Eýrazıalyq Odaqtyń qurylyp, elimizdiń Reseıge ekonomıkalyq turǵydan táýeldi bolǵany azdaı, endi Reseıdiń keıbir “urda-jyq” saıasatkerlerleri Qazaqstanǵa kóz alartyp qaraýdy shyǵardy. Ótken aptada ǵana Edýard Lımonov Soltústik Qazaqstandy qosyp alý ıdeıasyn kótergen. Endi 23 aqpanda ótken merekelik jıynda, “Rossıa 24″ telekanalynyń tikeleı efırinde sóılegen sózinde Jırınovskıı “Orta Azıa memleketterin táýelsizdiginen aıyrý kerek” dep aıtqan. “Ortalyq Azıada eshqandaı respýblıka bolmaıdy. Ortaazıalyq federaldi aımaq – bas qala Vernyı! Búginde onyń Almaty degen jalǵan aty bar – meniń týǵan qalam. Bular Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrkimenstan, Qazaqstan degendi oılap tapty. Tek Ortaazıalyq federaldi aımaq bolady” dep basynady. Bir emes, birneshe memlekettiń namysyna tıetin Jırınovskıı men Lımonov sekildi ”sasyq” saıasatkerlerdiń sózderi ábden ashyndyrǵany ras. Osy oraıda, belgili aqyn, “Qazaq úni” gazetiniń bas redaktory Qazybek Isanyń kelesi maqalasyn jarıalap otyrmyz…
Qazir álemdegi kóptegen memleketter qym-qýyt oqıǵalardy bastan keshirip jatyr… Sırıadaǵy soǵys órti órshimese, basylatyn emes. Tórt jylda bir bolatyn eń áıgili sport dodasy – Reseıdegi Sochı Olımpıadasynyń ózi Ýkraınadaǵy qandy Maıdannyń tasasynda qaldy. Bul keıbir sanasyn ımperıalyq pıǵyl jaýlaǵan elderdiń aqylynyń ornyn aýzynan shyqqan arandatý sandyraqtarymen «toltyratyn» Jırınovskıı, Lımonov sekildilerdiń qalaǵandarynsha úrýine erik berýde…
«…Gorod “Vernyı” – moı lúbımyı gorod, kotoryı pereımenovalı v chert znaet chto – Almatý, doljen byt sentrom Sredneazıatskogo Federalnogo okrýga, v kotoryı voıdýt Kazahstan, Ýzbekıstan, Týrkmenıstan, Kırgızıa ı t.d., a Ýkraıný – v devátyı federalnyı okrýg s sentrom Harkov...» – dep soǵady V.Jırınovskııiń.
Al Qazaqstannyń soltústik, shyǵys, batys oblystaryn Reseıge qaıtarý kerek» dep siltegen jazýshy Edýard Lımonov QR Syrtqy ister mınıstrliginiń Reseıge joldaǵan qarsylyq notasyna pysqyryp ta qaramaı, tipti odan da asyp túsip, Qazaqstandy mazaq etkendeı jaýap qaıtardy.
«Ýkraına týraly aıta otyryp, sózdiń arasynda orystar negizin qalap jáne sonda turyp jatqan, KSRO ydyraǵannan keıin qazaq aýmaǵynda qalyp qoıǵan reseılik qalalar Reseıge qaıtarylýǵa tıis jáne Reseıdiń olardy keri talap etýge quqyǵy bar dep aıtqanyma Qazaqstan ashýlanypty.
Aıtalyq, buryn Jaıyq (Iaık, Iaıskıı) qalashyǵy dep atalǵan, aıtpaqshy, Pýgachev kóterilisiniń ortalyǵy bolǵan Oral (Ýralsk)qalasy, sumdyq-aı, nege ol Qazaqstanǵa tıesili bolýy kerek? Nemese Aktúbınsk, nemese Petropavlovsk, nemese Semıpalatınsk, nemese Pavlodar nemese Ýst-Kamenogorsk… Bular – orys qalalary. Qazaqtarda qala múldem bolmaǵan, olardyń mádenıeti dástúri kóshpendilik.
