جالعاسى. باسى مىنا سىلتەمەدە. 

- وراقباي اقىن ءبىزدىڭ اتالاس تۋىسىمىز بولادى. ءۋاش ىنىمە تاپسىردىم، تاعى دا جيناستىرىپ باستىرىڭدار دەدىم.

انە مىنە دەگەنشە بەلباسار كولحوزىنىڭ «مايتاس» جايلاۋىندا وتىرعان متف-عا كەلدىك. تاڭەرتەڭگى ساۋىمدى ءبىتىرىپ ءسۇت تاسيتىن ماشينەنىڭ سيستەرناسىنا فلياگپەن قوتارىپ جاتىر ەكەن حاتشى ساۋىنشىلارمەن امانداسىپ «اق مول بولسىن» ايتىپ قال جاعدايلارىن سۇراستىردى. باعىس اق حالاتتى ابزال جانداردى اق شەلەكتەرىن بىلەگىنە ءىلىپ، حاتشىنى ورتالارىندا الىپ تۇرعاندا وقىستان، بايقاتپاي سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، كەيىندە بىرنەشە سۋرەت ءتۇسىرىپ اتى جوندەرىن، كورسەتكىشتەرىن جازىپ الدى. كوپ كەشىكپەي «شاتىرقۇلعا» اۋدان باسشىسى ەكسپەديسيانىڭ باستىعىنىڭ قايدا ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن 7-8 ۆوگونەتكانىڭ العاشقىسىنىڭ جانىنا كەلىپ توقتادى. ۆوگوننان شىققان پالۋان دەنەلى، قاراتورى كۇنگە كۇيىپ پىسكەن تارعىل اسقاباقتاي باسىنا قىسقا قيىلعان، تىكىرەيگەن شاش قويىپتى (شاشتارازىشىلار «وجيك» دەپ اتايدى) ونىسى وزىنە جاراسىپ تۇر. ۇلكەن ءمۇيىزدى كوزىلدىرىكتىڭ ارعى جاعىنان قارا كىرپىكتەرى جۋاندانىپ نايزاداي قادالىپ، الاسى مول قارا كوزى ويلىلىقتى، سابىرلىلىقتى سەزدىرىپ تۇر. ۇستىندەگى سارى جۇقا برەزەنت كيىمدەرىنە قاراعاندا جۇمىستان تۇسكى تاماققا كەلىپ،  شىعىپ بارا جاتقان بەتى سياقتى. ءماشينانىڭ ەسىگىن اشىپ تۇسە باستاعان كىسىگە، تانىماسادا الدىنا كەلىپ سالەم بەردى. حاتشى:

- قاشان كەلىپ قونىستانىپ جاتىرسىڭدار؟

- ونشاقتى كۇن بولىپ قالدى - دەپ جاۋاپ بەردى كوزىلدىرىكتى جىگىت.

- ەكسپەديسيانىن باستىعى قايدا؟

- اناۋ جەكە تۇرعان ۆاگون، كونتورىمىز. ءقازىر عانا ەسىگىنەن كىرگەنىن بايقاپ قالدىم.

- وندا، سوندا بارايىق - دەپ ءماشيناسىنا بۇرىلدى.

- وبەد كەزى عوي، ۆوگونعا كىرىپ ءشاي ىشىڭىزدەر - دەدى كوزىلدىرىكتى جىگىت.

- راقىمەت، تاعى ءبىر رەتى كەلەر - دەپ ءماشيناعا وتىردى حاتشى.

ەكسپەديسيا كونتورىنىڭ الدىنا كەلىپ، ءماشينادان تۇسكەن حاتشى:

- سەن جاڭاعى جىگىتتىڭ اتى ءجونىن ءبىلشى، سەندەرمەن قاتار شىعار - دەپ  ىشكە كىرىپ كەتتى دە ءبىز بارىپ كەلگەندە 10-15 مينۋتتا شىقتى. وتىرىپ جايعاسقان سوڭ باعىس تاپسىرماسىنىڭ جاۋابىن بەردى.

- اتى ءجونى تولەپبەرگەن بەكنازاروۆ، شۋ قالاسىندا تۋىپ وسكەن ەكەن - دەپ ايتقان باعىسقا باسىن يزەدى دە قويدى. سول كۇزدە ت. بەكنازاروۆتى نۇسقاۋشى جىگىتتەرىنە شاقىرتىپ ۇيىمداستىرۋ بولىمىنە نۇسقاۋشى ەتىپ قابىلدادى. شاقىرتىپ العان جىگىت پارتيا قاتارىندا بولماعانى حاتشىنى ويلاندىرعان جوق. ءوزى، تاعى ەكى نۇسقاۋشى مىنەزدەمەگە قول قويىپ كەلەسى بيۋرودا كانديداتتىققا قابىلداندى. جىل وتكەن سوڭ مۇشەلىككە قابىلدانىپ  ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۆ. ۆ. كالاشنيكوۆتىڭ  ورنىنا مەڭگەرۋشىلىككە ءوستى. ول كەزدەگى جاستار ۇيىمشىل «ۇيىمداستىرعىش» كەلەتىن. اۋداندىق كوميتەتتىڭ ىرگەسىندەگى اۋرۋحانانىڭ امبۋلاتورياسى بولعان توبەسى قامىسپەن جابىلعان، ءىشى ءدارى يسىنەن مۇڭكىگەن باعىستىڭ ۇيىندە جۇمىستان سوڭ كانديداتتىعىن جۋعان ەدى، ەندى مۇشەلىگىن رەستوراننان الىنعان يندۋكتىڭ تۇتاستاي پىسىرىلگەن ەتىمەن «اقماعانبەتتەتىپ» جۋدى. ول كەزدە پارتيا قاتارىندا بولماساڭ قول جەتىمدى جۇمىس تابۋ قيىن بولاتىن. حاتشىنىڭ ادام تانىعىشتىعىنان تولەپبەرگەن 12 جىل جۇمىسىن ءمىنسىز اتقاردى.

بۇل جىل باعىسقا دا زور قۋانىشتار اكەلدى. اۋداندىق كوميتەتتىڭ قىزمەتكەرلەرىنە سالىنعان سەگىز پاتەرلىك ۇيدەن ەكى بولمەلى ءۇي بەرىلىپ، ءدارى مۇڭكىگەن ۇيدەن قۇتقاردى. كەلىنشەگى دانايدىڭ جۇمىسىن ءوسىرىپ سەس—ءتىڭ باستىعىنا تاعايىندادى. وت جاعىپ، كۇل شىعارىپ سۋ تاسۋدان قولىن بوساتتى. دانايدىڭ تىرناعىن، ەرنىن بوياپ كۇتىنۋى، كوپكە سوزىلمادى. ءتورت اي وتىرعاننان كەيىن، ءۇش بولمەلى جەر ۇيگە اۋىستىرىپ، جيناعان كومىر سەكسەۋىلىن باعىسقا قالدىرتتى. بۇل كوشىپ قونۋدىڭ سىرىن باعىس كەيىن ءتۇسىندى. حاتشىنىڭ جەكە جۇرگىزۋشىسى كامەلجان قايتىس بولعاننان كەيىن ورىس جۇرگىۋشىسىن العان. اۋداندىق كوميتەتتىڭ ىرگەسىندەگى گاراجعا ءۇيى الىس بولعاندىقتان، ءۇيدى ايىرباستاتۋ قادامىنا بارعان. جەر ۇيگە كوشۋگە داناي قارسى بولعانمەن باعىس قۋانا كەلىسكەن. «ءۇش بولمەلى ءۇيدى جىلىتۋعا مەنىڭ شامام كەلمەيدى» دەپ رەنجىگەنمەن كوشىپ باردى. ءۇش بولمەلى ءۇيدى جىلىتۋعا كونتراماركا جاعادى ەكەن ونى باعىس ءوز موينىنا الدى. بار بايلىعى قۇرماش ناعاشىسى سوۆحوزدان اپەرگەن ەكى ۇلكەن كيىز. ءبىرىن زالعا، ەكىنشىسىن تاماق ىشەتىن بولمەگە توسەپ، ايلىقتارىن دۇنيە مۇلىك الامىز دەپ جيناستىرىپ جۇرگەن، ەندى اسىقپاسا بولمايتىن بولدى. 

