2003 jyldan bastap saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn birjolǵy ótemaqy jáne járdemaqy retinde 14,9 mlrd teńge tólendi.

«Halyq jaýyn» anyqtaý saıasatynyń nátıjesinde kóptegen adamdar zardap shekti. 1921-1954 jyldar aralyǵynda Qazaqstanda 100 myń adam sottalyp, 25 myń adamǵa atý jazasy qoldanyldy.

Respýblıka aýmaǵynda GÝLAG–ALJIR, Steplag, Qarlag qurylymdarynyń eń iri lagerleri boldy. Qýǵyn-súrgin jyldary Qazaqstan lagerlerine 5 mln-nan astam adam jiberildi.

1930-1940 jyldary Qazaqstan mıllıondaǵan keńes azamattary úshin jer aýdaratyn aımaq boldy. 1937 jyldyń kúzinde respýblıkaǵa júzdegen myń koreıler, túrikter, ırandyqtar, kúrdter jáne ázirbaıjandar qonys aýdardy. Sondaı-aq Uly Otan soǵysy jyldarynda elge nemister, grekter, sheshender, ıngýshter, qarashaılar, balkarlar, Qyrym tatarlary jáne basqa da halyqtar jer aýdardy. Olardyń sany 1 mln. 200 myń adam dep baǵalanýda.

«Jappaı saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna sáıkes, negizsiz qýǵyn-súrginge ushyraǵan jáne zańǵa sáıkes aqtalǵan adamdarǵa kórsetilgen jerlerde bolýynyń ár aıy úshin, áleýmettik qorǵaý organdaryna júgingen kezde qoldanylatyn aılyq eseptik kórsetkishtiń (budan ári – AEK) tórtten úsh bóligi,  biraq 100 AEK-ten aspaıtyn mólsherde aqshalaı ótemaqy tólenedi.

2003 jyldan bastap 2019 jylǵa deıingi aralyqta respýblıkalyq búdjetten 2,9 mlrd.teńge somasynda birjolǵy aqshalaı ótemaqy tólendi. 2020 jylǵa arnalǵan respýblıkalyq búdjette kórsetilgen maqsattarǵa 1 mln. teńge kózdelgen.

Sonymen qatar, saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna, sondaı-aq saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan, múgedektigi bar nemese zeınetkerler bolyp tabylatyn adamdarǵa áleýmettik tólemderdiń basqa túrlerine qaramastan, 1,07 aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde arnaýly memlekettik járdemaqy (budan ári – AMJ) tólenedi (2020 jylǵy 1 sáýirden bastap – 2973 teńge).

2005 jyldan bastap 2019 jylǵa deıingi kezeńde AMJ 12 mlrd. teńge somasynda tólendi. 2020 jylǵa AMJ tóleýge 1 mlrd. 174,8 mln. teńge josparlanǵan. Jappaı saıası qýǵyn-súrgin qurbandarynyń jáne saıası qýǵyn-súrginnen zardap shekken AMJ alýshylardyń sany aǵymdaǵy jylǵy  1 mamyrǵa 33 984 adamdy qurady.

Sonymen qatar, aqtalǵan azamattar, sondaı-aq saıası qýǵyn-súrgin qurbany dep tanylǵan, múgedektigi bar nemese zeınetke shyqqan adamdar:

• Bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynda ustalǵan, jazasyn ótegen, basqa eldi mekemenderge jiberilgen, arnaıy eldi mekenderde erkindigi shektelip, májbúrli eńbekpen aınalysqan jáne májbúrlep psıhıatrıalyq mekemelerde emdeýde bolǵan ýaqytynyń úsh ese mólsherde zeınetaqy alý úshin qatysý ótiline eseptelýine;
• Kezekti eńbek demalysyn ózderi úshin yńǵaıly ýaqytta alýǵa, sonymen qatar jylyna eki aptaǵa deıin jalaqy saqtamaıtyn qosymsha demalys alýǵa;
• Birinshi kezekte telefon ornatýǵa;
• Qarttar men múgedekterge arnalǵan ınternat-úılerge birinshi kezekte ornalastyrýǵa, olarda tolyq memlekettik qamtamasyz etýde turýǵa;
• Protezdik-ortopedıalyq buıymdarmen jeńildikpen qamtamasyz etilýge;
• Ońaltýǵa baılanysty máseleler boıynsha advokattardyń tegin konsýltasıasyn alýǵa quqyly.

Jergilikti atqarýshy organdar jergilikti ókildi organdardyń sheshimi boıynsha saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan jáne zańnamaǵa sáıkes aqtalǵan adamdarǵa materıaldyq jáne basqa da kómek túrlerin kórsetý jónindegi sharalardy jergilikti búdjetter esebinen qosymsha belgileýge quqyly.

Máselen, jyl saıyn Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúnine oraı jergilikti atqarýshy organdar saıası qýǵyn-súrgin qurbandary men zardap shekkenderge birjolǵy materıaldyq kómek beredi.

2020 jyly jergilikti búdjet qarajaty esebinen 7 090 azamatqa 2 AEK-ten 150 myń teńgege deıin 159 mln.teńge kóleminde birjolǵy materıaldyq kómek kórsetildi.