ورازا ايت – مەيىرىمدىلىكتىڭ، يگىلىكتىڭ، بىرلىكتىڭ، ىزەتتىلىكتىڭ، قايىرىمدىلىقتىڭ مەرەكەسى، دەپ جازادى قامشى اقپاراتتىق اگەنتتىگى.

1. ۇلكەن مەرەكە ەتىپ تويلاۋ. 

پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) ورازا ايت مەرەكەسىن العاش رەت حيجرانىڭ ەكىنشى جىلى (624 جىلى) اتاپ وتكەن. بىزگە جەتكەن ساليح دەرەككوزدەرگە قاراعاندا، يسلامعا دەيىن ءمادينا حالقى ءاربىر جىلى ەكى كۇن ۇلان-اسىر توي جاسايتىن بولعان. مەككەلىكتەر: «بۇل قانداي مەرەكە؟» — دەپ سۇراعاندا، ءمادينالىقتار: «جاھيليەت داۋىرىنەن بەرى تويلاپ كەلە جاتقان مەرەكەمىز»،— دەپ جاۋاپ بەرەتىن. بۇنى ەستىگەن حاق ەلشىسى (س.ا.ۋ.): «اللا تاعالا سىزدەردىڭ بۇل مەرەكەلەرىڭىزدى فيتر (ورازا ايتى) مەن قۇربان مەرەكەسى ەتىپ وزگەرتتى»،— دەپ بۇيىرادى. وسى حاديستەگى «فيتر مەرەكەسىن» يسلام عۇلامالارى وتىز كۇنگى ورازادان كەيىنگى ورازا ايت مەرەكەسى دەپ بىلەدى. وسىلايشا، اللا ەلشىسىنىڭ (س.ا.ۋ.) باستاماسىمەن ەسكىنىڭ سارقىنشاعى جاڭا يلاھي ەكى مەرەكەمەن الماستىرىلعان بولاتىن. 

ايت – ارابتىڭ «ييد» دەگەن ءسوزiنەن شىققان. «ييد» ءسوزiنiڭ نەگىزگى ءتۇبiرi – «ادا». ول «مەرەكەلەۋ»، «بiر-بiرiن مەرەكەمەن قۇتتىقتاۋ» دەگەن ماعىنانى قامتيدى. «ادا» ءسوزiنiڭ ماسدارى (iس-ارەكەتتi بiلدiرەتiن تەرمينi) – «يادات»، ياعني «حال سۇراسۋ»، «بiر-بiرiن قۋانتۋ»، «قۋانىشقا توپتالۋ». دەمەك، ايت ءسوزiن «مەرەكە»، «مەيرام»، «قۋانىش»، «شاتتىق» دەپ تۇسىنەمىز. سوندىقتان ايت – ورازانىڭ اياقتالعانىن بىلدىرەتىن مەرەكە.

2. ادەمى كيىنۋ. 

جافار بين مۇحاممەدتىڭ جەتكىزۋىنە قاراعاندا، اللا ەلشىسى (س.ا.ۋ.) ورازا ايت مەرەكەسى كۇندەرى ادەمى كيىمدەرىن كيىپ جۇرەتىن. ورازا ايتىنىڭ نامازىن وقىماي تۇرىپ، ماي مەن قۇرما جەيتىن. حاسان اس-سابيت: «ەكى ايتتا دا حاق ەلشىسى (س.ا.ۋ.) بىزگە ادەمى كيىنۋدى، جۇپار ءيىس سەبۋدى، جاعدايىمىز مۇمكىندىگىنە قاراي سەمىز مالدى شالۋدى بۇيىراتىن ەدى»، — دەيدى. وسى حاديسكە بايلانىستى يسلام عۇلامالارى مۇسىلمانداردى ورازا ايتىنىڭ تاڭ سارىسىندە بوي دارەت الىپ، تىستەرىن تازالاپ، مۇنتازداي تازا ءھام ادەمى كيىمدەرىن كيىپ جۇرۋگە ۇندەيدى. ورازا ايت نامازىنان بۇرىن ءپىتىر ساداقا بەرىپ، مەشىتكە بارىپ ۋاعىز-ناسيحات تىڭداۋدىڭ مۇستاحاب (امالداردىڭ ابزالى) ەكەنىن ايتادى.

3. ورازا ايت نامازىن وقۋ. 