كورشىسى حان ەن دەك دەگەن كاريس  (ورىسشا ەسىمى  ۆلاديمير ستەپانۆيچ) «كازسەلحوزتەحنيكا» بىرلەستىگىنىڭ باستىعى، جاسى زەينەتكە تاقاپ قالعان ۇلكەن كىسى ەكەن. كەشكە قاراي تەرەزەنىڭ الدىنان وتەتىن اسفالت ۇستىندە كەزدەسىپ قالىپ:

- س نوۆوسەليەم، سوسەد! -  دەپ شالا-پۇلا بىلەتىن قازاقشاسى بار ەكەن امانداسىپ بولعاننان كەيىن:  

- ەرتەڭ پروراب كەلىپ كوشە جاعىڭدى بەكىتىپ، اعاشتان داربازا سوعىپ بەرەدى. بۇل مەنىڭ جاڭا قونىسىڭا جاساعان سىيلىعىم - دەدى باستىق. كىمنىڭ سىيلىعى ەكەنىن، باعىس ىشتەي سەزىپ تۇردى.

- راقىمەت، اعا - دەدى باعىس ۇيگە كىرىڭىز دەۋگە اۋىزى بارماي. وتىراتىن دەنى ساۋ ورىندىعى جوق بولعانىنا ءىشى قازانداي قايناپ «باسىمىزدى قۇراپ ءۇي بولىپ العان سوڭ ءدام تاتارسىز» دەپ ايتقىسى كەلدى دە ۇندەمەي قوش ايتىسىپ شىعارىپ سالدى. كەلەسى جىلى كونتراماركانى الدىرتىپ، اقشاسىن تولەپ ءۇش بولمەلى ءۇيدى جىلىتاتىن قازاندىق ورناتىپ، باتەرەيا قوندىرتتىردى.

اۋدكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى شۋ وزەنىنىڭ شىعىس بەتىندەگى شارۋاشىلىقتىڭ ديرەكتورلارىن، باس ماماندارىن تارىلعان تاۋىنىڭ جايلاۋىندا جينالىس وتكىزۋدى بەلگىلەگەن ەكەن، سول بەتتە جينالىستى باستاپ كەتتى. ەگىن وراعىنا، قوي ۇرىقتاندىرۋ ناۋقانىنا دايىندىقتى باس ماماندار بايانداپ، ديرەكتورلار قوشتاپ ەسەپ بەردى. دالاقاينار، شوقپار سوۆحوزدارى ءبىر ميلليون پۇتتان اسىرىپ استىق بەرەتىنىن ايتتى. قوي ۇرىقتاندىرۋعا 25-30 قوشقاردان دايىنداپ جەم شوپپەن قامتاماسىز ەتىپ ۇرىقتاندىرۋ پۋنكتەرىن تولىق جوندەۋدەن وتكىزگەندەرىنە سەندىردى. ءبارى بايانداپ بولعاننان كەيىن حاتشى ءوزى سويلەپ:

- 1967 جىل ەرەكشە جىل. الداعى 7 نويابردە وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنا 50 جىل تولادى. سوعان ءبىزدىڭ اۋداننىڭ قوسار ۇلەسى جىلداعىدان قوماقتى بولۋ كەرەك. ءقازىر اۋا رايى دا جاقسى. مۇمكىندىكتى قولدان جىبەرىپ الماۋ ءۇشىن، كومبايىنداردى ساپقا تۇرعىزىپ قويىڭدار. قىزىلشا جيناۋ تەحنيكالارىندا ۋقىت بار دەپ ارقانى كەڭگە سالماي، دايىنداپ ءبىرىنششى نويابرگە دەيىن جيىن-تەرىندى ءبىتىرىپ مەرەكەگە دايىندالۋىمىز كەرەك. وداق بويىنشا ۇلكەن مەيرام بولعالى تۇر. بارلىق تەحيكانى كومميسسيا شىعارىپ تەكسەرتەمىن. قوستانايدان 150 اسكەري ماشينا الاتىن بولدىق، وعان ادامدار جىبەرىلدى. استىقتارىڭنىڭ تاسىمالداۋىنا قاراي ءبولىپ بەرەمىز.  «كوممۋنيزم» سوۆحوزىندا ءداۋىتوۆ ءابدراحمان دەگەن شوپاننىڭ  الدىندا وتە كۇيلى 450-دەن استام قوشقار بار، ديرەكتورىمەن كەلىسىپ قوشقار الۋلارىڭا بولادى. بۇگىنگى باس قوسۋدىڭ ءمانىسى جىلدى تابىستى اياقتاپ 7 نويابرگە كوممۋنيستىك پارتيامىزعا راپورت بەرەتىندەرىڭىزدى ۇمىتپاڭىزدار. اۋداننىڭ تابىسىنا، جەتكەن جەتىستىكتەرىنە قوسقان زور ۇلەستەرىڭىزبەن بارلىعىڭىز ورتاقسىزدار. قىزىلشا القاپتارىڭىزدى ارالاپ 350-400 سەنتنەردەن كەم تۇسپەيتىنىنە كوزىم جەتتى. سوۆحوز، كولحوز ەڭبەككەرلەرىن ءبىر كىسىدەي جۇمىلدىرا بىلسەڭىزدەر ۇدەدەن شىعامىز - دەپ ءسوزىن اياقتادى.

ءبىرىنشى حاتشىنىڭ سوزىنەن باعىس تا  ەرەكشە شابىت الىپ اقىندار ايتىسىنا قاتىساتىنداردىڭ باسىن كلۋبتا قوسىپ  تاقىرىپتاردى تالقىلاپ باعىت باعدار بەردى. جىر الىبى جامبىل جابايەۆ قايتىس بولعاننان كەيىن توقتاپ قالعانى بەگىلى. ەسكى سۇرلەۋە قايتا تۇسۋگە الپىستان اسقان قارتتارعا وڭاي تۇسكەن جوق. قامتيتىن  جەتىستىكتەردى دايەكتەپ جۇپ-جۇپ جاساپ ءبولىپ كىمنىڭ كىممەن ايتىساتىنىن بەلگىلەگەننەن كەيىن سىننان وتكىزۋگە اسقار ادامبەكوۆتى، ءداتاي ارقابايەۆانى، بەكەن بايساقالوۆتى (رەداكتور) قاتىستىرىپ اياق الىستارىن بايقاۋ ءۇشىن ايتىس وتكىزدى.

- ا. ادامبەكوۆ    «قۇداي»، «اللانى» كوپ قوسادى ەكەن دەگەن پىكىردى  ايتىپ «وبرابوتكو» جاساپ پارتيانىڭ ساياساتىن ايتقىزۋ كەرەك دەدى.

- ب. بايساقالوۆ شالداردان بۇدان ارتىق نە كۇتەسىڭ اقىنداردىڭ ءبارى جامبىل بولىپ تۋعان جوق، وسى ايتقاندارىنىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك. ءارقايسىسى قارسىلاسىنىڭ سوۆحوزىنداعى كورگەن بىلگەن كەمشىلىكتەرىن ايتىپ جاتىر. مەن قۇلاعىممەن ەستىپ، كوزىم كورگەن شاشۋباي، نۇرپەيىس، نارتايلار دا سولاي جاساعان. ءبىراق ولار توسەلگەن اقىندار - دەپ ەل كورىپ، جەر كورىپ ايتىسقا ءتۇسىپ جۇرسە اۋىزىنان وت شاشىپ، تىلىمەن وراق وراتىندار وسىلار دەپ كوكەيىندەگىسىن ايتىپ، كوتەرە سويلەپ باعا بەردى.  

