Qytaı qalaı bir eldiń ekonomıkasyn jaýlap alady? Osy taqyryp tóńireginde Germanıanyń jetekshi basylymdarynyń biri DW arnaýly maqala jarıalady. Qamshy tilshisi nemis basylymynyń maqalasyn yqshamdap, oqyrman nazarlaryna usynady. Basylym Beıjińniń Pákistan ekonomıkasyn qalaı jaýlap alǵany týraly saraptama jasaǵan.

Qytaı ınvestısıalary Pákistan ekonomıkasyn qalaı jaýlap aldy?

Pákistannyń ulttyq qaýipsizdigine tóngen qater men jergilikti halyq narazylyǵynyń kúsheıýine qaramastan, Qytaı Pákistanǵa mıllıardtaǵan dollar quıyp, kóptegen sektorlarǵa ınvestısıa salýdy jalǵastyrýda.

2015 jyly jarıalanǵan mıllıardtaǵan dollarlyq Qytaı-Pákistan ekonomıkalyq dálizi Pákistannyń qulaǵan ınfraqurylymyn kúrdeli jóndeýge jáne eldiń ońtústigindegi Gvadar portyn Qytaıdyń batysymen baılanystyrýǵa baǵyttalǵan.

Qytaı tóraǵasy Sı Szınpınniń qoltańbasy bar "Bir beldeý – bir jol" bastamasynyń bir bóligi bolyp sanalatyn joba Pákistanǵa 46 mıllıard dollar ınvestısıa ákeledi dep esepteldi. Degenmen qazir joba shamamen 65 mıllıard dollarǵa deıin ósti dep boljanýda.

Seriktestiktiń birinshi kezeńinde negizinen qytaılyq aqshanyń kómegimen energetıkalyq jáne kólik ınfraqurylymyna qatysty ondaǵan joba júzege asyryldy.

Ótken jyldyń jeltoqsanynda bastalǵan jáne 27 jobadan turatyn bastamanyń ekinshi kezeńi óndiristik qýatty arttyrýǵa jáne jumys oryndaryn qurýǵa baǵyttalǵan.

Beıjiń Pákistannyń ekonomıkalyq ortalyqtaryna ǵana emes, sonymen qatar Pákistan basqaratyn Kashmır men Haıber-Pahtýnhva provınsıasynyń soltústik-batysyndaǵy jerlerge de aqsha aýdardy.

Kóptegen pákistandyqtar eldegi qytaılyq ınvestısıalardyń ulǵaıýyna qatysty eıforıalyq pikirde, olar muny Pákistandy aýyr ekonomıkalyq daǵdarystan shyǵarý úshin qajet dep sanaıdy.

COVID pandemıasy, myńdaǵan shaǵyn kásiporyndardyń jabylýy jáne ekonomıkalyq daǵdarys saldarynan Pákistanda 20 mıllıonnan astam adam jumyssyz qaldy. 

Pákistan ekonomıkasy úshin "baılyq pen baqyttyń kózi"

Pákistannyń Haıber-Pahtýnhva provınsıasy 2004-2015 jyldar aralyǵynda dinı terrorısterden qatty zardap shekti. Aımaqtaǵy taıpalyq aýdandar "ál-Kaıda" men "Hakkanı" sıaqty terrorıster men ekstremısterdiń ortalyǵy bolyp sanaldy. 

Osy qorqynyshty zańdylyqty eskere otyryp, kóptegen batys elderi men kásipkerler provınsıaǵa ınvestısıa salýda alańdady.

Karachı saýda palatalarynyń burynǵy prezıdenti Kaıser Ahmed Shaıh Qytaıdyń batystan qalǵan olqylyqtyń ornyn toltyrýǵa kóshkenin málimdedi.

Haıber Pahtýnhva provınsıasynyń áıelder saýda palatasynyń qyzmetkeri Anıla Halıd qytaılyq ınvestısıalar Pákistan ekonomıkasy úshin "baılyq pen baqyttyń kózi" dep sanaıdy.

"Birinshiden, Qytaı-Pákistan ekonomıkalyq dálizi jobasy aıasynda Beıjiń bizdiń provınsıaǵa ınvestısıa saldy. Qytaı túrli energetıkalyq jáne ınfraqurylymdyq jobalarmen jumys jasady. Qazir sanıtarlyq tazalyqqa jáne basqa da jobalarǵa ınvestısıa quıýda" dep suhbat bergen ol germanıalyq DW basylymyna.

Terorıstik shabýyldar jıi bolyp turady

Ońtústik Sınd provınsıasynda qytaılyq fırmalar Qytaı-Pákistan ekonomıkalyq dáliziniń birneshe jobalaryn aıaqtap qana qoımaı, sonymen qatar Pákistan qor bırjasy (PQB) kompanıasynyń 40% aksıasyn satyp aldy.

Karachı portyndaǵy kórnekti kásipker jáne Pákistan qor bırjasynyń (PQB) dırektory Ahmed Chınoı nemis basylymyna bergen suhbatynda qytaılyqtardyń PQB-nyń basqarýshy dırektoryn, bas qarjy dırektory jáne bas retteýshi ofıserin taǵaıyndaýǵa quqyǵy bar ekenin aıtty.