حانافيا مازحابىنىڭ عۇلامالارى “كاۋسار” سۇرەسىندەگى «فاساللي لي راببيكانى...» (سوندىقتان ايت نامازىن وقى) ورازا ايت نامازىنا جاسالعان يشارا دەپ بىلەدى. وسىعان وراي ءبىزدىڭ مازحابىمىزدا ورازا ايتىنىڭ نامازىن وقۋ ءۋاجىپ (مىندەتتى) سانالادى. ال، شافييلەر مەن ماليكيلەردە سۇننەت مۋاككادا (ۋاجىپكە جاقىن سۇننەت)، حانباليادا پارىز كيفايا (ەشكىم قىلماسا، بارلىعىنا كۇنا جازىلادى) بولىپ تابىلادى. ورازا ايت نامازى كۇن نايزا بويى كوتەرىلگەندە (كەراھات ۋاقىتىنىڭ شىعۋى، ياعني كۇن شىققاننان كەيىن قىرىق بەس مينۋت وتكەن سوڭ) مەشىتتەردە وقىلادى. 

ابدۋللا يبن ماسعۇدتان (ر.ا.) جەتكەن حاديستە بىلاي دەلىنگەن: «ءمۇمiن پەندەلەر رامازان ايىنىڭ ورازاسىن تولىق ۇستاپ، ايت كۇنi نامازعا بەت العاندا، اللا تاعالا پەرiشتەلەرگە: «ەي، پەرiشتەلەرiم، ادامزات بەينەت اتقارسا، اقىسىن تالاپ ەتەدi. پەندەلەرiم مەن پارىز ەتكەن ورازانى اتقارىپ، اقىسىن الۋعا مەشiتكە بەت الدى. ولار مەن ءۇشiن ورازا ۇستادى، مەنiڭ پارمەنiممەن اۋىز اشتى، ەندi قۋانىشقا كەنەلسiن. سەندەر كۋا بولىڭدار، ولاردى ماعفيرات ەتتiم»، – دەيدى».

ايت كۇنى جۇما نامازىنداعىداي كوپشiلiك بىر-بىرىمەن ارالاسادى. جۇما كۇنi قانداي امال سۇننەت بولسا، ايت كۇنiندە دە ولار سۇننەت. ايتقا بايلانىستى تاعى ءبىر حاديستە: «پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ايت كۇنi مەشiتكە بارعان جولمەن قايتپاي، باسقا جولمەن قايتاتىن ەدi»، – دەلiنگەن. دەمەك، ايت كوپشiلiكپەن ديدارلاسىپ، كەڭ اۋقىمدا وتكiزiلەتiن مەرەكە.

3. اينالامىزعا جىلى شىراي تانىتۋ. 

شاريعات بويىنشا ايت كۇندەرى قۋانىشتى بولۋ، ءجۇ-زiمىزدەن نۇرلى شىراي تاراتۋ – اللانىڭ راحمەتi، پايعامباردىڭ شاپاعاتى، ءجاننات جانە ونىڭ نىعمەتتەرiنە ءۇمiت ارتۋ بەلگiسi. سوندىقتان مەرەكە كۇندەرi ادامدارعا مەيiرiممەن قاراۋ امالداردىڭ ەڭ ساۋاپتىسى جانە ابزالى، ايت كۇنگi ءجۇرىس-تۇرىسىمىز، كيiنۋiمiز، ءجۇزiمiزدiڭ شىرايى – دۇعا iسپەتتەس عيبادات بولىپ تابىلادى.

ايتتا شاريعات مۇسىلماندارعا مەشiتكە جينالىپ بiرگە ايت نامازىن وقۋدى، ودان سوڭ بiرiن-بiرi مەرەكەمەن قۇتتىقتاۋدى، ۇيلەرiندە ءتاتتi تاعامدار جاساۋدى، كەلگەن قوناقتاردى كۇتۋدi، الىس-جاقىن تۋعان-تۋىسقاندارىنا بارىپ جۇزدەسۋدi، ولاردىڭ iشiندە قيىنشىلىققا تاپ بولعاندارىنا كومەك قولىن سوزۋدى جانە باسىنا قايعى كەلگەندەرگە ارنايى سىيلىقتار جاساپ، كوڭiلدەرiن كوتەرۋدى، سىرقات تانىستارىنا زيارات جاساۋدى، وتكەندەردi ەسكە الۋدى، ارازداسقاندارعا مiن-دەتتi تۇردە بiر-بiرiمەن تاتۋلاسۋدى بۇيىرادى.

4. ايتتاۋ.  