    ەگىن وراعى باستالىپ باعىس شوقپار سوۆحوزىنا وكىلدىكە جىبەرىلدى. قاشاننان باعىس مال قىستاتۋعا «كوممۋنيزم»، قىزىلشا جيناۋ كەزىندە «العا» سوۆحوزدارىنا تۇراقتى بەكىتىلگەن وكىل ەدى. ءار جۇما سايىن اۋىلعا بارىپ «راديو حابارىن وتكىزىپ كەلەدى. بۇنىسىن بايقاپ قالعان حاتشى «سەنى ورىنباسارى بار جۇمىسقا اۋىستىرماسا بولمايدى ەكەن» دەپ وي ءتۇيدى.  ءابۇيىر بولعاندا «شوقپار» سوۆحوزى (ديرەكتورى حيمان ياششيەۆ) وتكەن جىلعى مەجەدەن اسىرىپ 1 200 000 پۇت (ءبىر ميلليون ەكى ءجۇز مىڭ) استىق تاپسىردى. «دالاقاينار» تىڭ سوۆحوزى (ديرەكتورى سارى حاسەنوۆ) 1 500 000 پۇت استىق وتكىزىپ اۋداندى ۇلكەن كورسەتكىشكە جەتكىزدى.

6 - نويابر كۇنى جۇمىستان سوڭ ەسكى كلۋبتا (جاڭا كلۋب سالىنىپ جاتىر) سالتاناتتى جينالىس بولىپ ءبىرىنشى حاتشى بايانداما جاسادى. اۋداننىڭ ورتالىعى كوركەيىپ جاڭا قۇرلىستار، جەكە ءۇي سالۋشىلاردىڭ كوبەيگەنىن، بۇگىنگى تالاپقا ساي جاڭا 500 ورىندىق كلۋب سالىنىپ جاتقانىن، 100 كىسىلىك قوناق ءۇي قۇرلىسى باستالعانىن  ساۋدا ورتالىقتارى كوبەيىپ، جاڭا ۋنيۆەرماگتىڭ پايدا بولاتىنىن ايتتى. بۇنىڭ بارلىعى اۋدان ەكونوميكاسىنىڭ وسكەنىن كورسەتەدى. 50 جىلدىق مەرەكە قۇرمەتىنە ءتورت سوسياليستىك ەڭبەك ەرى - باس شوپاندار ءجۇسىپوۆا ءمارتاي، وسپانبەكوۆ جاراس، ءداۋىتوۆ ابدراحمان زامانبەك دوسجانوۆ بولسا، 72 ەڭبەككەر لەنين وردەنىمەن، ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن، 12و ادام مەدالدارمەن ماراپاتتالدى. وسىلاردىڭ ەڭبەكتەرىمەن مول تابىسقا جەتىپ وتىرمىز - دەدى جاپار تۇەبەكوۆ ءوزىنىڭ بيانداماسىندا.

باعىستىڭ گازەتكە جازعان «تابىستار تاسقىنى» دەگەن وچەركىندە اۋداندىق ەسەپتەۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى بوران بەگالييەۆتىڭ كورسەتكىشىنە سۇيەنەدى. رەسپۋبليكا باسشىسى دىنمۇحاممەد قونايەۆتىڭ «قوي سانىن 50 ميلليونعا جەتكىزەيىك» دەگەن ۇرانىنا سايكەس اۋدانداعى 463 مىڭ قويدىڭ 282 مىڭى انالىق باس، ياعني ساۋلىق. 1967 جىلعا 440 مىڭ قوزى الىندى. قانت قىزىلشاسىن تاپسىرۋ – 114%عا، استىق -232%عا، ەت  -111%عا، ءسۇت -107%عا، ءجۇن -122%عا، جۇمىرتقا  -119%عا ورىندالدى.

7 - نويابر كۇنى كەشكىسىن اۋداندىق حالىق تەاترىنىڭ كونسەرتى الدىندا  اقىنلار ايتىسى وتكىزىلەتىنىن حابارلاپ ساحناعا كىلەم، كورپەشە توسەلىنىپ جاستىقتار قويىلدى. اقىنداردى  حالىققا تانىستىرۋعا بىرتىندەپ شاقىرىپ بالتاباي اقىن دالاقاينار سوۆحوزىنان، ونىڭ قارسىلاسى سۇلتان اقىن العا سوۆحوزىنان، ءاشىرالى اقىن جامبىل كولحوزىنان، ونىڭ قارسىلاسى ساۋران اقىن اقتوبە كولحوزىنان، راحيا اقىن اباي اتىنداعى سوۆحوزدان، ونىڭ قارسىلاسى ەسقالي اقىن نوۆوترويسكى سوۆحوزىنان، كالينين اتىنداعى كولحوزدان تورەبەك، جدانوۆ كولحوزى اتىنان ورىنباي اقىن دەپ حابارلادى -  جۇرگىزۋشى باعىس.

- قازاق سوزگە توقتايتىن حالىق. «20 مينۋت ايتىساسىڭدار» دەپ ۋاقىت بەلگىلەگەمىز جوق. تورەشى، تىڭداۋشى حالىقتىڭ ءوزى، سولاردىڭ ريزاشىلىعى، قول شاپالاقتاۋى - دەپ ءبىرىنشى كەزەكتى بالتاباي مەن سۇلتانعا بەردى.

ءسوز باستاعان بالتاباي اقىن اۋىلىنىڭ تىڭ سوۆحوزى بولىپ قۇرىلىپ كوركەيىپ ءوسىپ كەلە جاتقانىن تىلگە تيەك ەتىپ، مەرەكە قۇرمەتىنە 1،5 ميلليون پۇت استىق بەرگەنىن ۇتىمدى فاكت ەتىپ پايدالانىپ ۇزاعىنان كوسىلدى. قارىمتا جاۋابىندا سۇلتان اقىن العا سوۆحوزىنىڭ جىلدىق جوپاردى اسىرا ورىنداپ ەت، ءسۇت، ءجۇن، ءتول الۋدان اۋدان كورسەتكىشىنىڭ كوش باسىندا ەكەنىن، قىزىلشانىڭ ءتاتتى ءتۇبىرىنىڭ گەكتارىنان 450 سەنتنەردەن اينالعانىن، دالاقايناردىڭ دالاسىنداي دالامىز بولسا ءبىز ەكى ميلليون پۇتتان بەرەر ەدىك دەپ كەمسىتە جىرلاپ اقىننىڭ قىتىعىنا ءتيدى. شىدامسىزدانا كەزەگىن العان بالتاباي اقىن دومبىراسىنىڭ باسىن ويناتا قاعىپ، بەبەۋلەتە كارى تارلان جاسارىپ كەتكەندەي قۇلشىنىپ:

سۇلتان ءىنىم تىڭداشى،

باردى بارداي جىرلاشى.

العاداعى مالشىڭنان،

جاراستاي باتىر شىقتى ما؟

جىگىتتىڭ  العىر سۇڭقارى.

ءار ساۋلىقتان ءجۇز ەلۋ،

قوزىدان الىپ ەرلەدى.

ءسۇت بۇلاعىن اعىزعان،

ساۋىنشىڭ بار ما، مايرداي.

سيىرلارى ورىستە،

سۋدا جۇزگەن جايىنداي.

ءبىز ەرلەدىك، ەرلەدىك،

ەڭبەكتەنىپ تەر توگىپ.

سويلە اقىنىم، كەنبايەۆ،

نەگە وتىرسىڭ بوگەلىپ.  - دەپ توقتاعانادا  تىڭداۋشىسىنىڭ ۇزاق قولشاپالاقتاۋىنا يە بولدى.    

          سۇلتان اقىن ءوز ءۋاجىن ايتىپ، اقتالا سويلەگەنمەن ەلدىڭ تولاستاماي تۇرعان قولشاپالاقتۋى، مىسىن باسىپ تاستادى ما، اياق استىنان تەرمەلەي جونەلىپ:

ءسىز جەڭدىڭىز بالتەكە،

بۋى باسىپ بايلىقتىڭ.

داۋلاسۋعا ارى قاراي،

سوزىڭىزدەن قايمىقتىم.

ەسكى اقىننىڭ كوزىسىز،

دانالاردىڭ ءسوزىسىز،

الىسقا شابار تارلانداي،

توسەلگەن اقىن ەكەنسىز،  - دەپ ورنىنان تۇرىپ، ءتوس قاعىستىرىپ قايتا وتىردى.

          كوپشىلىك اباي اتىنداعى سوۆحوزدىڭ اقىنى راحيا قىزداربەكوۆا مەن بەلباسار كولحوزىنىڭ اقىنى ەسقالي قوجاقاپانوۆتىڭ ايتىسىن تاماشالاۋعا كىرىستى. ءسوز باستاعان ەسقالي اقىن راحيانى بۇرىننان بىلەتىندىگىن ءبىلدىرىپ سىن تەزىنە الماي ماقتاۋىن كەلتىرىپ سالەمدەسىپ، جەتكەن جەتىستىگىن ايتىپ توقتادى. كەزەگىن العان راحيا اقىن:

                                      ماقتاۋعا مەنى كەلگەندەي،

                                      جىردان توكتىڭ مارجاندى.

                                      ماقتاپ، ماقتاپ قۇتىلار،

                                      قايدان تاپتىڭ ارزاندى؟ - دەپ ولەڭ نوسەرىن توككەندە قايدا تىعىلارىن بىلمەي قولىنداعى دومبىراسىن اقىن راحيانىڭ الدىنا تاستاپ تۇرىپ كەتتى. قايتىپ ساحناعا كىرمەدى.

        اقتوبەلىك ساۋران مەن جامبىلدىق ءاشىرالى، جدانوۆتىق تورەبەك، كالينيندىك ورىنبايلار ايتىسىپ بولدى. «جەڭگەن اقىنداردىڭ ايتىسىن ەرتەڭ تىڭدايمىز» دەگەن باعىستىڭ سوزىنە حالىق قۇلاق اسپادى. «ءاندى كۇندە تىڭداپ ءجۇرمىز، ايتىستى جالعاستىر» دەپ قول شاپالاقتاپ تۇرىپ الدى. مۇندايدى كۇتپەگەن ءبىرىنشى حاتشى ءوزى مۇرىندىق بولىپ ۇيىمداستىرتقان سوڭ باعىسقا «جالعاستىر» دەگەن بەلگى بەردى.

        حالىقتىڭ ىقلاسىنا بولەنگەن، «ۇزدىك اقىن» دەپ تانىلعان ءتورت اقىن بالتاباي مەن ساۋران، راحيا مەن ورىنباي  تورگە قايتا جايعاستى. ءبىرىنشى كەزەك راحيا مەن ورىنبايعا بەرىلىپ راحيانىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى. ەكىنشى كەزەكتى بالتاباي اقىن ايقىن باسىمدىقپەن جەڭدى. راحيا اقىننىڭ كۇتكەنى دە وسى ەدى دومبىراسىن قولعا الىپ ىلە شالا؛

جەڭىسىڭ قۇتتى بولسىن اقىن بالتا،

جۇيرىكتەر وزباي قويماس شىنداپ شاپسا.

جامبىلدىڭ كوزىن كورگەن توكپە اقىنسىڭ،

ولەڭىڭ تاڭ قالمايمىن سۋداي اقسا.

اعالىق كەزەگىڭدى ال توك جىرىڭدى،

اتادان قالعان سالت قوي كوپ بۇرىنعى.

سوزىڭنەن باس جارىلماي تاس جارىلىپ،

جاس كەلسە دە تايماپتى كوزدىڭ نۇرى.  

دەگەن راحيانىڭ سوزىنە ريزشىلىقپەن جاۋاپ بەرىپ، سوۆحوزىنىڭ بيىلعى جىلعى تولاعاي تابىستارىن، كوسىلە تەرمەلەپ وردەندى ارداگەرلەرىن ماقتانىشپەن جىرلاعانىن مۇقيات تىڭداپ، ءسوزىن جۇپتاپ وتىرعان راحيا اقىننىڭ ماساداي شاققان سوزدەرىنە تىڭداۋشىنىڭ شاپالاعىنىڭ دۋىلى قوسىلىپ، ءوزى وتكىر ءتىلدى ودان سايىن قايراي ءتۇسىپ، «ءايت شۋ» دەگەن اتقا دەم دەگەندەي شابىتتاندىردى. ەت پىسەتىن ۋاقىت ايتىسقان اقىن تابانى قىزعان جۇيرىتىگىن ءبىلدىرىپ ابايداي  دانانىڭ اتىن يەلەنگەن سوۆحوز ءارقاشان بيىكتەن كورىنەتىنڭن جىرلادى. «كەمشىلىگىن ايتۋعا ارالاپ كورمەدىم» دەيسىڭ. 10 كۇن ارالاپ كور، كلۋبقا ەمەس توعىز جولدىڭ تورابىنداعى حان بازاردىڭ قاق ورتاسىندا «قوياندى جارمەڭكەسىندە» كەزدەسكەندەي ايتىسۋعا دايىنمىن دەپ توقتادى راحيا اقىن.

        اقىندار ايتىسى اياقتالىپ ساحناعا اۋداننىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى شىعىپ:

        - قۇرمەتتى، حالايىق سوعىس كەزىندە جامبىل باستاعان اتاقتى اقىنداردىڭ ايتىسىن ەسكە تۇسىردىك. جابىلىپ قالعان قازاننىڭ بەتىن اشتىق. ەندى ايتىس جالعاسا بەرەدى. مەنىڭ ايتپاعىم الدارىڭىزدا ايتىسقان اقىندارعا سىياقى تاعايىنداۋ. باس جۇلدە-500 سوم. ءبىرىنشى-400 سوم. ەكىنشى ورىن-300 سوم. قالعاندارىنا 200 سومنان. وسىعان كەلىسەسىزدەر مە؟ ۇزاق دۋ قولشاپالاقتاۋ كوپكە سوزىلدى.

       - كەلىسسەڭىزدەر، سوۆحوزدارىنىڭ باسشىلارىنا پارتيا، كاسىپوداعىنا تاپسىرما بەرىلەدى. سول كۇنى ايتىس مەرەكەسىنە قاتىسقان شۋ اۋدانىنداعى تۋىسىنا قوناق بولىپ كەلىپ جاتقان، «پراۆدا» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى، تەلمان جانۇزاقوۆ «راحيا-اكىن، يمپروۆيزاتور» دەگەن شاعىن رەپورتاجىن جاريالادى.

باعىس اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىلىگىنە كەلىسپەي دوسااف ءتوراعالىعىنا، جۇرگىزۋشىلەر دايىندايتىن مەكتەبى بار مەكەمەگە اۋىستى. بىردەن ىسكە كىرىسىپ، ەسكى شارباقتىڭ ءبىر قابىرعاسىن پايدالانىپ، وقۋشىلاردىڭ كۇشىمەن، ەكىنشى قابىرعاسىن تۇرعىزىپ ۇزىندىعى توقسان مەترلىك تير (مىلتىق اتاتىن ورىن) جاساپ ىسكە قوستى. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتىپ پنيەۆماتيكالىق مىلتىقپەن، توز-12، توز-9، اسكەري كارابينمەن اتىپ ۇيرەنۋگە مۇمكىنشىلىك الدى. اۋدان بويىنشا سەنبىلىك وتكىزىلگەن كۇنى ج. تۇەبەكوۆ مەكەمەلەردى ارالاپ باعىس جۇمىس ىستەيتىن جۇرگىزۋشىلەر مەكتەبىنىڭ كلاستارىن، ءتيردى كورگەندە باعىس:

        - كارابينمەن «وندىقتى» كوزدەپ كورەسىز بە - دەدى.

