"Qumar oıyn" psıhıkalyq buzylysy men oıynǵa degen qushtarlyqty ajyratý úshin amerıkandyq psıhıatrlar qaýymdastyǵy ázirlegen DSM-5 dıagnostıkalyq krıterıılerin qoldaný kerek. Qumar oıyndar klınıkalyq mańyzdy buzylýlarǵa nemese kúızeliske ákeletin qumar oıyndarǵa qatysty turaqty jáne qaıtalanatyn problemalyq minez-qulyq retinde anyqtalady. 12 aı ishinde kelesi tórt nemese odan da kóp krıterıılermen kórinedi:

• Adam qalaǵan tolqý men lázzatqa jetý úshin stavkalardyń mólsherin kóbeıtip, qumar oıyndaryn oınaý qajettiligin týdyrady. Bul krıterıı táýeldiliktiń qalyptasý dınamıkasyn kórsetedi. Birte-birte tanys yntalandyrý oıynshy úshin mańyzdylyǵyn joǵaltady jáne sol sezimderdi qaıta seziný úshin ol úlken táýekelge baryp, stavka somasyn kóterýi kerek. Bul proses qumar oıyndarǵa tózimdiliktiń artýyn kórsetedi. Deni saý adam mundaı qajettilikti sezinbeıdi jáne oıyndardy basqa oıyn-saýyqqa ýaqytsha balama retinde paıdalanady.
• Qumar oıyndardy qysqartýǵa nemese toqtatýǵa tyrysqanda, adam mazasyz nemese ashýlanshaq bolady.
• Táýeldi adam birneshe ret jáne sátsiz qumar oıyndardy baqylaýǵa, azaıtýǵa nemese toqtatýǵa tyrysady. Krıterıı máseleniń turaqtylyǵyn jáne ony ózińiz sheshe almaıtyndyǵyn kórsetedi. Deni saý adamnyń ózi qumar oıyndarǵa qatysty minez-qulyqty basqara alady jáne olardan ońaı bas tarta alady.
• Ol ádette oıynǵa tolyǵymen sińedi. Mysaly, burynǵy qumar oıyndar týraly únemi oılanady nemese kelesi oıyndardy josparlaıdy, oıynǵa qaıtadan jumsaýǵa bolatyn aqsha alý joldaryn izdeıdi. Oıyndar táýeldi adamnyń ómirinde basty oryn alady jáne birtindep qalǵan áreketterdi qalyptastyrady. Ómir oıynǵa qaıta oralý nıetine baǵynady.
• Adam ózin dármensiz, kináli, mazasyz, depressıaǵa ushyraǵan kezde jıi qumar oıyndar oınaıdy. Qumar oıyndar tek kóńil kóterý úshin ǵana emes, sonymen qatar jaǵymsyz emosıalardan arylýdyń tásili retinde de qyzmet etedi. Táýeldi adamnyń ýaıym men jaman kóńil kúıden arylý, jaǵymsyz oqıǵalardy bastan keshirý qabileti tómendeıdi. Sondyqtan ol jaǵymdy áser alýdyń ońaı ádisine júginýge májbúr.

Qumar oıyndarǵa aqsha joǵaltqannan keıin, ol ádette kelesi kúni oıynǵa qaıtyp oralady (shyǵyndaryn"qýý"). Qumar oıynshy qumar oıyndarǵa qatysý dárejesin jasyrý úshin ótirik aıta bastaıdy.

Ol qumar oıyndarǵa baılanysty maǵynaly qarym-qatynasqa, jumysqa, oqýǵa, mansaptyq ósý múmkindigine qaýip tóndiredi. Tótenshe jaǵdaılarda adam munyń bárin joǵaltady. Bul qalypty qumarlyq pen patologıany bóletin negizgi krıterıılerdiń biri. Deni saý adam kez-kelgen ýaqytta óziniń qumarlyǵyn qaldyra alady, bul táýeldiden aıyrmashylyǵy ómirdiń basqa salalarynda sáttilikke qaýip tóndiredi.

