Saıası qýǵyn-súrgin jáne asharshylyq qurbandaryn eske alý kúni qarsańynda Shymkent qalasyndaǵy Ál-Farabı atyndaǵy qalalyq kitaphanasynda jeltoqsan qaharmany Ermuhanbet Qýandyqtyń "1 jyl 11 aı 3 kún" kitabynyń tanystyrylymy ótti. Bul — kitap avtorynyń bas bostandyǵynan aıyrylyp, qapasta otyrǵan merzimi...

Talaı jastyń taǵdyryn óksitken 1986-nyń Jeltoqsan yzǵaryna urynyp, jazyqsyz japa shekken júzdegen qazaq jastary qatarynda 24 jasar namysty ul, qaısar minezdi — Ermuhanbet te bar edi. Ol qarapaıym azamattyq quqyǵyn talap etkeni úshin otarshyl-ozbyr júıe tarapynan qatal qýǵynǵa ushyrady. Oqýdan shyǵarylyp,tergeýge tústi. Bes jyl bas bostandyǵynan aıyrý týraly sot úkimi kesilip, qapasqa qamaldy...

Ýaqyt qysymymen, merziminen buryn aqtalyp, 1 jyl11 aı 3 kún túrmede otyryp shyqqan soń da, eńsesin túsirmesten óz ortasyna oraldy. Qaıtpastan qýyna júrip, QazMÝ-dyń tarıh fakúltetine qaıta qabyldandy. Oqýyn aıaqtap, dıplomyn qolyna aldy. Zaman talabyna qaraı eńbektendi. Arada zýlap 35 jyl óte shyqty!..

Alaıda, talaýǵa túsken jas taǵdyrdyń jadyna óshpesteı bop túsken estelikteri janyna tynyshtyq bermedi... Ol — qapasta otyrǵan kúnder men túnder azaby, basyna bult úıirilgende jalǵan kýálik berip, jaltaqtyq tanytqan "dostar" qıanaty men sotta qaımyqpaı aqıqatty aıtyp, ádiletsizdikten ara túsýge umtylǵan beıtanys zamandastarynyń eskirmes erligi, ana tildi "óli tilge" sanap, tolqyǵan jastarǵa óktemdik tanytqan ýnıversıtet basshylyǵy ókilderiniń ekijúzdi kesin-keıpi, taǵysyn taǵylar...

Ermuhanbet Qýandyq ómirbaıandyq derekti "1 jyl 11 aı 3 kún" atty sý jańa kitabynda kóp qupıasy áli kúnge tolyq ashylmaı, jumbaq jatqan Jeltoqsan kóterilisiniń ózi kózimen kórip, kýási bolǵan oqıǵalaryn boıamasyz, qospasyz naqty derek-dáıekter arqyly júıeli, tartymdy baıandaıdy. Bul kitapta Ermuhanbettiń ómirin ózgertken Jeltoqsan tarıhy, ózi men "maıdandas" dostary basynan keshken táleıli taǵdyry tartymdy da shynaıy jazylǵan.

Bir aı ishinde Almaty men Shymkent kitaphanalarynda dúbirli tanystyrylymdary joǵary deńgeıde ótti. Tarıhshy-ǵalymdar, qalamger, baspagerler kitaptyń kórkemdigi men tarıhılyǵyna joǵary baǵa berdi. Ermuhanbet Qýandyq kitabynyń qýanyshyn qos qalada da bólise kelgen jamaǵat qatary kóp boldy. Shymkenttegi kitap merekesine Jeltoqsanshylardyń Ońtústik óńirdegi ardagerleri uıymshyldyqpen tutas jınaldy. 

"1 jyl 11 aı 3 kún" kitabynyń kórkemdelý dızaıny týraly bir aýyz sóz...

Muqabadaǵy aq-kók-qyzyl boıaýlardyń maǵynaly ulasý úılesimi men túısikti tilip ótkendeı tik syzyqtar kókiregi oıaý oqyrman nazaryn tereńge tartyp, kitap mazmunyna boılatyp áketedi. Kitapty kórkem "kıindirýdiń" has mamany, "Arna" baspasynyń dırektory — Baqyt Oısa, jeltoqsan taqyryby pálsapasyn — aq qar, kók muz... jazyqsyz tógilgen alqyzyl qan... boıaýlary tilimen "sóıletip", taqyrypty tap basyp, aıqyn asha alǵan. Atalǵan kitap Respýblıkanyń barlyq kitaphanalaryna taratyldy, sondaı-aq kitap dúkenderine de satylymǵa shyǵarylýda.

Qýandyq Ermuhanbet 1963 jyldyń 27-qańtarynda Túrkistan oblysy Ordabasy aýdanynyń Yqylas Temir aýlynda dúnıege kelgen.

1971-1981 jyldary orta mektepte oqyǵan.

Ásker boryshyn 1981-1983 jyldary ótep, arnaıy joldamamen,1984 jyly QazMÝ-dyń tarıh fakúltetine túsedi.

1986 jyly stýdentterdiń qurylys otrády quramynda, Chernobylde bolyp, belsendi ınternasıonaldyq kómek kórsetedi.

1986 jylǵy Jeltoqsan kóterilisin uıymdastyrýshynyń biri retinde jáne Almaty alańyndaǵy qaqtyǵystar ortasynda bolǵany úshin 5 jyl bas bostandyǵynan aıyrylady. Qarlagtyń qatań tártiptegi eńbekpen túzeý kolonıasyna aıdalady...

Bastapqy úkim 2 jylǵa qysqartylyp, 1989 jyldyń 3-aqpan kúni, E. Qýandyq merziminen buryn bostandyq alǵan soń, oqýyna qaıta qabyldanyp, 1992 jyly tarıh jáne saıasattaný mamany dıplomyn alyp shyǵady.

E.Qýandyq «1986 jylǵy Jeltoqsan kóterilisin tekserý jónindegi Parlamenttik Komısıanyń» quramynda, onyń jektekshisi M.Shahanovtyń qoǵamdyq kómekshisi bola júrip, jazyqsyz qurbandardy anyqtaýǵa súbeli úles qosty.

2000 jyldan bastap kásipkerlikpen shuǵyldanady.

Marjan Turysbekqyzy

Jýrnalıs