Sh.Sh. Ýálıhanov atyndaǵy tarıh jáne etnologıa ınstıtýty 2022 jylǵy 6 qazanda «1921-1922 jyldardaǵy Qazaqstandaǵy asharshylyq jáne onyń saldary: zertteýdiń jańa derekkózderi, máseleleri men bolashaǵy» taqyrybynda respýblıkalyq ǵylymı-teorıalyq konferensıa ótti.

Konferensıa Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ǵylym komıtetiniń granty boıynsha «1921-1922 jyldardaǵy Qazaqstandaǵy asharshylyq jáne onyń zardaby (jańa muraǵat jáne jazba derekkózder negizinde)» atty ǵylymı jobasyn iske asyrý sheńberinde uıymdastyryldy.

Konferensıaǵa ǵalymdar, qoǵam qaıratkerleri, doktoranttar, magıstranttar, orta mekteptegi tarıh pániniń muǵalimderi men stýdent jastar qatysty. Atap ótsek, Reseı Ǵylym Akademıasy Sibir bólimi Tarıh ınstıtýtynyń dırektory, tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor V.M. Rynkov (RF, Novosıbırsk q.): «Prodovolstvennye kampanıı v Rossıı v nachale XX v.: opyt borby s predposylkamı goloda ı ınvestısıı v razvıtıe terrıtorıı», Altaı memlekettik ýnıversıtetiniń shyǵystaný kafedrasynyń meńgerýshisi, tarıh ǵylymdarynyń doktory Iý.A. Lysenko (RF, Barnaýl): «Prodovolstvennaıa polıtıka Sovetskoı vlastı v Kazahstane v perıod Grajdanskoı voıny», Ýkraına UǴA M.S. Grýshevskıı at. Ýkraın arheografıa jáne derektaný ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty V.V. Grıbovskıı (Ýkraına, Kıev q.): «Golod na Nıkopolshıne v svete sovetskoı perıodıkı 1921-1923 gg.», P.P. Ershov at. Ishım mýzeı kesheniniń ǵalym hatshysy G.A. Kramor (RF, Ishım q.): «Antologıa ıssledovatelskıh ı arhıvnyh materıalov «Dvadsat pervyı. Krasnaıa vesna» kak ıstochnık ınformasıı o Zapadno-Sıbırskom vosstanıı 1921 goda» taqyryptarynda baıandamalaryn jasady. 

Óz elimizden Sh.Sh. Ýálıhanov at. Tarıh jáne etnologıa ınstıtýtynan bas ǵylymı qyzmetker, tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor A.T. Qapaeva «Nekotorye aspekty teorıı ı metodologıı ızýchenıa goloda 1921-1922 gg.», jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty S.A. Asanova «Desovetızasıa nasıonalnoı ıstorıı na prımere goloda  1921-1922 gg.», kishi ǵylymı qyzmetkeri, tarıh magıstri A.A. Bekenova «1921-1922 jyldardaǵy balalardyń jaǵdaıy», kishi ǵylymı qyzmetkeri, tarıh magıstri A.N. Konkabaev «1921–1922 jyldardaǵy qazaq aýylyndaǵy asharshylyqtyń erekshelikteri» jáne osy ınstıtýttyń Astana qalasyndaǵy fılıalynyń dırektory, PhD doktory M.M. Qozybaeva «Ýchastıe ınostrannyh organızasıı v pomoshı golodaıýshım v 1921-1922 gg. v Kazahstane» taqyryptarynda másele kóterip, tujyrymdaryn jasady. Al, basqa elimizdiń túkpir – túkpirlerinen máselen, M. Qozybaev at. Soltústik Qazaqstan ýnıversıtetiniń Qazaqstan halqy Assambleıasy kafedrasynyń meńgerýshisi, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, dosent L.A. Grıvennaıa «Kresánskoe voorýjónnoe soprotıvlenıe nachala 1920-h godov v kazahstanskom dıskýrse», Q. Jubanov at. Aqtóbe óńirlik ýnıversıtetinen, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, dosent Á.B. Aman «1921-1922 jyldardaǵy Qazaqstannyń Batys óńirindegi asharshylyq jáne onyń demografıalyq saldary», QR Ulttyq arhıviniń arheografy A.B. Aıtenova «Golod v Kazahstane v 1921-1922 gg.: na prımere Kýstanaıskoı gýbernıı», Batys Qazaqstan oblysynyń tarıhı-ólketaný mýzeıi, tarıh jáne arheologıa bóliminiń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty N.M. Týkesheva «Golod 1921-1924 gg. v Ýralskoı gýbernıı: sosıalno-demografıcheskıe aspekty (po materıalam gosýdarstvennogo arhıva Zapadno-Kazahstanskoı oblastı)», M.H. Dýlatı at. Taraz óńirlik Ýnıversıteti, Tarıh jáne geografıa kafedrasynyń aǵa oqytýshysy N.N. Bınazarova  «Golod 1921-1922 godov – ýjasy sýdby» jáne L.T. Baıkeeva «Qazaq dalasyndaǵy asharshylyq jáne onyń saldary», Qostanaı q. №8 orta mekteptiń tarıh pániniń muǵalimi J.A. Kajımýratova «1921-1922 jyldaryndaǵy asharshylyq» M. Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan ýnıversıtetiniń 4 kýrs stýdenti D.A. İztileýova «1921 – 1922 jyldardaǵy Qazaqstandaǵy asharshylyq jáne onyń saldary: zertteýdiń jańa derekkózderi, máseleleri men bolashaǵy» jáne A. Baıtursynov at. Qostanaı óńirlik ýnıversıtetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń meńgerýshisi, PhD doktory R. Baıdaly «Ortalyq jáne jergilikti bılik organdarynyń ashtyqpen kúreske qatysýy» taqyryptarynda oz oılaryn ortaǵa saldy.

