmen jymqyrý deregi Qazaqstanda tirkelmegen edi. Kópshilik úıinde otyryp-aq bank esepshottarynan aqsha urlaıtyn qapteserlerdi tek sheteldik fılmderden kóretin. Al kompúterbasty Kýdınov – qylmystyń osy túrin Qazaqstanda júzege asyrǵan biregeı baýkespe. Ol 3 jyldyń ishinde kóptegen kompanıany sazǵa otyrǵyzyp, 328 mıllıon 303 myń 577 teńgeni qoldy etti. Sol kezdiń baǵamymen eseptesek, bul 2,25 mıllıon dollarǵa jeteqabyl qarjy bolatyn, dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi. 

2010 jyldyń 29-shy naýryzy. «LIK-SNAB» JSHS elimizdegi iri bankterdiń birine 8,5 mıllıon teńge qarjy aýdarý jóninde suranym jiberedi. Qarjy ınstıtýty seriktestiń suranysyn ótegen. Biraq kelesi kúni sol kezdegi «KazKommersBank» aqsha aýdarylǵan esepshotty buǵattaýǵa májbúr boldy. Osy aralyqta 3 mıllıon 669 myń 400 teńge qoldy bolǵan. Keıin bul qarjynyń Almatydaǵy birneshe bankomattan alynǵany naqtylandy.

Týra bir aıdan keıin, dálirek aıtqanda, sáýirdiń 28-i kúni «Samara astyq» JSHS «Sentrkredıt» bankine 1 mıllıon 72 myń teńge qarjy aýdarý jóninde ótinish joldaıdy. Bul qarjy da dittegen jerine jete almaǵan. Bir qyzyǵy, «Samara astyq» kompanıasy Shyǵys Qazaqstan oblysynda ornalassa, onyń qarjysy Qaraǵandy qalasyndaǵy bankomattardan alynǵan eken. Dál osy senarı boıynsha 3 jyldyń ishinde 15-ke jýyq kompanıa beımálim qylmyskerlerdiń áreketinen zardap shekken.

İz kesýshiler bul qylmysty kompúterlik biligi joǵary hakerler jasady dep topshylady. Ýaqyt óte belgisiz qylmyskerlerden zardap shekken kompanıalar sany kóbeıe bastady. Hakerlerdiń  qarmaǵyna ilingen kompanıalardyń qatarynda «Zernovaıa Indýstrıa», «Kombınat nerýdnyh materıalov»,  «Doktor Veb – Sentralnaıa Azıa» sekildi JSHS-lardy aıtpaǵanda, «Atameken Agro», «Kazahstan Injınırıń», «Almatygorsvet» syndy aksıonerlik qoǵamdar da bar. Al «AGcompany» seriktestigi bir emes, úsh márte hakerlerge jem bolǵan.

3 jyl boıy iri kompanıalardy zar qaqsatyp kelgen qylmyskerlerdi ustaý polıseılerge ońaı bolǵan joq. Tek 2013 jyly ǵana hakerlerdiń kimder ekeni anyqtaldy. Qazir asa ákki toptyń qylmystyq isi Almaly aýdandyq sotynyń muraǵatynda saqtaýly. Uzyn-yrǵasy 50 tomǵa jýyq.

Andreı Kýdınov

Endi hakermen tanys bolyńyz. Andreı Kýdınov 1981 jyly Qaraǵandy oblysynda týǵan. Joǵary bilimdi. Áıelimen ajyrasqan. Kámelettik jasqa tolmaǵan bir balasy bar. Hakerlik áreketi úshin 2013 jyldyń 10 jeltoqsanynda tutqyndalǵan. Buryn alaıaqtyǵy úshin isti bolyp, shartty merzimge sottalǵan.

Tergeý derekterine qaraǵanda, IT tehnologıasynyń bilikti mamany aram jolmen aqsha tabý úshin Qaraǵandydan Almatyǵa arnaıy kelgen eken. Ózine Sergeı Zaharov degen jalǵan atpen jeke kýálik jasap alǵan ol osy kýálik arqyly seriktestik ashady. Biraq seriktestik qujatta kórsetilgendeı avokólikti jalǵa berýmen emes, múlde basqa dúnıemen aınalysty.

Qýlyǵyna quryq boılamaıtyn haker aldymen ınternet arqyly «Ia – kazahstanskıı býhgalter» qoǵamdastyǵyna kirip, iri kompanıalardyń esepshilerine aqparattyq habarlama jibergen. Árıne, óz atynan emes, Salyq komıtetiniń, ne banktiń marketıńtik bóliminiń atynan. Al esepshilerdiń mundaı habarlamany mindetti túrde ashyp qaraıtyny daýsyz.

«Mine, osyndaı faıldardy ashqan sátten bastap olardyń kompúteri hakerlik shabýylǵa ushyraıdy. Dálirek aıtqanda,  «troıan» vırýsymen zaqymdanady. Osy vırýs arqyly haker esepshiniń kompúterindegi barlyq aqparatty az ýaqyt ishinde óz kompúterine kóshirip alyp otyrǵan» - deıdi bizben áńgimesinde Almaly aýdandyq sotynyń sýdıasy Maral Jarylǵasova. 

Árıne, onda kompanıanyń esepshottary jáne qandaı bankpen jumys isteıtini, aqsha aýdarymdary týraly kóptegen málimetter saqtalatyny belgili. Kýdınovke keregi de osy. Munyń bárin jiti zerttegen haker endi sol kompanıanyń atynan «myna esepshotqa munsha qarjy aýdarsańyzdar» dep bankke suranym hat joldaıdy. Bank onyń ótinishin oryndaǵan. Dál osyndaı jolmen Kýdınov 2010 jyly bir kompanıanyń ózinen 40 mıllıon teńgege jýyq qarjy jymqyrǵan.

Eń mańyzdy suraq mynaý: bank nege kompanıa esepshisi men hakerdi ajyrata almaı qaldy? Nemese óz atynan áldebireýdiń bankten qarjy alyp jatqanyn kompanıa esepshisi nege bilmedi? Munyń sebebi sol, Andreı Kýdınov bank pen kompanıanyń  mórtańbalaryn aınytpaı jasaǵan. Tipti hakerdiń qolynan shyqqan Salyq komıtetiniń jalǵan mórin de shynaıy mórden aıyrý múmkin emes.

Kýdınovtyń qural-saımany

Haker mór jasaý úshin qarapaıym qurylǵylardy paıdalanǵan. Degenmen onyń sapaly jasalýy ýaqyt dáldigine, qurylǵyny týra ýaqytpen qosyp-óshirýine táýeldi. Mundaı jumys kezinde ol únemi taımerdiń kómegine júgingen. Kýdınovtiń tájirıbesi boıynsha kez-kelgen kúrdeli mórdi jasap shyǵý úshin bar bolǵany 15 mınýt, 65 sekýnd ýaqyt jetkilikti.

Endi aram aqshany qolǵa túsirýdiń eń sońǵy satysy ǵana qaldy. Iaǵnı, bank aýdarǵan aqshany bankomattan sheship alý qajet. Saýysqannan saq haker mundaı qadamǵa eshqashan ózi barmaǵan. Tanys adamdaryn da jibermegen. Kerek kisini ózi jaqsy biletin ınternet arqyly izdegen.

 «Darkmanı degen saıt bar. Muny pırattyq saıt desek te bolady. Ol jerde ózińe qajet adamdy izdeý úshin ótinish joldaısyz. Máselen «maǵan mynadaı kisi qajet» degen sekildi. Biraq ol jerde zańǵa qaıshy másele jóninde eshteńe aıtylmaıdy. Alaıda usynysqa kelisken adam ony sezedi. Óıtkeni ol saıtta únemi zańsyz operasıalarǵa qatysty kelisimder jasalǵan» - deıdi M.Jarylǵasova. 

Osy kelisim boıynsha Andreı Kýdınov qyrýar qarjyny ýysyna túsirgen. Árıne, basyn táýekelge tigip, bankomattan aqsha sheshken adamdardy da renjitpegen.

Alaıda mundaı qıturqylyqty jalǵyz adamnyń júzege asyra almasy anyq edi. Kýdınovtiń kópke deıin kózge túspeı kelýiniń sebebin uzaq izdegen polıseıler taǵy bir adamdy quryqtady.

Myrzaqan Dónenbaev

Ol – Myrzaqan Dónenbaev. 1976 jyly Jambyl oblysynyń Shý aýdanynda týǵan. Tergeý derekterine qaraǵanda, Myrzaqan Dónenbaev Andreı Kýdınovtiń senimdi serigi bolǵan. Kompúterdiń tilin jetik bilmese de, ortaq maqsatqa bel sheshe kirisken. Ásirese bankomattan aqsha sheshetin adamdarmen  baılanysý kezinde ákkilik tanytqan.

Bonkamattan aqsha alǵandardyń birqatary munyń alaıaqtyq ispen qatysy barlyǵyn bilmese kerek. Olardy uıymdasqan toptyń múshesi aldaý arqyly kóndirgen. «Meniń qazir jeke kýáligim joq, sen aqsha alyp berseń boldy, aqysyn tóleımiz» dep qyzyqtyrǵan.  

Uıymdasqan toptyń uzaq taırańdaýyna taǵy bir sebep bar. Bastapqyda olar asa saq qımyldap, azdaǵan somany qanaǵat tutqan. Eger aram aqshaǵa qunyqpasa, áli birneshe jylǵa deıin qolǵa túspeýi de múmkin edi. Mysaly bir kompanıany alaıyq, haker ondaǵy iri kólemdegi aqsha aınalymyn kórip otyrdy. Aıtalyq, ol kompanıa bir apta ishinde 5-10 mıllıon teńge aýdarymdar jasaýy múmkin. Haker sol aınalymnan 1 mıllıon teńgeni jymqyrsaq, asa baıqalmaı qalýy múmkin dep eseptedi. Jáne onyń bul oıy belgili dárejede shyndyqqa aınaldy. 

Biraq amal ne? Ońaı olja adamdy qunyqtyrmaı turmaıdy. Hakerler Almaty men Qaraǵandydaǵy kompanıalardan urlaǵan qarjyǵa dánigip, Atyraý, Aqtóbe, Shyǵys Qazaqstan, Qostanaı oblystaryndaǵy fırmalarǵa da aýyz saldy.

Kýdınovtyń isi

Almaly aýdandyq soty Myrzaqan Dónenbaevty, 6,5, al Andreı Kýdınovty 8,5 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryp, jalpy rejımdegi kolonıaǵa jóneltti. Olardyń túrmeden qandaı adam bolyp oralatynyn ýaqyt kórseter. Bir anyǵy, qylmys álemine tyń súrleý salǵan hakerlerdiń isi sot muraǵatynda uzaq jyldar boıy saqtalady.

Sansyzbaı Nurbaba