Qazaq jýrnalıseri sońǵy kúnderde maǵan jıi-jıi qońyraý shalyp jatyr. Qazaq SİM (Syrtqy ister mınıstrligi) Reseı SİM-nen maǵan birdeme jasaýyn talap etip otyr. Al olar, mınıstrliktegiler maǵan ne isteı alady? Meni shaqyryp alyp, kózin qysyp, SİM menimen kelisetinin ǵana sybyrlap aıtady da. Aıtpaqshy, men dál osyny 90-shy jyldardyń basynan bastap aıtyp kelemin. Qazaqtardyń da demagogıamen shuǵyldanbaı, Reseı qalalaryn beıbit jolmen qaıtarǵany jón. Qazaqtardyń mádenıeti tipti kóshpeli, olar malymen jer-jerde kóship júrgen, tek sońǵy tarıhı zamanda ǵana otyryqshy retinde sonda tura bastaǵan. Bótenniń menshigin qaıtaryńdar!» – dep ottaıdy Lımonov degen aljyǵan shal…
Bul jerde qazaqtyń «ıt úredi, kerýen kóshedi» degen maqaly júrmeıdi. Sebebi bul «ıtterdiń» úrýi táýelsiz elderdiń kóshine eleýli nuqsan tıgizetini, yntymaqty elderdiń yrysyn urysqa aınaldyrǵysy keletini anyq bolyp tur…
Sodan soń, «áı, solardy qoıshy» deıtindeı, Vladımır Jırınovskıı jáı kóshedegi bireý emes – Reseı Dýmasynyń vıse-spıkeri, saıası partıa LDPR tóraǵasy. Endeshe bul saıasatkersymaqtardyń sózderi sandyraq bolǵanymen, Táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasy resmı túrde toıtaryp, olarǵa Qazaqstanǵa kirýge tıym salyp, person non grat jarıalaý kerek. Jırınovskııdiń de, Lımonovtyń da sandyraǵy bir bul emes, ózderi maqtana málimdegendeı talaıdan ottap júr. Talaıdan qazaq qoǵamy olardyń elge kirýine tıym salý kerektigin aıtyp keledi. Al álemdegi eń jýas («jýas» degen sóz «jaman» degenniń bir túri) Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi sylap-sıpap, reseılik saıasatkerlerdiń betine kelmeı, aldarynda qurdaı jorǵalaýǵa daıyn turatyndyqtary erdiń ǵana emes, eldiń namysyn keltiredi… Qashanǵy qorlyqqa shydaı berýge bolady? Jeke basyńa tıetin sózge shydaýǵa bolar, eldiń atyna tıetin sózge shydaýǵa bolmaıdy!.. Eki eli aýyzdaryna tórt eli qaqpaq qoıdyratyn kez keldi. Bir eldiń parlamenti basshylarynyń biri, saıası partıa tóraǵasy emes… kez-kelgen saıası saýaty bar adam basqa bir eldiń ishki saıasatyna aralasýyna bolmaıtyn halyqaralyq qaǵıda baryn jaqsy bilýi kerek edi… Biraq Jırınovskıı, Lımonov sıaqtylarǵa úrip qalý maqsat bolyp tur.
Olardyń bulaı erkin saıraýlaryna qaraǵanda arttarynda arqa súıeıtin Reseıdiń resmı kúshteri tur dep tujyrymdaýǵa bolady. «Jamannyń áıteýir bir sandyraǵy keledi» dep, úmittenip, olardy saıratyp qoıǵandar kimder?
