Ótkende  ulttyq ekonomıka mınıstrligi qazaqstandyqtardyń menshigindegi sán men saltanatqa qatysty bir qyzyq derekterdi jarıa etti.   Atalmysh mınıstrdiktiń esebinshe,  elimizde baǵasy  qymbat turatyn taýarlardyń mynadaı ımporty tirkelgen:

 0,70 lıtri 5 995 968 teńge turatyn «MACALLAN 50YO» vıskıi jáne lıker-araq buıymdary (aksızdiń somasy – 714 teńge), 3 lıtri 4 225 131 teńgege baǵalanatyn «Cognac Remy Martin Louis XIII» konági (aksızdiń somasy – 300 teńge), 0,75 lıtri 888 929 teńge bolatyn «Shateau Petrus» sharaby (aksızdiń somasy – 26 teńge) elge ákelengen. Sondaı-aq mınıstrliktiń jańa Salyq kodeksi konsýltatıvtik qujatynda 15 danasy 143 100 teńge bolatyn «Cohiba» sıgaralary, 40 danasy 120 myń teńge somasyna «Don Antonio Churchills» sıgaralary ákelindi, - degen derek bar.

Budan bólek qujatta qazaqstandyqtardyń ıeligende qansha jeke ıahta men ushaq bar ekeni kórsetilgen.

Iahtalar men jeke ushaqtar shekteýli adamdar tobynda ǵana bar. «Jeke tulǵalardyń menshiginde 490, al zańdy tulǵalardyń menshiginde 176 ıahta, jeke tulǵalardyń menshiginde 248 ushaq, zańdy tulǵalardyń menshiginde 665 ushaq bar, - delingen vedomstvo aqparatynda.

Jalpy, byltyrdan beri eldegi sarapshylar ulttyq tabystyń ádil bólinýi boıynsha teńgerimsizdik pen problema bar ekenin aıtýdaı-aq aıtyp júr. Halyqaralyq sarapshylardyń ózi (KPMG, 2019 jyl) Qazaqstan baılyǵynyń jartysy 162 adamnyń ǵana qolynda ekenin rastady. Osy rette, elde halyqtyń jartysynyń aılyq tabysy 50 myń teńgeden aspaıdy. Bul – jylyna 1300 dollardan sál ǵana asatynyn,  mundaı aqshamen ómir súrý múmkin emestigi de dáleldendi.

Úkimettiń «baılardyń jıǵanyn ortaq qazanǵa salamyz, zańsyz ıemdengen qarajattardy memleketke qaıtaramyz» degenine de biraz boldy. Osylaısha bir jylda 1,5  mlrd dollardy qaıtardyq. Ol qaıtarylǵan qarajattar eldiń áleýmettik sektoryn damytýǵa jumsalatyny da belgili boldy. Desek te, týrasyn aıtý kerek, biz bıznestiń áleýmettik jaýapkershiligin arttyrý, baı men kedeı arasyndaǵy alshaqtyqty joıý, ınvestorlarǵa qolaıly jaǵdaı jasaý degen dúnıelerdi 30 jyl boıy qozǵap keldik. Biraq osy aralyqta elge jany ashyǵan baı-manapty da, baılardyń baılyǵynyń qyzyǵyn kórgen halyqty da kórmedik.

Derekterge júginsek, 2022 jyly bir jylda AÁK alatyndardyń sany 1 mln-ǵa jýyqtapty. Bul eldiń bolyp-tolyp óskenin emes, ekonomıkanyń shatqaıaqtap turǵanyn, áleýmettik jaǵdaıdyń tómendigin kórsetedi. Qazir bireýler kedeılenip jatsa, endi bireýlerge qymbatshylyq maıdaı jaǵyp, eselenip, baıyp jatyr.  Eldegi  saraptaý-taldaý ortalyqtarynyń esebinshe,  respýblıka halqynyń  55 paıyzy aılyǵyn shaıpulyna ǵana jetkize alatyn orta sharýalar bolsa, endigi bir 10 paıyzdyq meje kúnkóris jaǵdaıy, tipten, tómen adamdardyń enshisine buıyrypty.

Ekonomıs-ǵalym Beısenbek Zıabekov «bul kórsetkishterdiń ózi elde shuǵyl túrde naqty reforma jasaý kerektigin kórsetedi» deıdi.

Sondaı-aq mamannyń paıymdaýynsha, eldiń jaǵdaıy túzelýi úshin, aldymen, atqarýshy bılikte júrgen sheneýnikterge toıymdy kózqaraspen baıýdy úırený kerek.