"Mundaı taǵaıyndaýlardy dırektorlar keńesi maquldaýy kerek" dep qosty ol.

Ótken maýsymda qor bırjasyna jergilikti turǵyndar shabýyl jasaǵan sebebi Balýchıstan provınsıasyndaǵy adamdar qytaılyq ınvestısıalarǵa narazy bolǵan.

Kóptegen derekkózderge sáıkes, Pákistandaǵy eń iri energetıkalyq kompanıalarynyń biri esepteletin Karachıdegi elektr energıasyn Qytaı satyp alýdy josparlap otyr.

– Qytaılyqtar Sındtegi barlyq jerge ınvestısıa salýǵa tyrysady, – degen aty-jónin atamaýdy suraǵan aımaqtyq úkimet ókili.

Ol jaqynda bes aýdandaǵy sanıtarlyq tazalyq kelisimsharttary qytaılyq kompanıalarǵa berilgenin aıtty. Birqatar kásipkerler, Karachı metropolıten korporasıasy men kásipodaqtyń ár túrli músheleri sheneýniktiń sózin rastady.

Qytaılyq fırmalarǵa osyndaı tıimdi kelisimsharttardy bergeni úshin jergilikti halyq úkimetke kóp ret narazylyq bildirgen.

Karachıdegi Avamı jumysshylar partıasynyń bas hatshysy Hýrram Álıdiń aıtýynsha, Sındtaǵy munaı barlaý bloktary qytaılyq kompanıalarǵa berilgen.

"British Petroleum sıaqty batys kompanıalary buryn da osyndaı bloktarmen jumys jasaǵan" deıdi ol.

Qytaıdyń Belýjıstandaǵy ınvestısıasy

Balýchıstan – Pákistannyń eń iri provınsıasy. Onda strategıalyq mańyzdy Gvadar porty ornalasqan, al, ony qytaılyq kompanıa basqarady. Provınsıada sońǵy 17 jylda birneshe ret terrorlyq shabýyl bolǵan. Shabýyldardyń keıbiri qytaılyqtarǵa baǵyttalǵan.

Balých kóterilisshileri táýelsizdik alý úshin Pákistan memleketine qarsy soǵysýda. Olardyń shabýyldarynyń deni polısıa men áskerdi nysanaǵa alady, sonymen qatar balých emes turǵyndarǵa jıi shabýyl jasaıdy.

Bul aımaq ınvestısıalar úshin qaýipti dep sanalsa da, qytaılyqtar osy ýaqytqa deıin provınsıaǵa aqsha aýdarýdan esh qınalmaǵan sıaqty.

Olar basqa da iri jobalarmen birge Gvadarda áýejaı salyp jatyr.

Qala turǵyny, eks-premer-mınıstr Zýlfıkar Alı Bhýttonyń burynǵy keńesshisi Rahım Zafar qytaılyqtar Gvadar portyna jaqyn jerde úsh zaýyt qurǵanyn aıtady.

"Olar sondaı-aq balyq aýlaý bıznesimen aınalysady, tereń teńiz traldaryn ákeledi, balyqty turaqsyz túrde aýlaıdy jáne jergilikti turǵyndardyń balyq aýlaýyna múmkindik bermeıdi" deıdi ol.

Belýjıstan úkimetiniń burynǵy ókili Ian Mýhammad Býledı nemis basylymyna bergen suhbat barysynda qytaılyq kásipkerlerdiń provınsıanyń ár jerindegi jergilikti seriktesteri arqyly mármár men mıneraldy óndirýge qatysatynyn aıtty.

Arzan jumys kúshi men joǵary paıda Qytaı qarjysyna túrtki boldy ma?

Lahorlyq sarapshy Ahsan Raza premer-mınıstr Imran Hannyń ótken jyly 100-ge jýyq qytaılyq ınvestormen kezdesýi qytaılyqtardy Pákistanǵa ınvestısıa salýǵa yntalandyrdy dep esepteıdi.

"Úkimet jalpy ınvestorlar men qytaılyq ınvestorlar úshin normatıvtik quqyqtyq bazany reformalady. Sondyqtan olar qonaqúı, aqparattyq tehnologıalar, telekomýnıkasıa, keńes berý jáne basqa da salalarǵa ınvestısıa salýda" dedi Raza.

Karachı saýda palatalarynyń burynǵy basshysy Shaık arzan jumys kúshi men joǵary paıda marjasy qytaılyqtardy Pákistanǵa ınvestısıa salýǵa ıtermeleıdi dep sanaıdy.

"Sonymen qatar básekelestik az, sebebi úkimet barlyq ınvestorlarǵa jeńildikter men tıimdilikter jarıalaǵanyna qaramastan, batys kásipkerleri Pákistanǵa ınvestısıa salýǵa daıyn emes" dedi ol.

"Sonymen qatar, qytaılyqtar 100% paıdany elge qaıtara alady, óıtkeni elde qaıta ınvestısıalaýǵa shekteý joq" dep qosty ol.

Pákistannyń keıbir kásipkerleri "qytaılyq fırmalarǵa artyqshylyq beriledi" deıdi. Alaıda, úkimet mundaı aıyptaýlardy joqqa shyǵarady.