Qumar oıynshy qumar oıyndardan týyndaǵan qarjylyq máselelerdi sheshý úshin aqsha alý úshin basqa jaqyn adamdarynan kómek suraı bastaıdy. Kóbirek qaryz alady, jaqyndaryna ótirik aıtyp, qol ushyn sozýdy ótinedi. Alaıda qumar oıynnan aqshasyn qaıtaryp ala almaǵan soń, qaryzǵa belsheden batady.

Qumar oıyndardyń patogenezi

Uzaq ýaqyt boıy psıhıkalyq buzylýlardyń qaı túrine qumar oıyndardy jatqyzý kerek ekendigi týraly pikirtalas boldy. Ǵalymdardyń bir toby ony kleptomanıa jáne pıromanıa sıaqty ımpúlsti baqylaý buzylystary tobyna jatqyzdy. Sonymen qatar, oıynǵa táýeldiliktiń damýy erikti zeıinniń buzylýyna jáne tejegish oryndaýshylyq fýnksıalardyń jetkiliksizdigine negizdelýi kerek edi.

Ekinshi top bul buzylýdy táýeldilikke (táýeldilikke) jatqyzyp, ony hımıalyq emes (minez-qulyq) táýeldiliktiń jańa klasterine bóldi. Drd2, MAOA jáne t.b. genderindegi nashaqorlyqqa uqsas ózgerister anyqtaldy. epıdemıologıalyq derekter men qaýip faktorlary da birdeı boldy.

Ǵalymdardyń úshinshi toby qumar oıyndar obsessıvti-kompýlsıvti buzylýlar tobyna jatady dep eseptedi, sondyqtan oıynǵa degen qyzyǵýshylyq obsessıvti nemese kompýlsıvti tartymdylyq retinde qarastyrylýy kerek.

Sońǵy yqtımal gıpoteza oıyn — saýyq kóńil-kúıdiń buzylýy dep boljaıdy, óıtkeni naýqastarda aýrýdyń aǵymyn qozdyratyn jáne ózgertetin kúshti áserler jıi kezdesedi.

Nátıjesinde ekinshi toptyń pozısıasy jeńiske jetti jáne qumar oıyndar hımıalyq emes táýeldilikter tizimine engizildi, óıtkeni dál osy teorıa úshin eń kóp dálelder, neırobıologıalyq zertteýler jınaqtalǵan. Sonymen qatar, Táýeldilikti emdeý tásilderi (12 qadamdyq baǵdarlamalar, qaıtalanýdyń aldyn alý terapıasy) oıynshylarǵa jaqsy sáıkes keldi.

Qumar oıyndardyń jiktelýi jáne damý kezeńderi

Qumar oıyndarynyń eki túri bar:

• Epızodtyq – oıyn-saýyq belgileri belgili bir ýaqyt aralyǵynda paıda bolady, biraq belsendi oıyn-saýyq epızodynan keıin álsireıdi nemese múldem joǵalady;
• Turaqty – sımptomdar uzaq ýaqyt boıy úzdiksiz baıqalady.

Sondaı-aq, qazir offlaın kazıno men oıyn klýbtarynda júzege asyrylatyn qumar oıyndar men onlaın-qumar oıyndar sıaqty oıynǵa táýeldiliktiń túrleri bólek qarastyrylýda. Kóptegen elderdegi barlyq oflaın kazınolarǵa tek jekelegen aýmaqtardaǵy oıyn aımaqtarynda ruqsat etiledi. Internet kazınony baqylaý áldeqaıda qıyn. Internet-kazıno men totalızatorlardaǵy qumar oıyndarǵa táýeldilikti jáne kompúterlik oıyndarǵa táýeldilikti shatastyrmaý kerek, bul ártúrli kúıler men olardyń terapıasynyń tásilderi ártúrli.

