سۇلتان رامازان ۇلى جانبولاتوۆ. 1936 جىلى1 قاڭتاردا، قحر ش ۇ ا ر تارباعاتاي ايماعى شاعانتوعاي اۋدانىنىڭ قاراكەمەر اۋىلىنداعى مالشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1956 جىلى شىنجاڭ ينستيتۋتى فيز-مات فاكۋلتەتىن، 1961 جىلى چاڭچۇنداعى جيلين (گيرين) ۋنيۆەرسيتەتى فيزيكا فاكۋلتەتى راديو-ەلەكترونيكا ماماندىعىن بىتىرگەن. 1961-1986 جىلدارى شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشى، لەكتور، جۇڭگو قازاقتارىنان تۇڭعىش دوسەنت، كەيىن كەلە ماگيستر جەتەكشىسى، كافەدرانىڭ جانە ينفورماسيا زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى (جۇرگىزۋشىسى)، دەكاننىڭ ورىنباسارى (1980 جىلدان)، پرورەكتور (1983 جىلدان)، قحر ەلەكترونيكا قوعامىنىڭ باسالقا مۇشەسى، قحر ازۇلت جازۋىنداعى ينفورماسيالاردى وڭدەۋ قوعامىنىڭ ءتوراعاسى، ش ۇ ا ر عىلىم جانە تەحنيكا قاۋىمداستىعىنىڭ تۇراقتى جوراسى، ش ۇ ا ر جوو كاسىپتىك قىزمەت اتاقتارىن اتتەستاتتاۋ كوميسسياسىنىڭ باستىعى، ت.ب. قىزمەتتەردى اتقارعان. راديو-ەلەكترونيكا ماماندىعىن (قازىرگى شينجياڭ ۋنيۆەرسيتەتى ەلەكترونيكا فاكۋلتەتىنىنىڭ تاعانىن) قۇرىپ شىققان. ازۇلت جازۋلارىن كومپيۋتەردە ءبىرجاقتى ەتۋ جۇيەسىن جاراتىپ، «تەحنيكالىق پروگرەس» سىيلىعىن العان. «كومپيۋتەر پرينسيپتەرى»، «ماگنيتوفوندى راديوقابىلداعىش»، «كالكۋلياتور» ت.ب. كىتاپتارى جارىق كورگەن.
– قىتايدا ءتىل تۋرالى زاڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرىمەن دارالانادى ؟
– قىتايدىڭ 5000 جىلدان استام تاريحقا يە كونە مادەنيەت وشاعى ەكەنى الەمگە ايان. ونىڭ مەملەكەتتىلىك تاريحى دا سوعان تاياۋ. ارينە مەملەكەتتىلىك دەگەن دە ەۆوليۋسيالىق ۇزاق تا كوپ ساتىلى پروسەستى باستان كەشكەن. قازاقستان مەملەكەتتىلىگى دە سولاي قالىپتاستى. العاشىندا تايپالىق وداقتان باستاۋ الىپ، بىرتىندەپ بۇگىنگە جەتكەن. كەي شالا «مولدالار» مىڭداعان جىلدىڭ ارعى جاعىنان بۇگىنگىدەي مەملكەتتىلىكتى ىزدەپ، وندايدى تابا الماسا، جوققا ساناپ، قاتەلەسىپ ءجۇر. ءار زاماننىڭ، ءار ەلدىڭ وزىنە لايىق مەملكەتتىلىگى بولعان. قىتايدا ءبىر ورتالىققا مىقتاپ باعىنعان مەملەكەتتىڭ شاڭىراق كوتەرگەنىنە دە 2000 جىلدان استى. سول تۇستىڭ ءحان ( حان دا ەمەس، حان ءتىپتى دە ەمەس. ءبىز، وزگەگە ەلىكتەۋدى دوعارىپ، ءتىلىمىز جەتىپ تۇرعاندى وزىمىزشە ءدال جازىپ داعدىلانۋىمىز كەرەك!) اۋلەتى وزىنەن بۇرىنعى ءار سالالىق زاڭ-ەرەجەلەرىن كۇڭ فۋزى ىلىمىنە سۇيەنە وتىرىپ، جوندەپ كەمەلدەندىرە ءتۇستى. جۇڭگو تايپالارىنىڭ جازۋى مەن ءتىلىن بىرلىككە كەلتىرۋ دە سول كەزدەن باستاۋ العان بولاتىن. ءوز ءتىل-جازۋىنا قاراتىلعان جارعىلار دا سول كەزدەن باستاپ تولىعا بەردى. وزگە ەتنوستاردىڭ، شەت جۇرتتاردىڭ، باسقا مەملەكەتتەردىڭ ونوماستيكوندارىن حانشە (قىتايشا) يەروگليفپەن قالاي حاتتاۋ تۋرالى باستاپقى بەلگىلەمەلەر دە سول كەزدە شىعا باستادى. دەمەك، قىتايداعى قۇقىق، زاڭ، قاعيدا، ەرەجە ت.ب. تاريحى تىم ارىدا جاتىر جانە ول ءوز داۋىرىنە ساي كەمەلدى بولۋعا ۇمتىلعان.
بۇگىندە، جۇڭگو ