ءتوقتارالى تاڭجارىق،1982 جىلى شىعىس تۇركىستاننىڭ ىلە ايماعى كۇنەس اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. "ءتۇن پاراقتارى" جىر جيناعىنىڭ اۆتورى. "سەرپەر" جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى.   *** جەتىم شام. جەسىر كوبەلەك. ءمانىسى قانداي جارىقتىڭ؟ ءبىر-بىرىن ءجىپسىز ورەلەپ... كولكىگەن ەلەس-تابىت-نۇر.   بولمەنىڭ ءىشى كۇڭگىر تىم، كۇڭگىرت تىم كوڭىل-كۇيىم دە. قارايدى ماعان مۇلگىپ كىم، شىڭىراۋ ويدىڭ تۇبىندە؟   قوڭىراۋ ءۇنىن ەستىدىم، ەستىدىم، الدە ازان با؟ وزگەشە ەدى كەشقۇرىم، وزگەشە ەدى ساز وندا.   بۇتارلاپ بۇلتتى اي تۋعان، قايتادان ءجۇزىن جاسىردى. وقيدى، قارعام، قاي تۋعان، قاناتىڭداعى حاتىڭدى؟   جەتىم شام نەگە بولەمەك؟ داۋاسى بولسا – ايت ەمىن. قاڭعىعان بەيباق كوبەلەك، قاناتىڭ كۇيسە، قايتەمىن؟!   جالعىزدىق كارتيناسى   ءتۇن وكسىپ ۇزاق جىلايدى... پارىز بەن سۇندەت ورىندالماعان. (ول داعى ەسكى ءبىر ىندەت). مەنىكى مەڭىرەۋ ۇنسىزدىك. (جولى بولماعان). قالانىڭ و ءبىر شەتىندە ايعاي-شۋ، دۇرمەك. كوكجيەكتىڭ دە كورىنبەس كوركەم بوياۋى – جەلگە ۇشقان جالعىز قاۋىرسىن، توزعان ءبىر سۋرەت. سانادا ابدەن سارعايعان ەستەلىكتەردىڭ وشكەن وتتارىن ءۇن-تۇنسىز وتىرام ۇرلەپ.   ەسكى قيالدىڭ الەمىن ەلەس تورلاعان. جولداردى جۇتقان جوندارداي قيمىلسىز، سۇلىق. كوگەرشىن تۇستەس كوڭىل-كۇي قۇلپىرا الماعان: تۇزگە قاراعان تەرەزە - اينەگى سىنىق. اينالام تولى ەسىكتەر. ەسكى سارايلار. كىلىتسىز قۇلپى. (ەشقايدا جەتە المان ءجۇرىپ). ...بوزامىق ايدىڭ ساۋلەسىن كوزىمەن جۇتىپ، يەسىز قالعان كۇشىكتەر جاتادى ۇلىپ...   شىراق   ...بۇزىلدى قورعانسىزدىق قامالى. ءۇزiلدi ءۇمiتسiزدiك جiبi. شىراق تۇتاندى! قۇيىندى عاسىرلاردىڭ قويناۋىندا سونگەن: ءمولدiر iڭكارلiككە مالىنىپ سەنiمنiڭ اق ۋىز گۇلi، تاۋەلسiز تاڭ نۇرى تارادى، قوبىزدىڭ قوڭىرقاي داۋسى با-ۋىر-لاپ كولدە؛ مىڭ ءتۇرلi سيقىرىمەن قۇبىلىپ ورمەكشi توقىعان ورمەك، جۋساننىڭ جۇپار لەبiنە جۋىنىپ... جاسىمىز پارلاپ جاناردان (ءدامi ءسال كەرمەك)... سامايى قۋداي اعارعان اڭىزدار ابىز دالانىڭ كوكiرەگiن كەرنەپ – يiسكەپ، قۇشىپ... بوزتورعاي ءجۇردi شىرىلداپ، قاۋىرسىنى ۇشىپ. ...قوڭىر قاز باياۋ مامىرلاپ، مامىرلاپ، اقىرىن، مۇلدە؛ سان عاسىرلىق ساعىنىشىمىز اۋىرلاپ، جەڭiلدەپ بiردە؛ ساۋىسقان سۇراپ ءسۇيiنشi، اق سويلەپ، كۇلگەن. تورعىن مۇڭ تولقىپ، بۋسانىپ توپىراققا سiڭگەن... بiءرتۇرلi وكسiك، بiءرتۇرلi ارپالىس، بiءرتۇرلi زارىعۋ سەزiمi بيلەپ... ماڭدايدى سۇيگiزiپ ماڭگiلiك كۇنگە، جانىڭنىڭ جاپىراعى بۇرلەپ، كوڭiلدiڭ كۇلگiن شوقتارىن كۇيلەرمەن ۇرلەپ... سوندا... ۇز-زا- اق... ................................................................ شاقىرماس ەندi بiزدەردi بايىرعى جولدار. بايىرعى سوقپاق. بايىرعى تۇزاق. ورتەنگەن ورمان. سانادان كەتپەي سۇلباسى... ەسكiرگەن قورعان كۇيiگi مولداۋ كۇيلەرiن كۇڭiرەنە تولعاپ ساعىمعا اينالىپ بارادى... ...كولەڭكە تورلاپ، شىڭعىردى ەسكi ۇرەيلەر شىڭىراۋعا باتىپ. سىعىلعان كەڭiستiك پەنەن مىجىلعان ۋاقىت قارايدى كەيدە iرگەدەن ەتەگiن ءتۇرiپ. قۋادى ونىڭ ەلەسiن بايابان دالا ءتوسiنەن ءبورiلەر ۇلىپ. ماڭدايعا تۇسكەن اي نۇرى تاڭدايدا تۇنىپ... جاڭعىرىق ويلار بiتكەنشە جارتاسقا سiڭiپ، جوعالار كۇدiك. جوعالار كۇدiك، جوعالار، جوعالار ۇركiپ، قولىمدا مەنiڭ – قىران قۇس، قىران قۇس – بۇركiت. قولىڭدا سەنiڭ – قىران قۇس! ماڭايىن شولعان: اشىلىپ جاڭا كەڭiستiك. سىڭسيدى ورمان. سىڭسيدى ورمان جاپ-جاسىل. جاپ-جاسىل تاۋلار. بۋىرقانعان تەڭiز. ءىشiندە مالتىعان اي بار. مۇزارتتى زاڭعار. شاقىرار ءبارi... ۋاقىت... ............................ قاناتىن قومداپ، ۇشادى ءالi ول ۇزاققا – زاۋ كوككە سامعاپ!.. مۇندايدا مەنiڭ ەسiمە تۇسەدi بۇرىن، پاراعىن ءۇنسiز سيپالاپ تاريحتىڭ جۇلىم، كiسiنەپ قويا بەرەدi، جۇرەگiم-قۇلىن: «شالقىتا كورشi، ءتاڭiرiم، پەشەنە نۇرىن، قۇلان جال تاعدىر، قۇلاتپا، قازاقتىڭ تۋىن!»   ... ويىنا توقىپ العانداي اكەنiڭ جىرىن، بەسiكتە جاتىر بىلدىرلاپ، پەرiشتەم – ۇلىم!..     *** ...مىنە، تاعى ءىڭىر كەلدى، قالا كەشى – دۋماندى. ەپتەپ... سىرا سىمىرگەندى... بال عوي ۋى بۇل ماڭنىڭ.   «بۇل نەعىلعان بىتپەيتىن توي، سالار ما ەدىك مۇنشاما ءان؟!» مي ىشىندە مىڭعىرعان وي، مىڭعىرعان وي – جۋساعان...   اق بوكالدا سان مىڭ قيال تۇرعان سىندى شىمىرلاپ. جانىڭدا ءبىر تاعدىر جىلار... بۇلدىر ساعىم بۋىندى اپ.   الدەكىمدى ساعىناسىز، ەسكە سالىپ تۇنگى وتتار. كافە. اۋەن. ماعىناسىز. ءبىراق ءسال-پال ىرعاق بار.   قارىنداستىڭ قايعىسى دا سول ىرعاققا جۇتىلعان. ...ارمان ەتىپ ايدى ءسىرا، كەتكەن دەيدى... قۇتىرعان...   كەيدە وسىلاي كۇتەدى ەكەن، ورالماعان سەرىگىن. يا، ازداپ ىشەدى ەكەن... سوسىن... ءبىراز جەلىگىپ...   مەن تۇسىنەم ونى ءۇنسىز، ول تۇسىنەر مەنى دە. بەرىلەمىز ءبىر ءسات ءتىلسىز، ەلەستەردىڭ ەلىنە.   كوشە مۇڭىن اعىزادى، قاراشانىڭ جاڭبىرى. جاناردان جاس تامىزادى، قارىنداستىڭ تاعدىرى.   