Qumar oıyndardyń damýynyń birneshe kezeńderi bar:

• 0 deńgeı-adam qumar oınamaıdy.
• 1 deńgeı-adam tek oıyn-saýyq maqsatynda qumar oıyndar oınaıdy. Bul áreket úlken problemalarǵa ákelmeıdi.
• 2-deńgeı-oıyn ómirdiń ártúrli salalarynda aıqyn jaǵymsyz saldarmen birge júredi: otbasylyq jáne kásibı salada, fızıkalyq densaýlyq pen qaýipsizdikte problemalar týyndaıdy. Qumar oıyndardyń dıagnostıkalyq krıterııleri oryndalmaıdy (krıterııler tómende kórsetilgen).
• 3 deńgeı-oıyn ómirdiń ártúrli salalarynda aıqyn jaǵymsyz saldarmen birge júredi, qumar oıyndardyń dıagnostıkalyq krıterııleri baıqalady.
• 4 deńgeı-táýeldiliktiń aýyr túri. Táýeldiliktiń barlyq krıterııleriniń bolýymen qatar, qumar oıyndarynyń jaǵymsyz saldary bar. Sondaı-aq uzaq ýaqyt boıy adamdy kómek izdeýge májbúr etetin joıqyn stress bar.

Qazirdiń ózinde qalyptasqan qumar oıyndardyń damýynda birneshe fazalar klasıkalyq túrde erekshelenedi:

1. Jeńis kezeńi-ol erte sáttilikpen paıda bolady jáne áleýmettik mártebeni, kúsh pen kúshti arttyrýdyń jaǵymdy sezimimen birge júredi. Munyń bári bolǵan oqıǵalardy jadta bekitedi jáne adamnyń geımpleı teorıasyna enýine, jeńimpaz strategıalardy zertteýge ákeledi. Oıyn birtindep jáne tynysh túrde barlyq basqa múddeler men stressti jeńý tásilderine aýysa bastaıdy. Adam barlyq bos ýaqytyn oıynda ótkizedi. Ol óziniń jetistigin óziniń erekshe qabiletterimen baılanystyrady, ony ózin-ózi baǵalaýdyń negizine qoıady.
2. Kútpegen sátsizdikke ushyrap joǵaltý kezeńin bastaıdy. Adam aldymen buǵan senbeıdi, sodan keıin joǵaltýdyń ornyn toltyrý jáne sáttiliktiń shabyttandyratyn sezimine oralý úshin múmkindiginshe tezirek oınaýǵa tyrysady. Kóbinese mundaı jaǵdaıda týystaryna jáne jumysta ótirik aıtýǵa ıtermeleıdi, keıde tipti urlyq jasaýǵa májbur bolasyz. Oınaýǵa degen umtylys. Iaǵnı jańa oıynǵa aqsha tabý qıynǵa soǵady, keıde múldem sáıkes kelmeıdi, májbúrli túrde júzege asady. Bul kezeń joǵalǵan órkendeý kúıin qýý sıaqty.
3. Joǵaltý kezeńderiniń qaıtalanatyn ózgerýi jáne aqshany qaıtaryp alý úshin úshinshi kezeńdi-úmitsizdikti qalyptastyrady. Ár otbasynyń qarjylyq jáne moraldyq rezervteri bar, olar oıynshynyń qaıtadan ózgerýge degen ýádelerine senip, qaıtadan aldaý men ysyrapshyldyqqa tap bolyp, oınaýǵa degen umtylysyn qoldaıdy. Biraq kez-kelgen rezervter men kez-kelgen shydamdylyq aıaqtalady, qupıa árdaıym aıqyn bolady, al oıynshy otbasynda bas tartýǵa, jumystan bosatýǵa, jeke bankrottyqqa jáne óziniń armandaryn oryndaı almaýǵa tap bolady. Bul jaǵdaı kóbinese aýyr depressıamen, sýısıd týraly oılarmen, bárin tastap ketýge jáne qashýǵa degen umtylyspen, sondaı — aq psıhosomatıkalyq belgilermen-as qorytý joldarynyń buzylýymen, dúrbeleń shabýyldarymen jáne t. b.