مۇحاممەدتىڭ (س.ا.ۋ) ۇمبەتى قازاق حالقىندا ايت كۇندەرى قىرىق نەمەسە جەتپىس ۇيگە ايتتاپ كىرىپ شىعۋ كەرەك دەگەن ءداستۇر بار. البەتتە، شاريعات مۇنداي ساندى مىندەتتەمەيدى. بۇل قوناقجاي قازاق حالقىنىڭ اقجارما، كەڭ پەيىلدىگىنەن تۋىنداعان ىزگى سالت ەكەنى بەلگىلى. دەسەك تە، يسلام تاريحىندا دا ايت مەرەكەسىنە داستارحان جايۋ ۇلگىسى بۇرىن دا بولعان. 

990-991 جىلدارى باعدات قالاسىندا ورازا ايت مەرەكە-سىنە ارنالىپ ۇزىندىعى 150 مەتر داستارقان جايىلىپ، ءتاتتi تاعامدارمەن تولتىرىلىپ، حالىققا ۇسىنىلعان.

ال، ابباسيلەر ح عاسىردا يسلام مەرەكەلەرiن ناسيحاتتاۋ ءۇشiن، ءاسiرەسە ۆيزانتياعا كورشiلەس تارسۋس جانە اۋسىم سەكiلدi قالالاردا يسلامي مەيرامداردى وتە جوعارعى دەڭگەيدە وتكiزiپ وتىرعان.

فاتيميتتەر ايتتى «يد ءال-حۋلال»، ياعني «كيiم مەرەكەسi» دەپ اتايتىن. ويتكەنi حاليفا جۇرتتى مەرەكەمەن قۇتتىقتاۋ ءۇشiن سارايدان مەشiتكە دەيiن ادەمi كيiنگەن ساراي نوكەرلەرiن جولدىڭ ەكi جاعىنا تۇرعىزىپ، ءوزi تاماشا كيiنiپ، جولمەن جاياۋ باراتىن بولعان. حاليفانىڭ ارتىندا تاماشا كەرۋەن، وندا بەزەندiرiلگەن پiل، ونىڭ ءۇستiندە بiر سارباز وتىراتىن.

حاليفا ءازيز ءبيللاھتىڭ (976-996) كەزiندە «دار ءال-فيترا» دەپ اتالاتىن تەك ءتاتتi تاعامدار جاسايتىن اسحانانى ەرەجەپ ايىنىڭ ورتاسىنان باستاپ iسكە قوستىراتىن. ول اسحانا ورازا iشiندە اۋىزاشارعا كوپتەگەن تاپسىرىستار ورىندايتىن. ايت نامازىنان كەيiن حاليفا ۇلكەن داستارقان جايىپ قوناق كۇتەتiن. ول قوناققا كايرداعى باسقا دiن وكiلدەرi دە شاقىرىلاتىن.

مۇسىلمانشىلىعى وركەن-دەگەن بۇگىنگى تۇركيا ەلىندە «شەكەر» دەيتiن ءتاتتi تاعام ورازا ايتقا ارنالىپ دايىندالادى ەكەن. سوندىقتان دا رامازان ايت مەرەكەسiن ولار تاعامنىڭ اتىمەن «شەكەر بايرام» دەپ تە اتاپ كەتكەن.

قازاق ەلى دە وزگە مۇسىلماندار سەكىلدى ايت مەيرامىنا ارناپ داستارقان جايادى. اتا-بابامىز ىسىراپقا بارماي ايتتاپ كەلۋشi قوناقتارعا قۇرمەت كورسەتۋدى مۇسىلماندىق ءىس دەپ بىلگەن. قوناقجايلىلىق – حالقىمىزدىڭ ادەت-عۇرپى تۇرعىسىنان دا، شاريعات تۇرعىسىنان دا ەڭ ماڭىزدى قاسيەتى. سەبەبى، پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.): «اللاعا جانە قيامەت كۇنiنە سەنەتiن كiسi قوناعىن جاقسىلاپ كۇتسiن»، – دەيدى. تاعى بiر حاديسىندە دۇعاسى قابىل بولاتىن ءۇش كiسiنiڭ بiرi قوناق ەكەنىن ايتىپ وتكەن. ال، حالقىمىز «مەيماندى قارسى ال، قىدىرىنا جولىعاسىڭ»، – دەگەن دانالىق ءسوز قالدىرعان.

5. جاقسىلىق جاساۋ. 

