Dollardyń dúmpýi damýshy memleketterdiń ǵana emes, damyǵan memleketterge ortaq kesel bolyp otyr. Daǵdarys dúbiri qalany qoıyp, dalıǵan dalaǵa da jetti. Baǵa "qalaýshy toptyń" múddesine saı turaqtandy. Kóbisi kelte túsinikpen kóldeneń kezikken keseldiń «keremetin» áli baǵamdap ta úlgermedi. Qazanshynyń óz erki qaıdan qulaq shyǵarsa... Álemdik mańyzǵa ıe, dókeı dollardyń doly jeli taqyrda ósken teńgemizdiń «táltirektetkeni» ras. Eń alǵash Qazaqstanda tirkelgen dollardyń quny 2,575 teńgeni quraǵan. Odan keıingi jyldarda únemi qarqyndy túrde damýdyń dańǵyl jolyna túsken. 1995 jyly 60,93 teńgege tirelipti. Al, búgingi kúnniń baǵanasyna baılanǵan baǵamy jaǵańdy ustatady 184,95 Qazaq teńgesin qurap otyr. Aqshany aıtsaq Asan qaıǵynyń zaryn qosa sarnaıtyn boldyq. «Shirigen baılarǵa» shybyn shaqqan qurly kórinbese, kónbis halyqqa kezikken kesapat boldy. Bastapqy oıdan aýytqymaı,negizgi máselemniń maı shammen qaralar tusyna keleıin.
Keshe ýnıversıtet aıaldamasynda turǵanda mynadaı qyzyq jaıtqa kýá boldyq. Jol júrý aqysy – 80 tg, al jol júrý bıleti úlkenderge - 6000, mektep oqýshylaryna - 1000, jáne zeınetkerlerge 2000 teńge. Sonda satyp alýshylar satýshy orys áıeldi tútip jep qoıa jazdady. Ol kiside túr joq,tek oryssha jetkizgen dálelderinen uqqanym «Maǵan salsa, tegin taratar edim, mende jazyq joq..» boldy. Qulannyń qashýyna myltyqtyń basýy dep dollardyń qymbattaýyn kútkendeı baǵa da aspandap ketipti. Kúıbeń tirliktiń kóbisi qoǵamdyq kóliktiń kómegimen máresine jetip jatady. Onyń ústine avtobýs ishinde oryn alar keleńsiz jáıttar da ashyndyrady adamdy. Jyldamdyqty arttyryp, «janyń jánnatta bolsyndy» estigisi kelip júrgen shopyrlar ózgeni nıetine ortaqtastyrmaı-aq qoısyn. Jolaýshylar tarapynan tartylar narazylyqtar tek avtobýs ishinde oryn alyp, sheshimin avtobýsta tapsa jarar edi. Dereý bul jaıttyń aldyn almasa, aqyryn oılaý «opasno»!
Stýdentterge de baǵanyń qymbattaýy úlken alań týǵyzyp otyr. Osyǵan deıin 2250 teńgemen baıyz tapqan jol júrý bıleti sońǵy aıda 2800 teńgege bir-aq sekirdi. Aıtar oıǵa arqaý bolyp otyrǵan Almatydan basqa qalalarda jol júrý aqysy qaltaǵa qıyndyq keltirmeıdi. Elordamyz Astana qalasynyń ózinde jol aqysy 60 tg quraıdy. Áleýmettik jaǵdaımen az qamtamasyz etilgen otbasymenen kóp balaly otbasyly stýdentterge jol júrý bıletin tegin taratý jaǵy qarastyrylǵan. Sonda kelesi kezekti máseleni tóldetip alamyz. Barlyq qalalarda shákirtaqy mólsheri birdeı qundy quraǵanymen nege biz turǵan qalada erekshe qymbat? Belgili mólsherge qymbattatýdy maqsat tutsa da birden 30 teńgege arttyrýy artyqtaý bolar. Almatydaı jastar qalasynda aqshany únemdep júrdim degenniń ózinde aılyq shákirtaqymyz sol oqý barysy oryndalar isterdi qamtamassyz etýden artylmaıdy.(kóshirme jasatý, qaǵaz basyp shyǵarýdan). Ata-anadan,aýyl- aımaqtan aınalǵan tıyn -teben qaı jyrtyǵyńdy jamaıdy? Ózim de sol quralpy jastardyń jupyny tirligin bastan keship jatqandyqtan jazyp otyrmyn. Aıyna ańsatyp keletin 15000 tg shákirtaqymyzdy sheneýnikter sharshy etekten keletindeı kóredi-aý. Múmkin, ol kisiler 15000 dollar dep oılaǵan shyǵar. Teńgeni tanymaıtyn «taqyrlar» jaıynda da estigenbiz. Sondyqtan bizge, qazir «bizimizdiń» sany artyp kele jatqanyna kúmánimiz joq, baǵanyń ońtaıly bolǵany qajet! Qasqyr da tynysh, qoı da aman bolsa boldy. Damyǵan 50 eldiń qataryna kiremiz degende jol aqysyn 50 teńgemen bastadyq, odan keıin 30 eldiń tiziminen tartqylap ústine 30 teńge qostyq. Qorqatynym, qoǵamdyq kólikte jol júrý quny taksıden aıyrmashylyǵy bolmaı qalǵan kezde qaıda kirer ekenbiz?!
Orynbasar Baqytbekuly