Keıbir jaǵdaılarda alkogól men esirtkige táýeldi adamdardan bas tartý kezeńiniń analogy dep sanaýǵa bolatyn úmitsizdik kezeńinde adamdar kómekke júginip, emdele bastaıdy. Basqa jaǵdaılarda, oıyn sıklynan ótkennen keıin, biraz kidiris paıda bolady, onyń barysynda adam jumysqa oralady, oınamaıdy, aqsha jumsamaıdy. Biraq mundaı remısıa sıpattalǵan oıyn sıkline ený arqyly jańa shıelenis pen buzylýmen aýystyrylýy múmkin.

Qumar oıyndardyń asqynýlary

Oıynǵa táýeldiliktiń kelesi negizgi asqynýlary bar:

1. Otbasylyq qatynastardyń buzylýy jáne otbasyndaǵy zorlyq-zombylyq, onyń ishinde balalarǵa qatysty. Oıynshy geımpleıge nazar aýdarady. Onyń oıynda oǵan oınaýǵa, barlyq qaryzdaryn qaıtarýǵa jáne barlyǵyna óziniń durys ekenin dáleldeýge múmkindik beretin "Altyn strategıany" ashty degen oı bar. Jaqyndaryńyzdyń ony shekteýge nemese toqtatýǵa tyrysýy ashýlanshaqtyq pen agresıanyń órshýine ákeledi.
2. Psıhıatrıalyq buzylýlar. Buǵan depressıa, bıpolárlyq, antısosıaldy tulǵalyq jáne mazasyzdyq buzylystary, gıperaktıvtilikpen nazar tapshylyǵynyń buzylýy jáne basqalar jatady. Joǵaryda atalǵan kóptegen buzýshylyqtar tek qumar oıyndardyń fonynda ǵana emes, odan buryn da paıda bolýy múmkin, osylaısha qumar oıyndarǵa táýeldiliktiń damýyn kúsheıtedi. Mysaly, bıpolárlyq afektıvti buzylystyń manıakaldy fazalary kezindegi adam óz múmkindikterin patologıalyq qaıta baǵalaýǵa baılanysty negizsiz táýekelge beıim bolýy múmkin jáne tabıǵı túrde joǵaltqan kezde Úlken stavkalar jasaı alady.
3. Sýısıdtik minez-qulyq. Jeńiliske tap bolǵan oıynshy ózin qatty kináli sezinedi. Oǵan qar kóshkini sıaqty jınaqtalǵan máselelerdiń barlyǵy oralady. Bul jaǵdaıda Sýısıd kóbinese osy kezeńdegi tájirıbeniń asqynýy bolyp tabylady. Keıbir jaǵdaılarda depressıalyq jaǵdaı parasýısıdpen shekteledi, ıaǵnı naqty sýısıdti emes, óz maqsattaryna jetý úshin basqa adamdardy manıpýlásıalaýdy (mysaly, jańa oıynǵa aqsha alý) qamtıtyn minez-qulyq.
4. Aıtarlyqtaı qarjylyq qıyndyqtar. Adamdar qarjylyq múmkindikterinen asatyn nesıe alady. Burynǵy qaryzdaryn óteýge tyrysyp, olar úlken paıyzben jańa nesıeler alady, keıde mıkroqarjylyq nesıe quraldaryn durys paıdalanbaıdy jáne t.b. saıyp kelgende, bul bankrottyqqa ákelýi múmkin.
5. Qylmystyq minez-qulyq. Nesıelik aýyrtpalyq, jaǵymsyz emosıalarmen jáne ishki patologıalyq senimdilikpen birge, oınaý úshin az ǵana aqsha alý adamdy qylmystyq áreketterge ıtermeleýi múmkin: jezókshelikten urlyq pen kisi óltirýge deıin aparýy múmkin.