        - نە كارابيندەرىڭ دە بار ما؟ سوعىستا جۇرگەندە اۆتومات پەن  گراناتادان باسقا قارۋ ۇستاپ كورمەپپىن. اكەل، كورەيىك - دەدى. باعىس ەسەپشىسىنىڭ اتىن اتاپ:

        - ۆاليا - دەپ داۋىستاپ قويمانىڭ كىلتىن سۇراتىپ ونشاقتى وق،  ەكى كارابين (قاسىندا ەرىپ جۇرگەن كىسىسىن ۇمىتپاي) الدىردى.

ءتيردىڭ ارعى جاعىنا وق وتپەيتىن ەتىپ اراسىندا اۋا قالدىرىپ قوس قابىرعا جاسالىنعان. بەرگى بەتى اعاشتىڭ سىرتقى قالىڭ قابىعىنان (گوربىل) ميشەن جاپسىراتىن بەتى تەگىس تاقتاي قاعىلعان. حاتشى  بەس-التى وق شىعارىپ «قول بوستا كوز ۇيرەتىپ، قول جاتتىقتىرۋعا بولادى ەكەن» دەپ راقىمەتىن ايتىپ كەتتى.  

مەرەكەلى جىلدا اۋدان ۇلكەن تابىسقا جەتىپ، باعىس تا كىشكەنتاي دا بولسا «ءتوراعا» دەگەن اتاعى بار مەكەمە الىپ وشاق باسىن، ءۇي جاعدايىن قورا قوپسىسىن رەتتەپ الدى. ءۇش جىلدىڭ ىشىندە ۇيدەن، ءۇي ايىرباستاپ بەدەلىنىڭ وسكەنىنە دوستارىنىڭ اراسىندا كورەالماۋشىلىق، قىزعانشاقتىق پايدا بولدى.  دومالاق ارىزدار كوبەيدى. كىمنىڭ جازىپ جۇرگەنىن ءىشى بىلسە دە، سىرتقا شىعارىپ بايبالام سالمادى.

وبلىستىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بيمەندە ءسادۋاقسوۆ كەلىپ شارۋاشىلىقتىڭ قىسقا دايىندىعىن كورمەككە مالدىڭ كوپ قىستيتىن جەرىنە ءبىر كۇنىن، قۇمنىڭ «تايسويعانىنا»، ەكىنشى كۇنىن «تەرىسكەيدى» ارالاماق بولىپتى. سوعان «جولعا دايىندالسىن» دەپ جۇرگىزۋشىسىن جىبەرىپ 12 كاليبرلى قوساۋىز مىلتىعىنا پاتروندى كوبىرەك دايىنداۋدى تاپسىرىپتى، كارابين الىپ شىعۋدى ۇلكەن كىسىدەن ىڭعايسىزدانىپ، باعىس ءوزىنىڭ «بارىس» مىلتىعىن الىپ شىعۋدى ۇيعاردى. اكەسى ۇستاپ جۇرگەن كەزدە، وگىزدىڭ تەرىسىن سۋكنومەن استارلاپ، ىشىنە پاترون سالاتىن قالتاسىمەن، دومبىرانىڭ قورابىنداي ەتىپ ساندەپ، ويۋلاپ جاساعان. سىرتىنان قاراسا ەشكىم مىلتىق دەپ ويلامايدى حاتشىنىڭ ەسكەرتۋى بويىنشا «باعىس جۋرناليست» رەتىندە ەرىپ جۇرەتىندىكتەن فوتواپپارات، قاعاز قالامدارىن ۇمىتپاي  پورتفەلىنە سالىپ قويدى.  ب. ءسادۋاقاسوۆ حاتشىنى قاسىنا وتىرعىزىپ ءتۇس مەزگىلىندە قوراعاتى وزەنىنىڭ كوپىرىنەن ءوتىپ (ەل اۋىزىندا 21 رازەز) «شتابقا» توقتاپ اباي اتىنداعى سوۆحوزدىڭ ديرەكتورى كۇتىپ الدى. وشان دەگەن ءۇيى تازا، ءوزى زەينەتكەر «جەكەشەنىڭ» جىلقىسىن باعاتىن باقۋاتتى، جومارت شالدىڭ ۇيىنە تۇستىككە كىرگىزدى.

التى سوۆحوزدىڭ قۇمداعى قىستاۋلارىن ارالاپ، شواپانداردىڭ قىستار ۇيلەرىن، ەكى مايادان جينالىپ، سىرتى قورشالعان شوپتەرىن كورىپ،  «قىرىقباقىر»، «تايسويعان» ءوز ءشوبى ءوز شابىندىقتارىنان دايىندالاتىن قىستاۋلارعا كەتتى. باعىستى  «دارقانقۇدىق» كولىندە قالدىرىپ «كەشكىسىن وسىنلا تۇنەيتىندىكتەرىن» ەسكەرتتى. بۇل قوسقۇدىق ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ شتابى. وتكەن جىلى بالتىق بويىنداعى ءۇش ەلدىڭ ونشاقتى اقىن جازۋشىلارىن، الماتىدان جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى جۇبان مولداعالييەۆ، جامبىل وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ورىنباسارى (اتاقتى پرەپرانسشى، سول ويىننان كۇيگەن) سالىمگەرەي توقتامىسوۆ باستاپ كەلگەندە كۇتىپ العان بولاتىن. ارنايى جابدىقتالعان، كەڭ زالى بار ءتورت بولمەلى قوناقۇيدە الدىن الا ەسكەرتىلگەندىكتەن يۋ.ا. گلازوۆتىڭ ءوزى دە بار ەكەن. «دەليكاتەس» جاسارسىڭدار دەگەن حاتشىنىڭ ەمەۋرىنىمەن، كەشكى سالقىنمەن جايىلىمعا شىققان ورىسىنەن جەتى سەگىز قىرعاۋىلعا، ءۇش ءتورت ۇيرەك قوسىپ شاشىلىق، ۇيرەكتەن يۋريي اناتولييەۆيچ اكەلگەن  كوكسوكپەن سورپا جاساتىپ دايىنلاتتىردى. ءۇزاپ كەتىپ كەش كەلگەن  قوناقتار  ريزاشىلىقپەن تاماقتانىپ تاڭەرتەڭ ەرتە تۇردى.    

         - باعىس - دەدى ج.تۇەبەكوۆ جۋىنىپ شايىنىپ بولعان سوڭ - «تەرىسكەيگە» اۋدانعا سوقپاي باراتىن جول بار ما؟

        - كوكتەرەكتىڭ تۇسىنان، شۋ وزەنىنىڭ كوپىرىنەن ءوتىپ، دالاقايناردىڭ جيدەلىسىندەگى، اقتوبەنىڭ تاسبۇلاقتاعى مالدارىن ارالاپ وتۋگە دە بولادى. تۋرا جول قىرعىزدار جايلاپ وتىرعان حانتاۋدىڭ ەتەگىندەگى ەر جانىبەك توبەسنىڭ ۇستىمەن جىلدامىراق باراسىزدار - دەدى باعىس.

        - وندا سول جولمەن جۇرەيىك، العا ءتۇسىپ شاڭداتپاي وزىڭقىراپ وتىرىڭدار - دەپ تاماق ىشەتىن زالعا كىردى. سۋىعان قىرعاۋىلدىڭ ەتى تۇز ءسىڭىپ، تۇندەگىدەن دە ءتاتتى بولعان با، ءسۇيسىنىپ جەپ، ءسۇت قاتقان قىزىل كۇرەڭ ءشاي جولدىڭ الىستىعىنان با، مولىنان ءىشىلدى.