ايت مەيرامىندا اتا-انالارىمىزدىڭ، ناۋقاستاردىڭ، تۋعان-تۋىستاردىڭ حال-جاع-دايىن سۇراپ بارۋ – ۇلكەن ساۋاپ iس. اللا تاعالا قاسيەتتi قۇراندا: «اللاعا سىيىنىڭدار، وعان ەشتەڭەنi تەڭەستiرمەڭدەر، اتا-انالا-رىڭا، تۋىس-تۋعاندارىڭا، جاقىن كورشi (دiندەگi تۋىس-تىعى بار كورشi)، بوگدە كور-شiگە (جاي عانا كورشi)، جان جولداستارىڭا (بiرگە جۇمىس iستەيتiندەرىڭە)، ءمۇساپiرگە، قول استىڭداعىلارعا جاق-سىلىق جاساڭدار»، – دەيدى («نيسا» سۇرەسi، 36-ايات). پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.): «اتا-انا رازى بولماي، اللا تاعالا رازى بولمايدى»، – دەگەن. ولاي بولسا، ايت كۇندەرى اتا-اناعا قوشەمەت كورسەتiپ، رازىلىعىن الۋ قاجەت-اق. ال، باقيلىق بولعاندارعا قۇران وقىلىپ، ساۋابى باعىشتالادى.

ايت كۇندەرى بالا-شاعاعا سىيلىق، جاڭا كيiم-كەشەك سىيلاۋ، كورiكتi ورىنداردى ارالاتىپ قىدىرتۋ جاقسى امال. سول ارقىلى بالا مۇسىلمانشىلىققا تاربيەلەنەدى.

ءار قوعامدا ەرەكشە كوڭiل ءبولۋدi، جىلى قاباق تانىتۋدى قاجەت ەتەتiن جاندار بار. جەتiم-جەسiر، تاعى دا باسقا مۇقتاج كىسىلەرگە ايت مەي-رامدارىندا كوڭiل ءبولۋ – مۇسىلمانداردىڭ مiندەتi. ويتكەنi، ولار كومەككە، جىلى سوزگە اسا ءزارۋ. پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.): «جەتiمگە قارايلاسقان كiسi مەنiمەن ءجانناتتا مىنا ەكi ساۋساقتاي بiرگە بولادى»، – دەپ ورتانشى جانە سۇق ساۋساقتارىن كورسەتكەن. جەتiمدەر سەكiلدi جەسiر ايەلدەر مەن كەدەي مiسكiندەرگە دە كومەك بەرۋ ساۋاپتى iستەردەن. «جەسiر ايەلدiڭ جانە كەدەيدiڭ بiر كۇندiك ءناپاقاسى ءۇشiن جۇگiرگەن مۇسىلمان اللا تاعالا جولىندا سوعىسقان مۇجتاھيد سياقتى. نەمەسە ءتۇنiمەن ناماز وقىپ، كۇنi بويى ورازا ۇستاعان كiسi ءتارiزدi»، – دەيدى اللا ەلشىسى (س.ا.ۋ.).

6. ءپىتىر ساداقاسىن بەرۋ. 

ورازانىڭ ناتيجەسىمەن جاناشىرلىق، مەيiرiمدiلiك دەگەن قاسيەتتەردى بويىنا دارىتا بiلگەن مۇسىلمانعا ايت كۇنi پiتiر ساداقا بەرۋ مىندەتى جۇكتەلەدi. پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.): «پiتiر ساداقا ورازا ۇستاعاننىڭ ايتقان پايداسىز ءسوزiنiڭ، باسقا جاعىمسىز امالدارىنىڭ لاستىعىنان تازالاۋشى جانە مۇقتاجدارعا ازىق رەتiندە بەرىلۋى ءۋاجiپ ەتىلدi»، – دەيدى (ءابۋ ءداۋىت ريۋايات ەتكەن). دەمەك، پiتiر ساداقا رامازانداعى عيباداتتاردىڭ ساۋابىن تولىقتىرۋ ءۇشiن بەرiلەدi. بۇل حيجرانىڭ ەكiن-شi جىلىندا مۇسىلماندارعا ورازامەن قاتار جۇكتەلگەن امال. سوندىقتان مەرەكە كۇنگi ساداقالارىمىزدى شىن كوڭiلمەن بەرiپ، وزگەگە جاردەمدەسۋ مۇسىلمانعا ورتاق ءىس. قاسيەتتi قۇراندا: «…قايىردان نە iستەسەڭدەر، اللا ونى كۇدiكسiز بiلەدi»، – دەلiنگەن («نيسا» سۇرەسi، 127-ايات). دەمەك، قانداي جاقسىلىق جاساساق تا، ول ساۋاپسىز قالمايدى. ولاي بولسا، ايت مەرەكەلەرىندە ساۋاپتى امالداردى ارتتىرساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولماق.

دەرەككوز: islam.kz