Adamdar arasynda “Tabysty bolý úshin bilimniń qajettiligi shamaly, bıliktegilerdiń de, baılardyń da úlgerimi nashar bolǵan” degen stereotıp kózqaras qalyptasqan. Osylaısha paıymdaý qazirgi ýaqytta qanshalyqty durys?
Mysaly, 2018 jyly “Forbes” reıtıńi boıynsha anyqtalǵan álemdegi eń baı úsh adamnyń bilim dárejesi tómen boldy dep aıta almaımyz. Biraq olar bilim degen sózdiń túp-tórkinin basqasha túsinetin kórinedi. Ótken jyly álemdegi mıllıarderlerdiń kóshin bastaǵan “Amazon” kompanıasynyń negizin qalaýshy Djeff Bezostyń bilimi taıaz bolǵan deý kúmándi. Onyń oqýǵa, tanýǵa talpynysy jastaıynan joǵary bolǵan. Mektep jasynda fızıka pánin súıip oqıtyn ol bos ýaqytyn oıyn-kúlkimen emes, kólikjaıda ózin qyzyqtyrǵan quraldar arqyly tehnıkalyq qurylǵylardy jasap ótkizetin. Keıinnen ol Nú-Djersı shtatynda ornalasqan AQSH-taǵy eń kóne oqý oryndarynyń biri Prınston ýnıversıtetine túsedi. Alǵashynda Djeff fızıka fakúltetine emes, baǵdarlamalaý bólimine túskenine ókingenmen, kompútermen tez til tabysyp ketti. Sodan beri jas programmıst ǵylym jolyna túsip, aqparat álemine jańa tynys alyp keledi. Búgingi kúni 112 mıllıard dollarǵa teń baılyǵy bar ol qarajatynyń basym bóligin bilim men ǵylymnyń damýyna jumsaýda.
Al jıyrma jyl boıy (1996-2016) álemdegi eń baı adamdar tiziminde birinshi orynda bolǵan Bıll Geıtstiń tehnıkaǵa jaqyndyǵy bala kezinen baıqalǵan. Mysaly Sıetldiń “Leıksaıd” mektebinde oqyǵan Bıll shaǵyn kompúterlerdi paıdalanyp, on úsh jasynda eń alǵashqy baǵdarlamasyn jazyp shyǵady. Sodan beri ol dostarymen birge “SSS” (Computer Center Corporation) kompanıasynda jumys istep, baǵdarlamalaý tilindegi qatelikterdi anyqtaý arqyly qosymsha tabys taba bastaıdy. Osylaısha, onyń keleshek ómiri baǵdarlamalaýmen tikeleı baılanysty bolady. Jas programmısttiń jańa tehnologıalarǵa qyzyǵýshylyǵy qashan da joǵary boldy. Ol Garvard ýıversıtetindegi oqýyn eki jyldan keıin tastap ketse de, ǵylymǵa, bilimge degen ynta-yqylasy azaıǵan joq.
2018 jylǵy reıtıń boıynsha ol 91 mıllıard dollardyń ıesi atanyp, eń baı adamdardyń qatarynda ekinshi orynǵa jaıǵasqan Bıll Geıtstiń myna bir sózi bilimniń mańyzdylyǵyn aıǵaqtaıdy: “Bilim–basqarýdyń basty quraly” .
Dúnıe júzindegi eń baı úshtikti qorytyndylaıtyn amerıkalyq kásipker ári ınvestor Ýorren Baffettiń de bilimge degen kózqarasy ózgeshe. Ol joǵary oqý ornynda ata-anasynyń úmitin aqtaý úshin ǵana oqyǵanyn aıtady. Desek te, on bir jasynda alǵashqy aksıalaryn satyp alyp, on úsh jasynda kiris deklarasıasyn toltyrǵan balanyń bilimi joq dep aıta almaımyz. Onyń qupıasy nede? Kásipkerdiń úsh balasy da joǵary bilim almaǵan eken. Onyń oıynsha, adam ózine keregin ǵana alyp, ózin-ózi damytqan jón.
«Eń úzdik bilim–ózińe jumsalǵan ınvestısıa» , - dep aıtady 90 mıllıard dollarǵa teń baılyǵy bar álemdik kásipker Ýorren Baffet.
Iá, ár adamnyń bilimniń qaınar kózine, onyń mańyzyna berer baǵasy ártúrli. Álemniń úsh mıllıarderi de bilim alýdy ózdiginshe túsinedi. Olar ózderi oqyǵan oqý ornyn unatpaǵanymen, bilimge, tanymǵa, ǵylymǵa erekshe kóńil bólgen. Sondyqtan tabystyń syryn bilimmen baılanystyrmaı, adamnyń baǵyna ǵana balaý qatelik bolar.
Jámılá Bahtıarqyzy