          ماشيناعا جول الىس پا، كوكتەرەكتەن وتكەن سوڭ تاۋدىڭ قيىرشىق تاستى قۇمداق جولى جىبەكتەي ەسىلىپ سالا بەردى. قىرعىزدارعا 25 جىلعا جالعا بەرىلگەن جايىلىمدىق جەرگە كەلگەندە، قوي باعىپ جۇرگەن شوپاندى توقتاتىپ.

      - قىرعىزدىڭ قاي جەرىنەن كەلدىڭدەر - دەپ سۇرادى وبلىستىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بيمەندە ءسادۋاقاسوۆ.

      - سوكلۋك ايىلىان - دەدى جاس شوپان.

      - قاشان كوشىپ بىتەسىڭەر؟

      - كولىكتىڭ كەلۋىنە قاراي، ءبىر وتار قويعا جيىرما ءماشينا كەرەك ەكەن، جەتى وتار قوي قالدى. ءبىرىنشى حاتشى ءارى قاراي ءسوزىن تىڭداماي جۇرگىزۋشىسىنە «كەتتىك» دەدى.

       تەرىسكەي شتابىنىڭ الدى تولعان ماشينە. شۋ ءوزنىنىڭ كۇن شىعىس بەتىندەگى اۋداننىڭ توعىز شارۋاشىلىعىنىڭ ديرەكتورى، پارتوروگى تۇگەل جينالعان.  بارلىعى قىزىل بۇرىشقا جايعاسقان سوڭ باسشىلار كىرىپ جينالىستارىن باستاپ كەتتى.

       - ءسوزىن بيىلعى قىستىڭ مەملەكەتتىك اۋا رايىن بولجاۋشىلارى - دەپ باستاعان وبلىستىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى - سۋىقتىڭ ەرتە تۇسەتىنىنەن حاباردار ەتتى. ەسەپشى شالدارىمىز دا، ونى تەرىسكە شىعارمايدى 1955-56 جىلدىڭ قىسى قايتالانۋى مۇمكىن دەگەندى ايتادى. بارلىق اۋداننىڭ مالىمەتتەرىندە جەم ءشوپ جوسپارى ورىندالعان، قىستاۋ باسىنا جەتكىزىلگەن. سونى تاعى دا ءبىر قاراپ كوزدەرىڭدى جەتكىزىڭدەر. قورالارىن جىلىلاتىپ، شوپانداردى ازىق تۇلىكپەن، ءشاي قانتتارىمەن قامتاماسىز ەتىپ، اعاش كومىرلەرى جەتكىلىكتى بولسىن. پارتورگ جولداستار بۇل سەندەردىڭ مىندەتتەرىڭ. - دەپ بيمەندە ءسادۋاقاسوۆ باسقا اۋداندارداعى جاعدايلاردى دا سالىستىرمالى تۇردە اتاپ ءوتتى. ءسوز كەزەگىن العان  اۋدان باسشىسى جاپار تۇەبەكوۆ شارۋاشىلىق باسشىلارىنىڭ اتىنان سويلەپ تياناقتى جۇمىس ىستەۋگە شاقىرىپ قىسقا دايىندىقتى كۇن تارتىبىندە ۇستاپ وتىرۋدى باسا ايتتى. وسى كەلىستەرىڭمەن بارلىق وتارلارىڭدى، تابىندارىڭدى ارالاپ ءتيىستى تاپسىرمالارىڭدى بەرىڭدەر - دەدى حاتشى ءوزىنىڭ وبلىستىق باسشىسىنىڭ ءسوزىن قۋاتتاپ.

جينالىس تارقاپ باسشىلار ءوز شوپاندارىنا ءشايعا اسىعىپ كەتىپ جاتتى. قىزىل بۇرىش مەڭگەرۋشىسى دۇكەنشى بولىپ ىستەيتىن اكەسىنىڭ ۇيىنە قوزى سويدىرتىپ تاماق استىرتىپ، ەكى حاتشىنى ءشايعا شاقىردى. داستارحان ۇستىندە ءارتۇرلى اڭگىمە ايتىپ وتىرعان تولەگەن دۇكەنشى بالقاشقا قاراعان كوكشوقىدان تەكەسىمەن جەتى ارقار كورگەنىن ايتىپ قۇلاقتى ەلەڭ ەتكىزدى. كوكتەمنىڭ باسىندا ەكى ۇرعاشىسىمەن ۇشەۋ قالىپتى. الدە بولەك جايىلىپ ءجۇر مە، كورىنبەيدى ارقار دا جىلقى تارىزدەس جانۋار عوي ۇرعاشى تۋشاسىن قىستاتىپ، كوكتەم شىعا مۇيىزدەپ-مۇيىزدەپ ءبولىپ جىبەرەدى. ءتىرى ارقاردى زووپاركتەن باسقا جەردەن كورمەگەن باعىستىڭ كوزى جايناپ شىعا كەلدى. ۇلكەن كىسىلەردىڭ الدىندا ادەپ ساقتاپ، وزدەرى سۇراماسا سويلەۋگە اۋىز بارمايدى. جاقسى اڭگىمەنى تىڭداۋدىڭ ءوزى عانيبەت دەگەندى مىسە تۇتىپ، ەستىمەگەن جەر اتتارىن، ءشوپ تۇرلەرىن، ۇمىتىلعان ماقال ماتەلدەردى بايقاتپاي قاعازا ءتۇسىرىپ وتىرعانىنا ءماز. تاماق جەلىنىپ بولىپ قول شايىپ سىرتقا شىققاندا «كوكشوقىعا» قاراي جودارىڭىز تۇسە مە» دەپ ءوز حاتشىسىنا جايمەن كۇبىر ەتە قالدى. سەلقوس عانا «كورەرمىز» دەپ قالدى. سونىڭ ءوزى داتكە قۋات بولىپ «ءتولياننىڭ» ماشينەسىنە وتىرىپ «بارىس» بەساتارىن دايىنداپ وپتيكاسىن قوندىرىپ، ارنايى دىبىس باسەڭدەتكىشىن باسىنا كيگىزىپ قويدى.

الدا ەكى حاتشى جاڭا ۋازيكتە. شۋ اۋداندىق حاتشىسىنىڭ بەس ورىندىق گاز-69-تىندە باعىس. ج. تۇەبەكوۆ «تەرىسكەي» جولىن جاقسى بىلگەندىكتەن زىمىراپ كەلەدى. ازىرگى باعىتىمىز شوقپار سوۆحوزىنىڭ «ءوتىزۇي» فەرماسى. سوعىستان بۇرىن ءوز الدىنا كولحوز بولعان. ودان ءارى، سولتۇستىك قاپتالىندا «كوكشوقى» جارتاستى تاۋى، شابىندىعى مول، ەتەگى تەگىس. ءتورت وتار قويدىڭ شوپاندارىنا سالەمدەسىپ حال جاعدايلارىن ءبىلىپ، ديرەكتورلارى حيمان ياششيەۆتىڭ كەلىپ كەتكەنىن ەستىپ تىلدەسكەنشە باعىس تا شوپاندارمەن سويلەسىپ ۇلگەردى. ارقار جاعدايىن سۇراعاندا «الدىڭعى كۇنى جايىلىپ جاتقان قويدى قايىرۋعا، اتپەن بارعاندا جاقىن جەردەن ۇرىكپەدى، مالعا دا، ادامعا دا ۇيرەنىپ كەتكەن عوي، دەيمىن» دەدى.     

        - اتپادىڭىزدار ما دەگەن باعىسقا؛

        - الدىڭعى جىلى بىرەۋىن اتامىز دەپ مىلتىقتان ايىرىلىپ، ەكى قوي بەرىپ قۇتىلعانبىز № دەپ سەكەمدەندىرىپ قويدى.

       ماشينە كوكشوقىعا ەتەگىن اينالا بەرگەندە ءۇش تۋشا ءبىر تەكەنى كورىپ حاتشىلار توقتاعان جەرگە، قاتارلاسا كەلىپ ماشينەدەن باعىس تا، توليان دا ءتۇستى.