Bul konferensıada zertteýshi ǵalymdar, men arhıv qyzmetkerleri áli jarıalanbaǵan arhıv qorlaryndaǵy derekterin 50-asa tyńdarmannyń aldynda tushymdy oı qorytty. Máselen ǵylymı aınalymda «1921-1922 jj.» ashtyq dep negizdelgen tujyrymdy ıaǵnı ashtyqtyń hronologıasyn 1920-1924 jj. deıin uzartý jóninde aıtylyp, bólshevıktik bıliktiń saıası konúktýraǵa baılanysty ashtyqtyń jylyn qysqartty, sheteldiń halyqaralyq uıymdardyń ashyqqandardy qutqarýdaǵy qyzmeti bólshevıktik bılikke unamaǵany aıtyldy. «Golod Povolje», «Desovetızasıa» degen uǵymdar taldanyp, reseılik jáne otandyq ǵalymdar arasynda mámleli talqylaý boldy. «1920-shy jáne 1930 jj. asharshylyqtyń aıyrmashylyǵy» degen kóptiń suraǵyna ǵylymı dáleldi jaýaptar berildi. 1930 jj. asharshylyq etnıkalyq sıpat aldy, qazaq halqy tikeleı zardap shekti delindi. Ýkraınalyq ǵalymnyń ashtyqpen kúres jónindegi sheteldik uıymdardar barlyq jerde jumys atqarǵan joq, ashyqqandarǵa kómek taptyq prınsipke negizdeldi dep tujyrymdady. Reseılik ǵalym V.M. Rynkov patsha úkimeti kezindegi asharshylyqqa qazaq jerindegi «jutqa» toqtalyp, ashyqqandarǵa nan satylyp, bolashaq eginniń túsimi boıynsha kredıtke berildi, Túrkistan jáne dalaly ólkelerde ashyqqandarǵa túrli qara jumystar uıymdastyrylyp, kómek berilgenin keste túrinde baıandasa Saltanat Amırgalıevna qazirgi tańda «desovetızasıa» termıniniń ózekti ekenin basa aıtty.

Qoryta aıtqanda joba jetekshisi M.Qozybaeva men moderator A.T. Qapaeva baıandamashylar men kelip túsken materıaldar negizinde rezalúsıa qabyldap, konferensıanyń jınaǵyn shyǵarýdy josparlaýda.

Baıdaly Raýan, PhD doktor,
A.Baıtursynuly atyndaǵy
Qostanaı óńirlik ýnıversıteti