Qazaq tiliniń máselesi táýelsizdik alǵaly beri bıik minberlerden bir túsken emes. Alaıda, soǵan qaramastan áli kúnge deıin memlekettik tildiń máselesi bir jaqty sheshilgen joq. Onyń ústine sońǵy kezderi «qazaq tiliniń jaǵdaıy jaqsy, bosqa baıbalam sala bermeıik» deıtin pikirdegi azamattar paıda boldy. Shyn mánisinde qazaq tiline baılanysty eshqandaı másele joq pa?

Kúni keshe dál osy máselege baılanysty senator Sársenbaı Eńsegenov Bilim jáne ǵylym mınıstri Aslan Sárinjipovke eskertý jasady. Senatordyń aıtýynsha sońǵy kezderi mınıstrdiń memlekettik tilde baıandama jasaýy sırep barady. Sondyqtan da ol aldaǵy ýaqytta mınıstrden qazaq tilinde baıandama jasaýyn talap etken bolatyn. Alaıda Sársenbaı Eńsegenovtyń talap-tilegin senat tóraǵasy Qasym-Jomart Toqaev tıyp tastady. Naqtyraq aıtsaq ol senatordan zańǵa baılanysty suraq qoıýyn, al Eńsegenovtyń talap-tilegi zańǵa eshqandaı baılanysy joq ekenin eskertti. Al tóraǵadan sóz estigen depýtat bolsa saýal qoıý kezinde shatysyp ketkenin aıtyp, palata tóraǵasynan keshirim surady.

Mine bar bolǵany osy. Alaıda dál osy áreket arqyly qazaq tiliniń damýyna saıası elıta kedergi keltirip otyrǵanyn anyq ańǵarýǵa bolady. Óıtkeni, 2011 jyly memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «2020 jylǵa qaraı memlekettik tildi meńgergen qazaqstandyqtardyń sany kem degende 95 paıyzǵa jetýi tıis» degen bolatyn. Bul sózdi prezıdent jaı ǵana bir kezdesýde emes, óziniń jyl saıynǵy kezekti Joldaýynda aıtty.

– Qazirgi tańda memlekettik tildi erkin meńgergen halyqtyń ishinde eresek adamdardyń sany basym kópshilikti quraıdy. Bul bizdiń táýelsizdigimizdiń orasan zor jetistigi. Ony aıtyp otyrǵanym 1991 jyly, táýelsizdik jarıalaǵan kezde Qazaqstandaǵy qazaq halqynyń sany qansha edi? Halyqtyń jartysynan kem edi. Óz tilinen aıyrlyp qala jazdaǵan, ana tilin bilmeıtin qazaqtardyń sany qansha edi? Minekı osy jyldardyń ishinde istegen sharýamyzdyń arqasynda bizdiń sanymyz halyqtyń 70 paıyzyna jaqyndap qaldy. Bul shynynda da úlken tabys. Endi aldymyzda mynadaı mindet tur: 2017 jyly memlekettik tildi meńgergen qazaqstandyqtardyń sany kem degende 80 paıyzǵa, al 2020 jylǵa qaraı kem degende 95 paıyzǵa jetýi tıis. Endi 10 jyldan keıin mektep bitirýshi túlekter 100 paıyz memlekettik tildi biletin bolady. Jáne biz bul úshin bárin jasap jatyrmyz, – degen bolatyn prezıdent. 

Búginde Memleket basshysynyń Joldaýda bergen tapsyrmasynyń oryndalý, oryndalmaýy ekitalaı. Óıtkeni, 2017 jylǵa deıin bul qarqynmen el turǵyndarynyń 80 paıyzy qazaq tilin meńgerýi múmkin emes. Sebebi, prezıdent mindettep qoıǵan mejeli ýaqytqa ne bári eki-aq jyl qaldy. Al bul múmkin bolmasa 2020 jyly azamattarymyzdyń 95 paıyzy qalaısha memlekettik tildi meńgeredi? Sondaı-aq, prezıdenttiń tapsyrmasy boıynsha 2020 jylǵa deıin mektep bitirgen túlekterdiń 100 paıyzy qazaq tilin úırenýi kerek. Ókinishke qaraı bizdiń bul mejeni baǵyndyrýymyz da ekitalaı bolyp otyr.

Sebebi, jastarǵa memlekettik tildi úıretýi tıis Aslan Sárinjipovtyń ózi qazaq tilinde sóılegisi kelmeıdi. Al mınıstrdiń ózi qazaq tilinde sóılegisi kelmese qalaısha memlekettik tildiń mereıi ústem bolady? Onyń ústine mektep oqýshylarynyń 100 paıyz qazaq tilin meńgerýine mınıstrlik alǵysharttar jasaǵan joq. Aıtalyq orys jáne aralas mektepterinde oqıtyn oqýshylardyń ishinde qazaq tilin bilmeıtin jastar óte kóp. Tipti taza qazaq tilinde oqıtyn oqýshylardyń ózi bir-birimen orys tilinde sóılesedi. Endeshe 2020 jylǵa deıin mektep oqýshylarynyń 100 paıyzy qazaq tilin meńgermeıdi. Óıtkeni, memlekettik tildiń damýyna eń birinshi bolyp saıası elıtanyń ózi kedergi keltirip otyr. Bizdiń bul sózimizge «nege qazaqsha sóılemeısiń» dep suraq qoıǵan depýtatty Toqaevtyń tıyp tastaǵany dálel bola alady. Al, elimizdegi ekinshi adam qazaq tiline qyryn qarasa onda memlekettik tildiń kósegesi qalaı kógeredi? Sondyqtan da aldaǵy ýaqytta Úkimet memlekettik tilge baılanysty 2020-2030 jylǵa arnap baǵdarlama ázirlese tańǵalmańyz.

Serik JOLDASBAI

Astana