      - كوردىڭ بە - دەدى ج.تۇەبەكوۆ. باعىس «اتاسىزدار ما؟» دەپ ەدى.

      - وق جەتپەيدى، جارالاپ قايتەمىز - دەگەن حاتشى تۇەبەكوۆكە

      - جاڭاعى شوپاندار  كوكشوقىنىڭ بيىگىندە ەكى تەكە ءسۇزىسىپ، جارتاستان سەكىرىپ ءجۇر دەگەن ەدى ارعى بەتىن اينلاسىزدار ما؟ جولدىڭ ءۇستى عوي - دەدى باعىس.

      - كارابين الىپ شىقپاساڭ قالاي اتاسىڭ؟ - دەدى حاتشى.

      - ءوز مىلتىعىمدى الىپ شىققانمىن - دەدى باعىس، حاتشى «سەنىپ تۇر  ما، سەنبەي تۇر ما؟» دەگەندەي بەتىنە قاراپ.

      تاۋدىڭ سولتۇستىگىنە بۇرىلىپ ەكىجۇز مەتردەي وتكەندە بيىكتەگى جارتاستا ەكى تەكەنىڭ ءسۇزىسىپ الدىڭعى اياقتارىن جوعارى كوتەرىپ بار سالماعىمەن قوس مۇيىزدەر سارت-سۇرت ەتە قالعانىن كورىپ تۇرعاندا تۇلا بويىڭ شىمىر ەتە قالادى. حاتشىلار ەرىكسىز توقتاپ قىزىقتاعاندا قاستارىنا بارعان باعىقا «بينوكلىڭ جوق پا؟» دەگەن ءوز حاتشىسىنا «وپتيكا بار» دەپ جاۋاپ بەردى.

        - اكەل - دەدى حاتشى. ءمان بەرمەي بايقاماي ايتىپ قالدى ما دەپ قايتا سۇراۋعا باتىلى بارماي جۇگىرىپ بارىپ مىلتىقتان شىعارىپ الىپ كەلدى. ءوزى قاراماي بيمەندە حاتشىعا بەردى «مىنالاردىكى ءسۇزىسۋ ەمەس، ويىن عوي» دەپ وزىنە قايتىپ بەردى. وپتيكانى قولىنا العان جاپار تۇەبەكوۆ «مىنانىڭ مالتىعى بار ما؟» دەدى. «اكەلەيىن بە؟» دەگەن باعىسقا

    - بىرگە نەگە اكەلمەدىڭ - دەدى حاتشى. وپتيكانى قايتا ورنىنا قوندىرىپ بەس وق سالعان وقشانتايىن شىعارىپ الىپ مىلتىقتى قولىنا ۇستاتتى. وپتيكاسىمەن كەزەك-كەزەك قاراپ ۇزاققا سوزىلعان تەكەلەردىڭ ءسۇزىسىن اڭگىمەلەپ جۇرۋگە بەت بۇرعان حاتشىعا

    - بيەكە، ءسىز اتىڭىىز - دەدى جاپار.

    - اتقىڭ كەلىپ تۇر ما؟ مەن كوپ جىل بولدى مىلتىق ۇستاماعانىما، تيگىزە الماي قالسام ۇيات بولار. مىلتىقتىڭ يەسى اتسىن - دەدى بيمەندە سادۋاقاسوۆ.  ج. تۇەبەكوۆتىڭ كانىگى اڭشى ەكەنىن بىلەتىن باعىس مىلتىقتىڭ وقشانتايىن سالىپ، باسىنا باسىنا دىبىس باسەڭدەتكىشىن كيگىزىپ، قولىنا بەردى.  

    - بيەكە، ءتىپتى جاقىننان كورسەتىپ تۇر. قالت جىبەرمەيسىز دەگەن جاپارعا.

    - وندا ءوزىڭ ات، دەگەن ۇلىقساتىن العان جاپار تومەن تۇسكەن ەكى تەكەنىڭ ۇلكەنىن تاڭداپ، قۇلاق شەكەدەن كوزدەپ شۇرىپپەنى باسىپ قالدى.

    - جاقا، مىلتىقتىڭ داۋىسى شىقپايتىن جاقسى مىلتىق ەكەن. بىردە باۋىرجان (مومىش ۇلى) جاندى قويماي اڭ اتۋعا الىپ باردى. مىلتىعى كارابين ەكەن قۇلاعىمدى تاس كەرەڭ ەتە جازدادى.

     - باعىس ەكى جۇرگىزۋشىمەن بارىپ تەكەنى باۋىزداپ قارنىن تەرىسىمەن قوسىپ ۇزنىنان ءتىلىپ قان جىنىن اعىزىپ، سۋمەن جۋىپ تىلىنگەن جەرىن برەزەنتپەن وراپ، جاقاڭنىڭ ءماشيناسىنىڭ ارتقى قورابىنا سالىپ، ەسىگى جابىلماعان سوڭ سىممەن وراپ بايلاپ قويدى. بۇل كەزدە كۇن ۇلكەن بەسىننەن اۋىپ قالعان اۋىلعا جەتكەنشە قاس قارايىپ، كۇن باتادى.

باعىستىڭ ۇيىنە جەتكەندە توليان بۇرىلىپ تەكەنى ءتۇسىرىپ. زاتتارىن الىپ بولعان سوڭ «ەرتەڭ تۇستە الىپ كەت» دەدى. ءبارىن جىلىكتەپ سويىپ، مويىن ەت، قۇيىمشاق ەتىن، ىشكى دۇنيەسىن بولەكتەپ الدى. ەكى ەلى مايى بار قابىرعادان سەگىز-سەگىزدەن ونالتى قازى شىعارىپ، «ءبىر قولدى توليانعا» دەپ  ەنشىلەدى. حاتشىلاردىڭ سىباعاسىن تۇزداپ، ۇلكەن دورباعا سالىپ، حاتشىنىڭ ۇيىنە تۇسكى  تاماققا كەلگەنشە توليان جەتكىزىپ بەردى.

كۇزگى تاڭ قىراۋلانعانمەن كۇن كوتەرىلە ءشوپ باسى دىمقىلدانىپ مالعا جايلى بوپ تۇرسا دا ارقادان ەسكەن سۋىق جەل قار سۋىرعانداي بەتتى قىزارتىپ، وڭمەنىڭنەن ءوتىپ تۇر. قازان ايىنىڭ ورتاسىندا تۇسكەن قار مۇزداقتانىپ، جامالىپ قالىڭداي بەردى. ناعىز قىس جەلتوقسانمەن بىرگە كەلىپ، اياز قىرىق گرادۋسقا ءبىراق كوتەرىلىپ ساقىلداپ تۇرىپ الدى. اۋدكومدا كۇندە جينالىس  بۇرىن زووتەحنيك، ۆەتۆراچ، كاسىپوداق دەگەندەر اۋدكوم جينالىسىنا قاتىسپاۋشى ەدى، ەندى باس كوتەرۋگە مۇرشالارى جوق. ءارقايسىسى كۇنارا ءۇش وتار قويدىڭ جەم ءشوبىنىڭ مالىمەتىن جازباشا اۋدكومدا قۇرىلعان، كۇندىز ءتۇنى كەزەكشىلىكتە وتىراتىن، ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بەكنازاروۆ تولەپبەرگەن باسقاراتىن شتاب مۇشەلەرىنە تاپسىرىلادى. بارلىق مەكەمەلەردىڭ الدەمدى جىگىتتەرى سوعىس كەزىندەگى ۇرانمەن «ۆسە نا فرونتە» دەگەندەي «مال قىستاتۋعا كەتكەن». جەلتوقسان ايىنىڭ اياعىندا اۋدكومنىڭ كەڭەيتىلگەن بيۋرسى وتكىزىلىپ 60-70 ادام قاتىستى. بيۋرو مۇشەلەرىندە ءۇن جوق، تەك ءبىر كىسىنىڭ اۋىزىنا قاراپ «حاتشى قانداي شۇعىل تاپسىرما بەرەر ەكەن» دەگەندەي ءۇنسىز تىنىشتىقتا قۇلاقتارى تۇرىك وتىر.