Endeshe «saýalyna –jaýaby» degendeı, álgi joǵaryda attary atalǵan qalalardyń patshaly Reseı men Keńes ımperıasy kezinde tarıhı attaryn joıyp, kúshtep tańylǵan Pavlodar, Petropavl, Ýst-Kamenogorsk, Semeı-Semıpalatınsk attarymen qosa, eldegi orys tilimen atalǵan barlyq qalalarǵa tez arada ózderiniń qazaqsha tarıhı attaryn qaıtaryp berý kerek. Sonymen birge, múmkin, Reseı quramynda qalyp qoıǵan Qazaqstannyń tuńǵysh astanasy Orynbor qalasyn, Omby, Tomby, Astrahan, Saratov, Chelábınsk oblystaryn qaıtarý máselesin kóterý kerek shyǵar… «Jalynǵannyń emes… jaǵalasqannyń jany qalatyn» zaman bul!
V.Jırınovskııdiń Almatydaǵy oqyǵan № 35 mektebinde onyń sýreti Qurmet taqtasynda áspettele ilinip turýy – elge namys! Ony baryp julyp alyp tastap, atyn óshirý kerek! Ult patrıottary, qaıdasyńdar? Eger Ózbekstanǵa nemese ózge elge attap bassa, bul «ıtterdi» ıt qosyp qýar edi olar… Biz qushaq jaıa qarsy aldyq kezinde Jırıkti…
Táýelsizdiktiń baqandaı 23 jylyna aıaq bassaq ta, bir qalamyzǵa qazaqsha atyn qaıtaryp bere almaǵan beısharalyǵymyzdyń úlken zalalyn endi kóre bastaımyz. Ult patrıottarynyń aıtqanyn – ult múddesi – memleket múddesi dep qabyldamaı, jeke bastarynyń qamyn el múddesinen joǵary qoıyp, jıyryla qalatyn búgingi bılik ókilderiniń, ertisbaevshyldyqtyń, ydyrysovshyldyqtyń zardaby kúnnen-kúnge kórine beredi endi…
«Máńgilik el» bolatyn el eń aldymen otarsyzdandyrý ıdeologıasymen aınalysyp, ulttyq múddelerin ulyqtaıdy. Jırınovskıı bastaǵan reseılik saıasatkerler eń aldymen ulttyń ýyzyna, qasıetti negizine – jerimiz ben tilimizge til tıgizedi. Jandy jerimizge jara salýǵa tyrysqandardy nege biz aıaýymyz kerek? Elimizge, jerimizge jaýlyq tilegenderdi aıaýǵa, aqtaýǵa qyzmet etetin «saıası kónbistikti» – «saıası saýattylyq» pen «mádenıettilik» deıtin bolsaq, ondaı «saýattylyq» pen «mádenıettiliktiń» kimge keregi bar Jırınovskıılerden basqa… Tórimizge shyǵarar keńpeıil el bolsaq ta, tóbemizge shyǵarar namyssyz el emes ekenimizdi kórseter kez keldi!
Jırınovskıı kezinde aıtqandaı, «qazaqtarda jazý bolmaǵan, olardyń damyǵan tili de joq» dese, oǵan shynynda da, qazaqsha hám memlekettik tilde sóıleı de, jaza da almaıtyn bizdiń Syrtqy İster mınıstrimiz E.Ydyrysov bastaǵan kóptegen mınıstr, ákimder men sheneýnikterimiz ne deıdi, qalaı jaýap beredi? Sondyqtan da, Jırınovskııdi jekpe-jekke shaqyrǵan Ǵanı Qasymovqa kezinde eshkim sengen joq, el aıaýshylyqpen qarady… Óıtkeni qandaı elde Patrıottar partıasynyń parlamentte otyratyn kósemi óz anasynyń, memleketiniń tilin bilmeıdi?
Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń kezekti halyqqa Joldaýy «Qazaqstan – 2050» strategıalyq baǵdarlamanyń jalǵasy retinde jarıalandy. Al osy baǵdarlamanyń ózi ulttyq múddelerge basa nazar aýdara bastaýymen el kóńilinen shyqqan edi. Onda 2025 jyly eldiń 95 paıyzy memlekettik tilde, ıaǵnı, qazaq tilinde sóıleıdi degen bolatyn. Keshegi joldaýda da qazaq tili týraly jaqsy, naqty aıtty. «Endi eshkim ózgerte almaıtyn bir aqıqat bar! Ana tilimiz Máńgilik Elimizben birge Máńgilik til boldy. Qazaq tilin daýdyń taqyryby emes, ulttyń uıytqysy ete bilgenimiz jón», – dep málimdedi Elbasy Nursultan Nazarbaev. Endi aıtý bar da, onyń nátıjesi – sózdiń iske asýy bar ǵoı… Ol jaǵyna kelgende «Jıenqulǵa kelgende shyqpaıdy únim» -degen sańlaq Saranyń sarynyna salyp, sarǵaıa kútýmen kelemiz… 2025 jyly memlekettik tildi biletinder 95 paıyzǵa jetýi tıis el, Máńgilik Elimizben birge Máńgilik til bolýy kerek memlekettik tildi qazir halyqtyń keminde 75 paıyzy bilýi kerek. Sonda endi jylyna 2 paıyzy úırengende, 10 jylda – 2025 jyly 95 paıyzǵa jetedi.
Al jaǵdaı múlde kerisinshe. Endeshe, El talaby men Elbasy joldaýy oryndalýy úshin Memlekettik tildiń deńgeıin arttyratyn balamasyz bir ǵana másele – onyń ústemdigin ornatatyn zań qabyldap, Atazańnyń 7-shi babynyń orys tili týraly 2-shi tarmaǵyn alyp tastaý kerektigi kezek kúttirmeıtin másele bolýy tıis! 2011 jyly osy máseleni talap etken Muhtar Shahanov bastaǵan ult zıalylarynyń Úndeýi – «138-diń haty» jarıalanǵanda «Qazaq úni» gazetine 17 myńnan asa qol qoıylǵan qoldaýlar kelgen bolatyn. Ultqa jaqyn partıalar men qoǵamdyq uıymdar, Qazaq ulttyq keńesi bastaǵan ult patrıottary, zıaly qaýym Prezıdenttiń osy «Qazaqstan-2050» baǵdarlamasy men Joldaýlaryndaǵy memlekttik til týraly tujyrymdaryn basshylyqqa alyp, memlekettik til týraly zań qabyldatýǵa yqpal etýi kerek. Óıtkeni, MEMLEKTTİK TİLDİŃ ÚSTEMDİGİ BOLMASA, MÁŃGİLİK TİL BOLMAIDY, MÁŃGİLİK DAÝ BOLADY… AL MÁŃGİLİK TİL BOLMASA, MÁŃGİLİK EL QALAI BOLADY?
Endeshe, barlyq saıası partıalar men qoǵamdyq uıymdar Táýelsiz elimizdiń tutastyǵyna iritki salýshy reseılik saıasatkerlerge óz qarsylyqtaryn bildirýleri kerek. Aıtpaqshy, bizdiń asa qurmetti Assambleıa múshelerimiz nege úndemeıdi? Nurotandyqtar bastaǵan, táýlik boıy qaıtalaýdan jalyqpaıtyn «Bir el, bir múdde, bir taǵdyrymyz» qaıda bizdiń? Orystar bastaǵan ózge ult ókilderi nege únsiz, biz «bir el, bir múdde, bir taǵdyr» ıesi emespiz be?!. Álde bul uranymyz tek qazaq ultynyń ulttyq múddesine ǵana qarsy qalqan ba?!.
Qysqasy, Táýelsiz Qazaq memleketiniń qasıetti jerine kóz alartýdy tıý kerek! Kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa tıis jerimizdiń tutastyǵyn saqtaýda kózqarastar alýandyǵyna qaramaı Elimiz múddesi úshin bárimiz birge bolýǵa tıispiz!
