Qyrkúıektiń 8 juldyzynda Almaty oblysyndaǵy Esik qalasynda 1970 jyly tabylǵan Altyn adamdy zertteýge 30 jyl ǵumyryn jumsaǵan jaratylystanýshy ǵalym Maǵrıpa Jylqybaevanyń ǵylymı murasyna arnalǵan birneshe shara ótti. Aldymen Esik memlekettik tarıhı-mádenı mýzeı-qoryǵynyń «Kıiz úı» konferens-zalynda «Altyn adamnyń kúmis tostaǵandaǵy 26 tańbasynyń qupıasyn ashqan ǵalym» degen taqyrypta dóńgelek ústel uıymdastyryldy. Mekeme basshysynyń orynbasary Dosym Zikirıa júrgizgen basqosýda ǵalymdar Maǵrıpa Jylqybaevanyń «Altyn adamnyń amanaty», «Altyn adamnyń murasy», «Qupıa kúshter qudireti» dep atalatyn kitaptary jaıynda pikir almasty.
Jıynda «Qazaqstan dáýiri» gazetiniń bas redaktory Ertaı Aıǵalıuly, Maǵrıpa Jylqybaevanyń murasyn zerttep, nasıhattap júrgen ǵalym, aqyn Bolat Sharahymbaı, Eńbekshiqazaq aýdanynyń qurmetti azamaty, qalamger Shaıahmet Qusaıynuly, t.b. zıaly qaýym ókilderi sóz sóıledi. Almaty oblysy, Jambyl aýdany, Jambyl atyndaǵy orta mektep pen Eńbekshiqazaq aýdanynan tarıh pániniń ustazdary qatysyp, pikir bólisti. Fızık ǵalymnyń Altyn adam jazýy men jartastardaǵy petroglıfterdi zertteýdegi ózindik tyń ádisteri talqylanǵan dóńgelek ústeldi mekeme basshysy Gúlmıra Muhtarova qorytyndylady.
Sonymen qatar, Eńbekshiqazaq aýdandyq kitaphanasynda aımaqtaǵy kitaphanashylar men mektep muǵalimderiniń qatysýymen Altyn adam murasyn búginge jetkizgen fızık ǵalymnyń eńbekterin talqylaýǵa arnalǵan jıyn ótti. Basqosýda ǵalym eńbekterin ary qaraı zertteý, oqytý máseleleri de kóterildi. Kitaphana ujymy atynan sóılegen Gúlıa Saýryqova Eńbekshiqazaq aýdanyna Maǵrıpa Jylqybaevanyń kitaptaryn tartý etkeni úshin ǵalymnyń urpaqtaryna alǵys aıtty.
Osy kúni ǵalymdy eske alýǵa arnalǵan taǵy bir shara Esik arheologıalyq ólketaný mýzeıinde uıymdastyryldy. Maǵrıpa Shójeǵulqyzynyń kózin kórgen zıaly qaýym ókilderi Esik gýmanıtarlyq-ekonomıkalyq kolejiniń stýdentteri, ustazdar qaýymy jáne J.Qaıypov atyndaǵy orta mekteptiń oqýshylary aldynda baıandama jasady. Mýzeı meńgerýshisi Narıma Toıjanova aımaqtaǵy mektep murajaılarynyń qyzmetkerlerine M.Jylqybaevanyń eńbekterin tanystyrdy.
Bolat Sharahymbaı:
– Maǵrıpa Jylqybaeva – Altyn adamnyń tostaǵandaǵy jazýyn fýndamentaldy turǵyda ǵylymı ádispen zerttegen jalǵyz ǵalym. Kúmis tostaǵannyń qorǵannan shyqqanyna 50 jyl bolsa, Maǵrıpa Shójeǵulqyzy sonyń 30 jylyn tańbalardy zerttep, mánin qaǵazǵa túsirýmen bolǵan. Ǵalym 26 tańbadan úsh tomdyq mátin shyǵarǵan. Odan da ary tereńdep, bul tańbalardyń 49 qabaty bar ekenin anyqtap, jaratylystaný, gýmanıtarıa ǵylymdaryna kerekti orasan mol málimet shyǵardy. Bul degen álemde bolmaǵan sensasıa! Ǵalymnyń eńbekterin baspadan tolyq shyǵarýdy úkimet qolǵa alǵany jón.