     - قاعازدارىنان باسىن كوتەرگەن حاتشى، جاعدايدىڭ قانداي ەكەنىن كورىپ وتىرسىڭدار، مال شىعىنى باستالدى، جەم ءشوپتىڭ جەتىسپەۋشىلىكتەن ەمەس، قۇنتسىزدىقتان، باقىلاۋدىڭ جوقتىعىنان - دەپ باستاعان ءسوزىن ءارى قاراي جالعاستىرىپ كالينين، جدانوۆ، جامبىل اتىنداعى كولحوزدارىنان ولگەن توقتىلاردىڭ ءولىمى بىرىنە ءبىرى ۇقساس،  جۇندەرى پۋندامەنتتىڭ تاسىنا جابىسىپ، وكپەسىنە سۋىق ءتيىپ، تۇرا الماي قاتىپ كالعان. ەندىگى ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز قورادا تۇنگى كەزەكشىلىكتى ۇيىمداستىرۋ. اۋدانارالىق بازادان نىعىزدالعان ءشوپ 60 ماشينەگە تيەۋلى. وسى وتىرعانداردىڭ بارلىعى «تەرىسكەي» شتابىنا بارادى. بارا المايتىندار سىلتاۋ ايتپاي جۇمىستارىن تاپسىرسىن. ول جاقتا شتاب باستىعى بولات ابدرازاقوۆ كۇتىپ الادى. بۇل جاقتان ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالعان باعىس جامبين باسقارىپ بارادى. بۇگىن جينالىپ، ءۇش كۇندىك ازىقتارىڭدى دايىنداپ، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ ساعات 11-دە اۋدكوم الدىنان شىعارىپ سالامىن. باس دارىگەر ساكەن اقمولدايەۆقا ەكى دارىگەر، مەدسەسترا بىلىكتى فەلدشەر-تاۋىپ قۇلجانبەكوۆتى مول ءدارى دارمەكپەن الا بارۋ تاپسىرىلعان. «قانداي سۇراقتارىڭ بار» دەپ ءبىر ساعاتتاي تۇرەگەلىپ تۇرعان حاتشى ورىنىنا وتىردى. «قانشا ۋاقىت بولامىز» دەگەن كۇڭكىلدەگەن سۇراقتار مۇرىن استىنان ايتىلىپ ەمىس-ەمىس ەستىلىپ قالدى. «قايسىسى تۇرىپ ايتار ەكەن» دەپ باسىن كوتەرمەگەن كۇيى ءبىراز وتىرىپ باسىن كوتەرگەن حاتشى:

- قىس قانشاعا سوزىلاتىنىن حابارلاعان جوق، 1-1،5 اي، بولاسىڭدار، اۋىستراتىن كيىمدەرىڭدى الا شىعىڭدار. سوعىستىڭ كەزىندەگى ارپالىس باسىمىزعا تۋىپ تۇر دەگەن ءسوزدى ەستىگەن وكىلدەر بىرىنە ءبىرى قاراپ تاڭدانعان كەيىپ بىلدىرسە دە ۇندەمەدى. ءسوزىن جالاستىرعان حاتشى - جەر اراسى شالعاي، بارىپ كەلۋى 500 شاقىرىمعا تاياۋ. مىنا كۇننىڭ سۋىعىندا ءارلى بەرلى شاپقىلاۋ قيىنعا تۇسەدى - دەپ جاعدايدى تۇسىندىرگەن حاتشى بارعاندا اتقاراتىن قىزمەتتەرىن شەگەلەپ، ءار وتاردىڭ باسىندا ءبىر ادام وكىل-ول پارتيانىڭ كوزى بولاتىنىن ايتتى.    

باعىس جامبين حاتشىنىڭ تاپسىرماسىن ءۇش كۇن بۇرىن الىپ توستىكتە تۇرعان ءتورت دوڭگەلەگى بىردەي جۇمىس ىستەيتىن اسكەري ءۇش گاز-63ء-دىڭ بىرەۋىن جۇرگىزۋشىسىنە تەكسەرتىپ مايلاتىپ، قاراتىپ ۇستىنە 200 ليترلىك بوچكا سالدىرتىپ، كيىزبەن وراتىپ بايلاتىپ تاستادى. كەرۋەندە ەكى ماشينا بەنزوۆوز بار، جۇرگىزۋشىلەرىنە تالون ارقىلى تاراتاتىنىن قاتتى ەسكەرتكەن. تۇكتەلگەن ءشوپ تە، كىمگە بەرىلگەنىن تىزىمدەپ وتىرۋ دا، جۇرگىزۋشىنىڭ جاۋاپكەرشىلىنە جازىلعان. «قىس قاتتى ەمەس، تالاپتىڭ قاتتى بولۋىن» حاتشىنىڭ ءوزى تاپسىرعان. اۋىلشارۋشىلىق باقارماسىنىڭ باس زووتەحنيگى سابىرتاي جەكسەنوۆكە شتاب باسشىلارىنىڭ  ۇلىقساتىنسىز «بيلىكتى اسىرا پايدالانبا» دەپ ەسكەرتىپتى. وسىلايشا باعىستىڭ تۋعان باجاسى ۋاقىتشا بولسا دا جاسى كىشى، باسقا سالادا جۇرگەن باجاسىنا تاۋەلدى بولىپ قالدى. سابىرتاي باجاسىن «ديرەكتورلاردىڭ ديرەكتورى» دەپ قىلجاقتايتىن بولدى.

اۋدكوم الدىنا جينالعانداردى اۆتوبۋسقا، جەڭىل ماشينالارعا مىنگىزىپ شۋ كوپىرىنىڭ الدىنداعى كەرۋەنگە جەتكىزىپ تۇگەلدەپ مىنگىزىپ، ءتىزىمىن شتاب باستىعىنا بەرۋگە باعىسقا بەرىپ ءسات ساپار تىلەپ شىعارىپ سالدى. ءۇش ادامنان وتىرعىزىلىپ ءبىر كۇن بۇرىن جىبەرىلگەن ەكى س-100 تراكتورى «ەسپە» بەكەتىنەن بۇرىلىپ «بۇرقىلداق» قىستاۋىنا  جول سالۋعا جۇمىستانىپ جاتقان جەردە ءجۇرىس توقتادى. قاردىڭ قالىڭدىعى ءبىر مەتردەن اسادى، سۋىرىندى قار جال-جال بولىپ تىعىزدالىپ تراكتوردىڭ يتەرۋىنە كونبەي الدىنان قالقالاپ جۇرگىزبەيدى. چكالوۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ قىستاۋىنا تۇنگى ونبىردە جەتكەن كەرۋەنشىلەر قاسىمبەك شوپاننىڭ ۇيىنە باسا كوكتەپ كىرگەندەي بولدى. ايەلى ەكى قابات، ايى كۇنى جەتىپ ىرسىلداپ ارەڭ دەمالىپ وتىر. قورجىن باس ءۇيدىڭ ەكى بولمەسىنە بولىنە وتىرعان «قۇدايى قوناقتاردىڭ» ورتاسىندا ءبىر ايەل – ول لەنين اتىنداعى كولحوزدىڭ كاسسىرى، قاسىندا كولحوزدىڭ ءتوراعاسى ە. جۇماعۇلوۆ، جەڭىل ماشينە جۇرۋدەن قالعان سوڭ شوپاندارىنا ايلىقتارىن تاراتتىرىپ، حال جاعدايدارىن ءبىلىپ، مال ماماندارىنىڭ جۇمىسىن تەكسەرىپ قايتپاق بولىپ كاسسىرىن الا شىققان.

جالعاسى مىنا سىلتەمەدە.                                              

سادىق  سماعۇلوۆ