QR Konstıtýsıasy kúni qarsańynda reseılik saıasatker Iýrıı Solozýbov Astanada ótken Ata Zańynyń 20 jyldyǵyna arnalǵan konferensıada Konstıtýsıany – Nursultan Nazarbaevtyń atymen ataýdy jáne oǵan ár qazaqstandyqtyń ant berýin bekitýdi usyndy. Bul týraly «Qamshy» portaly Tengrinews.kz-ke silteme jasaı otyryp habarlaıdy.

Iýrıı Solozýbov, reseılik saıasatker,  RF Ulttyq strategıalar ınstıtýtynyń dırektory:

-Nursultan Ábishuly 20 jyldan astam ýaqyt boıy Konstıtýsıanyń tiregi, respýblıkanyń kepili, ádil basshy, joǵarǵy arbıtr bolyp keledi. Nursultan Ábishuly Nazarbaev «Joǵarǵy Keńes» tarqatylǵannan keıin, Qazaqstandy dara basqarǵany jasyryn emes. Ol óziniń saıası biliktiligin halyq ıgiligi úshin arnady, Qazaqstandaǵy demokratıalyq túsinikterdiń qalyptasýyna ol ǵumyryn arnady.  Qazir de, Ol memlekettegi barlyq konstanttar men saıası bastamalardyń avtory bolyp tabylýda. Osy rette men Qazaqstannyń Konstıtýsıasyna eki ózgertý engizýdi usynar edim. Birinshisi, qazirgi Qazaqstannyń Ata Zańyn – «Nazarbaev» dep ataý. Onsyz da halyq arasynda osyndaı alyp-qashpa áńgimelerdiń bar ekeni ras. Onyń ústine Nursultan Ábishuly bul ataqqa ábden laıyqty dep oılaımyn. Al ekinshisi qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna qatysty, tarıhı derekterge ózgertýler engzý.  Mine, mynaý Konstıtýsıa. Men ony «Nazarbaev» dep ataýdy usynamyn. Bul keleshek urpaqtyń fýndamenti bolyp tabylady. Memlekettegi turaqtylyqty saqtaýdyń ushqyr ári utymdy joly.

Sondaı-aq,  reseılik saıasatker Iýrıı Solozýbov myrza Qazaqstandy kóphalyqty ultqa aınaldyrýdy da usynypty. Onyń pikirinshe, bul óz kezeginde ultaralyq qaqtyǵystardyń aldyn alatyn birden bir jol bolyp tabylady-mys. Onyń pikirinshe, kezinde bastama bolyp kóterilgen «qazaqstandyq ult» ıdeıasyn qaıta kóterý kerek.  Sonda bári bir ult bolyp shyǵa keledi de, ultaralyq janjal degen atymen umytylady eken.

Iá, aıtpaqshy saıasatker Iýrıı myrza, tek Konstıtýsıany «Nazarbaev» dep atap qana qoımaı, árbir qazaqstandyq oǵan ant berýdi de usynǵan eken.

«Qazaqstan óte keremet memleket. Ol álemdegi bosqyndar úshin saıası baspana da bola alady.  Ol-ýnıtarly. Álemde  tek úsh memleket – Izraıl, Germanıa jáne Qazaqstan ǵana óz azamattaryn kez kelgen jerde repatrıasıalaı alady»,-deıdi.

Já, endi saraptalyq. Qazaqstan Respýblıkasynyń Ata Zańy -  20 jyl buryn referendým negizinde qabyldanǵany belgili. Búginde nyǵaıǵan, túrli mazmundyq ózgertýler engizilgen tolyqqandy memlekettik qujat. Endi onyń ataýyn kenetten ózgertý turmaq, ishki mazmunyna qol suǵýdyń ózi qylmys bolyp tabylýy tıis emes pe?  

Biz máseleni mynadan bastaıyq. Birinshiden, Konstıtýsıanyń ataýyn ózgertý-ony  qandaıda bir saıası tulǵa nemese ataqty adamnyń esimimen ataý qanshalyqty aqylǵa qonymdy?  Álem memleketterinde mundaı úrdis joq ekenin eskersek –  bul reseılik saıasatkerdiń bizdi «jaǵympazdyqtyń shegi mynadaı bolady dep» mazaqqa aınaldyrǵany ma? Aqıqaty, usynys mazaq jáne qazaqstandyqtardyń batyly baryp aıta almaıtyn mundaı qolapaısyz usynysty reseılik saıasatkerdiń aıtýy qalaı?

Ekinshi másele, reseılik saıasatkerdiń Qazaqstannyń ishki saıasatyna aralasýyna kimder quqyq berip otyr ? Onyń ústine bóten bir memlekettiń ishki saıasatyna aralasý úshin ol sol eldiń azamaty bolýy tıis nemese shekteýli mólsherde usynys, ótinim bildirýi úshin memleketaralyq saıası qyzmetker (elshi t.b.) bolýy tıis emes pe?  Eski hám jańa odaqtasymyzdyń ókilderi ashyqtan-ashyq ishki saıasatymyzǵa aralasyp, aqylǵa qonymsyz usynystarymen halyqty mazaqqa aınaldyrǵany  qaı basynǵany? Osyǵan oraı zańger Almas Jumaǵalı myrza men saıasatker Jasaral Qýanyshalın myrza arnaıy «Qamshy» portalyna pikirlerin bildirgen bolatyn.

Almas Jumaǵalı, zańger:

-Túbegeıli qarsymyn. Biz monarhıa dáýirinde ómir súrip jatqan joqpyz. Qalaı bolǵanda da normatıvtik - quqyqtyq aktilerdi adamnyń atymen ataý kelmeske ketken. Ári- beriden soń ol referendým arqyly qabyldanǵan qujat. Keıin parlament ózgerister engizý arqyly bılikti bir qolǵa shoǵyrlandyrǵany bolmasa. Konstıtýsıanyń ataýy - Konstıtýsıa. Onyń atyn bireýge telý degen eshkimniń túsine de kirmegen. De-fakto - Prezıdent qalaı ıleımin dese de, jasap otyr. Al de-úre ózgerte alatyn, ıaǵnı zańshyǵarýshylyq quziretke ıe bola alatyn erekshe jaǵdaılar Konstıtýsıada qarastyrylǵan. Osylaı ár zamannyń zamanǵa kúılegen jamandary shyǵyp, qýyrshaq zańgerler saırap, halyq ózi qoldan qudaı jasap alady.

Jasaral Qýanyshalın, saıasatker:

- O zaman da bu zaman, Konstıtýsıany adam atymen ataǵandy kim kóripti? Mundaı daraqy usynysty shyndap jasaıtyndaı Solozýbov sonshalyqty naqurys emes bolar. Ol da sol baǵyttaǵy usynys. Óıtkeni, buǵan da negiz bergen - Nazarbaevtyń ózi. Atap aıtqanda,  Qazaqstandy Konstıtýsıa boıynsha da, is júzinde de (de-úre jáne de-fakto) bir ultty ýnıtarlyq memleketti, aýyzdaryn ashsa boldy, "kópultty" dep saıraıtyn bizdiń bıliktiń ózi.  Qysqasy, bul da sol tilep alǵan aýrýdyń zardaby...

Nurgeldi Ábdiǵanıuly