– Keńes ókimetiniń tusynda oblystyq basylymdarda bir aýdannyń basshysy jaıly, onyń shylqyǵan ál-aýqaty jaıly jazylatyn bolsa, ony dereý tekserýdiń astyna alatyn. Biz qazir ákimderdiń, mınıstrlerdiń, úkimet músheleriniń baılyǵyna súısinip qarap otyra beretin boldyq. Talap ete almaımyz. Baıyǵandar baıyp jatyr, al qarapaıym halyq kedeılenip barady, — deıdi ekonomıs-maman.

Sondaı-aq mamannyń aıtýynsha, bizge qazir ulttyq holdıńterdiń,  ulttyq kompanıalardyń jumysyn erekshe nazarǵa alý kerek. Ulttyq kompanıalar arqyly memlekettik satyp alýlar salasyndaǵy sybaılastyq, tenderdi jasyryn ótkizý jáne baǵany joǵary qoıý máselelerimen shuǵyl túrde aınalysqan jón. Budan bólek eldegi alpaýyt kompanıalardyń qyzmetkerleri men basshylary arasyndaǵy jalaqynyń aıyrmashylyǵyn da retke keltirgen abzal.

 Buǵan qatysty sarapshylardan bólek májilis depýtattary da óz oıyn aıta bastady. Ótkende májilis qabyrǵasynda depýtat Rınat Zaıytov,  ulttyq kompanıalardyń basshylary, orynbasarlary jylyna júzdegen mıllıon syıaqy alatynyn aıtty. Osyǵan baılanysty depýtat «eldegi eń tómengi jalaqy 300 myń teńge bolýy kerek» dep sanaıdy.  

«Mınıstrlikter eseptesin. Menińshe eń tómengi jalaqy 300 myń teńge bolýy kerek», - degen depýt búdjetke salmaq túsirmeı, eń tómengi jalaqyny kóterýge bolatynyn alǵa tartty.

«Siz ulttyq kompanıalardyń basshylary, orynbasarlary jylyna qansha syıaqy alatynyn bilesiz be? Júzdegen mıllıondap alady. Nege sony retke keltirmeıdi? Men neniń esebinen kóterýge bolatynyn sheshý úshin túrli jol taýyp beremin. Men ǵana emes, búkil depýtattar taýyp beredi», - deıdi májilismen.

Ol bul memlekettiń shyǵynyn qysqartý emes, tek sandardy oınatý ekenin atap ótti.

«Qyzmetkerlerdiń sanaty degen bolady, solardyń ruqsat etilgen mejeleri. Sony retke keltirse, bul óz ózinen sheshiletin suraq. Aqyry qymbatshylyqpen kúrese almasaq, biz halyqtyń tabysyn kóterip berýimiz kerek», - dedi Zaıytov.

Qazir respýblıkadaǵy eń tómengi jalaqy 70 myń teńgeni quraıdy. Prezıdent kelesi jyldyń qańtarynan onyń mólsherin 85 myń teńgege deıin kóterýdi tapsyrdy.

Ras úkimet Zaıytov aıtqandaı eń tómengi jalaqyny 300 myń teńgege kótere almasy anyq.  Zaıytovtyń bul málimdemesin qazir popýlızm dep jatqandar da barshylyq. 

Qalaı desek te, halyqtyń jaǵdaıyn úkimet bilmeıdi emes biledi. Óz kezeginde atqarýshy bılik  eldiń áleýetin kóterý haqynda ýádeler de berip qoıady. Buryndary úkimette bir bastama kóterile qalsa, elge paıdasy tıgenin qalap úmittenetinbiz. Qazir qandaı da bir reforma qolǵa alynsa, «búdjettiń qarajaty taǵy jelinedi-aý» dep barmaq tisteımiz.  Rasynda buǵan deıingi reformalar saýatty oryndalyp, búdjettiń qarajaty «ustaǵannyń qolynda tistegenniń aýzynda» ketpegende  áleýmetimizdiń áleýeti áldeqaıda joǵary bolar ma edi?! Bizde kerisinshe,  árbir reforma baı baǵlandardy odan ári baıytý úshin qolǵa alyna ma deısiń?  Aqıqatynda baı-manaptar jeke ushaq, ıahta, quny 6-7 mln teńge turatyn sharap, vıskıdi qyzmettik jalaqylaryna ala almasy taǵy anyq.  Áıteýir baıyǵandar shylqyp baıýda.  Al qara halyqqa taýyqqa shashqan tarydaı ǵana nesibe buıyryp jatqany ádiletti me?!

Altyn KÚMİSBEK