مىنا حالىق نە بىلەدى؟! بيلەيدى ولار... شۋ قىلىپ... وتكەن ءومىر كەرۋەنى وكسىگىڭدە شىڭعىرىپ   تۇرعاندايىن كۇي كەشەسىڭ. (ەسسىز وي مەن تىلسىزدىك). بيلەسە ەكەن بيلەسە شىن، جان قالاۋىن مۇڭسىز عىپ...   قارامايمىز ىزدەرگە ءبىز، سانامايمىز ءتۇن شامىن. كوزبەن ءسۇرتىپ ۇيرەنگەنبىز، كوكىرەكتىڭ بۇرشاعىن!   سول بۇرشاقتى كەشە ءجۇرىپ، بيلەيدى جۇرت باسىلماي. سۋعا بوككەن كوشە تىمىق، قارىنداستىڭ جاسىنداي...   بۇگىن سولاي – كەشە قالاي، قالا ءتۇنى – كوڭىلدى. كوڭىلدىرەك ەتە الماي، ءبىز كەلەمىز ءومىردى...   «...بۇل نەعىلعان بىتپەيتىن توي؟ بىتپەيتىن توي؟! شارشادىم!»: كولكىپ ۇشقان كوگىلدىر وي، كوز جاسىنداي ارشانىڭ.   كۇز ەلەگياسى كۇز. سولعىن جاپىراقتاردىڭ سارعىش بوياۋى ەسكى عاشىقتىڭ ەسىل جۇزىندەي ساعىنىش لەبىن ساپىرعان. دالا ءبىر كەزگەن دارۋىشتەردىڭ قۇم جۇتقان قۇبىلا ىزىندەي ەستەلىكتەردى وتكەن كۇن ورنەگى جاسىرعان.   وتكەن كۇن جاسىرعان ەستەلىكتەردى وياتا الماي، قاراشا جەلى بوزدايدى دەمىمەن «اپتاپ»، (ايتپاق بولامىز ەكەۋمىز قوسىلا ىڭىلداپ الدەبىر ءاندى). يەسىز يەن قيىرعا قىدىرعان جولداي، جاپىراقتارمەن كومىلگەن سۇرلەۋسىز سوقپاق اداستىم سەنەن، سول ءۇشىن كەشىرشى ماڭگى. اداستىم تاعى وزىڭنەن، ەسىل عاشىعىم، كوڭىلسىز دۇنيە توسىندە كوز جاسىم اقتى، كوكىرەگىمدە كيىك كۇن ورتەنىپ باتتى...   ...جانىما ءسىڭىپ جابىقتىم سارعىش بوياۋىڭ – ەسىل عاشىقتىڭ ەسكىرگەن كۇڭگىرت جۇزىندەي، سەن ءتىلسىز ءدىرىل قاعاسىڭ، سولعىن جاپىراق، مەن ءۇنسىز مۇڭعا باتامىن ايسىز تۇنىڭدەي... قۇلازىر جولدار بەيۋاققى – كەشسەڭ وي اۋىر: كۇبىر قاعادى كولەڭكە ىمىرت گۇلىندەي، كوزىندە كۇزگى سۋرەتتەر – جىم-جىرت اتىراپ... ...................................................................... ...قوم سۋدان ۇشقان قازداردىڭ سوڭعى كۇيىندەي قايعىمدى كىممەن بولىسەم، قارا توپىراق؟..

 

    *   *   * ...قونارىم مەن ۇشارىمدى بەلگىلەيدى جان ءىشى. كۇڭگىرت قيال قۇشاعىندا بيلەيدى ءتۇن تاعىسى.   شاعالاداي شارق ۇرادى، قايعىمىزدان اي ءبىزدىڭ. سۋدىڭ ءوزى القىنادى، سۇڭقىلىنان بايعىزدىڭ.   نەتكەن ۇزاق كۇبىر ەدى... ەسسىز جالعىز سەندەلەم. ۇيقى باسقان دۇنيەنى ۇيقىسىزدىق مەڭدەگەن   ءسات سەكىلدى بۇل بۇلا ءتۇن، نە دەيدى الىس جولدارىم؟ ءدال وسىلاي شىڭعىراتىن، وپات بولعان ويلارىم...   سول ويلاردىڭ قولامتاسىن كوسەي-كوسەي جالىقتىم. توسەپ ماعان جونارقاسىن، سارعايادى ءعارىپ كۇن.   ...قونارىم مەن ۇشارىمدى بەلگىلەيدى جان ءىشى. ءتۇپسىز قيال قۇشاعىندا دىرىلدەر ءتۇن داۋسى...