Ǵylymda jańa salanyń negizin qalaǵan ǵalymdy zamandastary birden túsinbeıdi. Bul tarıhtan belgili. Áıgili hımık D.I.Mendeleevti de óz kezinde moıyndamaı, ashqan jańalyqtary keıin shyndyqqa aınaldy emes pe? Ýaqyt óte kele Maǵrıpa Jylqybaevanyń formýlalary da shyndyqqa aınalýda. Respýblıkada qansha Altyn adam tabyldy? Beseý me? Ǵalym apamyz álemde qansha Altyn adam bar ekenin aldyn ala jazyp ketken. Altyn adam jatqan qorǵandardyń qaısysyn qalaı ashý kerek, tabylǵan zattardyń qandaı ǵylymı máni bar? Sonyń bárin aıtyp ketti. Bul kisiniń myqtylyǵy sonda.
Ertaı Aıǵalıuly:
– 2000 jyldardyń ortasynda, men «Ana tili» gazetinde istep júrgende Maǵrıpa Shójeǵulqyzy Altyn adam jazýy boıynsha ashqan jańalyqtaryn tanystyratyn maqalasyn redaksıaǵa ákeldi. Men ol kisiniń maqalalaryn oqyǵanda oı-tujyrymdaryna qyzyǵatynmyn. Buǵan deıin jazýdyń oqylýynyń 12 nusqasy bar deı me? Biraq olar bul tańbalardyń maǵynasyn ashpaǵan ǵoı. Al fızık ǵalymnyń eńbegi ár tańbanyń 49 qabatyn ashýymen qundy.
Shaıahmet Qusaıynuly:
– Men eń alǵash Maǵrıpa Shójeǵulqyzyn 2005 jyldyń jazynda kórdim. Qolynda Altyn adam týraly maqalasy bar, «Qazaqstan-Zaman» gazetiniń redaksıasyna kirip keldi. Men jýrnalıs bolyp osy ujymǵa jańadan kirgem, al apamyz bolsa burynnan kóptegen ózekti maqalalar jazǵan, oqyrmandarǵa tanymal. Elananyń janyna kelip bárimiz sálem berdik. Ol bizdiń sálemimizdi jyly qabyldap, ótkir de, ózekti, oqyrmandar sýsyndap oqıtyn maqalalaryn bas redaktorǵa tabystap ketti.
Ózim Altyn adam mekeninen bolǵandyqtan maǵan burynnan tanys, erterekte Eńbekshiqazaq aýdanynyń Túrgen aýylynan tabylǵan kúmis tostaǵan týraly ǵalym jazǵan maqalany kózim shaldy. Múmkin bul maqala budan da erterek jazylǵan shyǵar. Kezinde kúmis tostaǵannyń tabylǵany jaıly maqala jazǵanym esime tústi. Túrgen aýylynyń mańyndaǵy ashyq alańǵa soqa túsip, jer jyrtylǵan. Sol qazylǵan jerden kóne jádiger tostaǵan jarq ete qalady. Maqala jazý ústinde, jıegindegi maıda jazýlarǵa kózim tústi. Ol maǵan órnektelgen jıek sıaqty kórindi. Áripter ekenin túsindim. Shirkin, munda ne jazyldy eken dep oıladym. Súıtsem mundaǵy jazýdy, ǵalym Maǵrıpa Jylqybaeva «MAIN ER TÚRİKTİŃ TEGİ» dep taıǵa tańba basqandaı etip taldap beripti. Mine, myqtylyq! Bul týraly «Túrki álemi» gazetine maqala jarıalaǵan bolatyn. Biz búgin Maǵrıpa Jylqybaevanyń ǵalymdyq, jýrnalısik qyryna ǵana toqtaldyq. Negizi fızıka-matematıka salasyna sińirgen eńbegi ushan-teńiz. Aıta bersek, istegen eńbegin aıtyp taýysa almaımyz. Jalpy, qarym-qabilet turǵysynan Maǵrıpa Jylqybaevanyń deńgeıine jetken ǵalym álemde joq desek bolady.
Nurǵaısha Orazbekqyzy,
V.Tereshkova atyndaǵy orta mekteptiń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Esik qalasy
