Iadrolyq fızıka ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Danıar Janseıitov AES qaýipsizdigi jaǵynan túsindirdi.

– Siz AES-te qaýipsizdigi jaǵynan tolyq kepildik beriledi me? Osyny qarapaıym adamdarǵa tolyq túsindirip berseńiz.
– Halyq «AES salynda ma biz eshqandaı jerdi paıdalanbaýymyz kerek, ol jerde adam turmaýy kerek, ol jerde aýyl sharýashylyǵymen aınalyspaý kerek» dep oılaýy múmkin. Olaı emes, qazirgi sanıtarlyq qorǵaý aımaǵy 3 shaqyrymnan aspaıdy.
Atom stansıasynyń otyny – ýran. Ózge stansıalardan aıyrmashylyǵy – osy. Eldegi 70 paıyzy kómirmen jumys isteıtin stansıalarda óndiriledi. Ýrannyń túrleri kóp. AES-ke 4-6 paıyz baıytylǵan Uranium-235 qoldanylady. Atom energıa jónindegi halyqaralyq agentiginiń statısıkasy boıynsha, avtıvti aımaqta (reaktordyń otyn turatyn jeri) apat bolý yqtımaldylyǵy (balqyp ketýi) múlde múmkin emes. «Reaktor jarylady» deıtin adamdar bar. Bul – qate tujyrym. Reaktor jarylmaıdy. Óıtkeni jarylý úshin Uranium-235-i 90 paıyz ýranmen baıytylýy kerek. Al, reaktorda 4-6 paıyzdy ýran ǵana bolady.
Endi reaktordyq qurylymyna keleıik. Reaktordyń korpýsy joǵary surypty 200 mıllımetr bolattan quıylady. Avtomattandyrylǵan júıe arqyly reaktor qyzǵan kezde sýytylyp turady. Aktıvti jáne pasıvti ózara qaıtalanatyn qaýipsizdik júıeleri bar. Máselen adamı faktordan qatelik ketken jaǵdaıda, pasıvti júıe iske qosylyp, der kezińde kemshiliktiń aldyn alady. Odan bólek, 3+ býyndy stansıalardaǵy aktıvti aımaq shamamen 12-20 metr bolady. Onyń syrtynda qorǵaý qabyǵy ornalasady. Ol 1 metri beton jaýyp turady. Bul aımaq tabıǵı jáne antropogendik qaýipterden saqtaıdy. Reaktor shahtasynyń tómengi bóliginde aýyr avarıalar kezinde aktıvti aımaqtyń balqýyn oqshaýlaý úshin «balqyma tuzaǵy» salynady. Jerdiń astyndaǵy dıametri – 12-20 metrdi quraıdy. 1000 jylda bir oqıǵa oryn alyp, reaktor balqyp, radıasıa bólinetin bolsa, avtıvti aımaq tómendegi «balqyma tuzaǵyna» túsip, avtomatty túrde onyń tóbesi jabylady.
Atom elektr stansıalary salystyrmaly túrde az otynmen jumys isteı alady. Salmaǵy nebári 3 gram bolatyn ýrannyń ózi bir tonna kómir nemese 480 lıtr munaı sıaqty kóp energıa beredi. Bul Qazaqstannyń energetıkalyq qaýipsizdigin arttyrary sózsiz.