"Bolashaqty boljap", mıllıarder bolǵan jandar týraly bilesiz be? Iá. Ondaı adamdar kóp. Naqtysy, olar qarjy máselelerin aldyn ala basqalardan buryn durys mólsherlep, nátıjesinde mıllıarder bolǵan.

Tómende sondaı adamdardyń biri – Djım Saımons týraly baıandalady.

Djım Saımons – mıllıarder matematık. Ol AQSH ulttyq qaýipsizdigi úshin kod sheshýshi bolyp jumys istegen. Ýnıversıtette profesor bolǵan. Keıin ýnıversıtetten ketip, qarjy salasyna kirgen.

Saımons Renesans tehnologıalary korporasıasyn qurýshy. Búgin kózi tiri matematık mıllıarder. Qarjylyq bolashaqty boljaıtyn formýlalarmen jumys istegen, eń sońynda tarıhtaǵy eń tabysty mıllıarderdiń birine aınalǵan.

Ol eń tabysty boljaýshy boldy. Bolashaqty matematıkalyq modeldeýler arqyly boljap, bilip otyrǵan.

Saımons bolashaqty boljaıtyn matematıkalyq modelderdi jyl saıyn jetildirdi. Ol óziniń zertteýleri jáne modelderi arqyly áıgili.

Saımens formýla, modelderi arqyly 21 mlrd dollar tapqan.

Ol Massachýsets, Brýklınde ómirge keldi. Massachýsets tehnologıalyq ýnıversıtetinde matematıka mamandyǵynda oqydy. Jasynan talantty boldy. Ýnıversıtette birishi kýrsty oqymaı, tike ekinshi kýrsqa túsip ketti. Onyń akademıalyq ómiri de óte tabysty boldy. Saımons matematıkadan PhD ala salyp, profesor atandy. Odan keıin qyrǵı-qabaq soǵys kezinde Reseıdiń jasyryn kodtaryn sheshti. Amerıka ulttyq qaýipsizdigi úshin jaqsy eńbek etti.

1976 jyly 37 jasynda matematıkadaǵy eń úzdik syılyqtyń biri "Oswald Velben" syılyǵyn aldy.

Saımons 1978 jyly ýnıversıtettegi profesorlyqtan ketti de matematıkalyq qabiletin bolashaqty boljap, aqsha tabýǵa qoldanýdy sheshti. Sóıtip jınǵan, tergen aqshasymen kompanıa qurdy.

Matematıkalyq qabileti arqyly qarjylyq bolashaqty boljap kórmek boldy. Lennı Baým degen áriptesi ekeýi "qarjylyq bolashaqty matematıka boljaýy múmkin" dep senip, matematıkalyq alǵashqy modeldeýin jasady. Ol "Mean Reversion Model" dep ataldy. Osylaısha, bul ádispen biraz paıda tapty. Ol ádisteri dál kelip otyrdy.

Degenmen biraz ýaqyttan keıin básekelester paıda boldy da, ózge kompanıalar óz modellerimen alǵa shyqty. Sodan Saımons olardyń aldyna túsip, kóbirek naqty boljam jasap, tabys tabý úshin, taǵy da myqty matematıkterdi jınaý kerek ekenin bildi.

Sóıtip, ol jańa strategıa taýyp, damytý úshin Djım Aks degen myqty matematıkti komandaǵa shaqyrdy. Sodan ol matematık kelip, kompanıanyń damýy úshin aıtarlyqtaı kómek jasady. Olardyń oıynsha,  ómir zańdylyqqa túspeıtin sıaqty. Biraq onyń zańdylyǵy bar. Búgingi ǵylymnyń jetken jetistigimen 100% bolmasa da, bolashaqta ne bolatynyn jalpy jobasyn mólsherleýge bolady. Al ony yqtımaldyq arqyly matematıkaǵa salyp jibergende kóp nárseniń sulbasy kórinedi.

Osylaısha, jańa kelgen matematık mashınalyq oqytýdyń (Machine learning) alǵashqy jobasyn usynady. Búgin mashınalyq oqytý ádettegi is bolǵanymen ol kezde eń jańa tehnologıa edi. Iaǵnı buryn qalaı boldy, keıin sony mólshermen qaıtalap beredi. Sodan keıin bul kompanıa óz zamanynyń aldyna túsip ketti. Mıllıondap boljamdary durys keldi, ony "Kernel metod" dep atady. Jaı adamnyń kózine, boljaýyna kórinbeıtin mólsherli zańdylyqty kórsetetin edi. Sodan olardyń tabysy mıllıondap artty. Sosyn Saımons maksımaldy paıda tabý úshin qarjysy barlardy jınap "Medallian qory" degendi qurdy. Qarjy jetkilikti bolǵan soń, bolashaqty eń jaqsy dáldikpen bilý úshin talanttardy jınaýǵa aqsha saldy. Sóıtip 20% naqty  paıda tabatyn turaqtylyqqa jetti.

Saımons ony da qanaǵat etpedi. Tipti de keremet nátıjege jetý úshin taǵy bir myqty matematık Elvın Berlekampti aqysyn tólep komandaǵa shaqyrdy.

Elvın Berlekamp kelip, qysqa merzimdi strategıa úshin myqty jumys istedi. Ol "The Kelly Criterion" degen metodty qoldandy. Ol kazıno erejesine jaqyn boldy. Mysaly kazınoda 10 ret aqsha utyp alýyń múmkin. Biraq jalpy oıynda kazıno utady. Kazıno mıllıondap aqsha jasaıdy. Ol 100%. Bir adamnyń 10 ret utqany kazınony bankrot etpeıdi. Jalpy mólshermen Elvın sol qaǵıdany negizge alǵan  qysqa merzimdi qajylyq bolashaqtyq boljam úshin model jasady. Bul "ǵylymı bás tigý" dep atalady.

Kompanıa óte úlken esepteý kúshin, ǵylymı zertteýdi sáıkestirip, ony qarjy bolashaǵyn boljaý úshin qoldandy. Olar zańdylyqtardy, ózgeristerdi, aqparattardy zor mólsherde jınap, sol arqyly mólsherlep ǵylymı tujyrym jasap otyrdy.

Saımonstyń ózi "Adamdar ómir retsiz, zańdylyq joq" dep oılaıdy. Biraq eger sende jetkilikti aqparat bolsa, múlde olaı emes. Bul yqtımaldyq. Al yqtımaldyq qaı jerde qansha ekenin mólsherlep bilýge bolady" deıdi.

1989 jyly Saımons múmkindik jaqsy kelgen ýaqytta jeke ózi iske 27 mln dollar qarjy saldy. Qaıtarym men nátıje óte tez jáne tańqalarlyq boldy. Bul burynǵy modeldiń paıda tabý sheginen asyp, ár apta, tipti ár kún saıyn kompanıa baıyp otyrdy.

Aqyry Saımons qaryshtap damyp, mıllıarder boldy. Iahta aldy, búkil qyzmetkerlerdi ıahtada qonaq qyldy. Ol qanaǵattanbady. Kompanıany qalaı menshikti kapıtalǵa aınaldyrsam dep basy qatty. Sodan keıin ataqty aqparattyq kompanıa IBM-degi eki mamandy shaqyryp, olarǵa jetkilikti aqy tólep, sheshimin jasap berýdi surady. Olar kóp eńbek etip, keıin sheshimin taýyp berdi. Kompanıa sóıtip kelesi deńgeıge jetip, mıllıardtyq kompanıaǵa shekteýsiz damydy. 

Saımons 2010 jyly eń tabysty qarjylyq bolashaqty boljaýshy matematık mıllıarder retinde zeınetke shyqty.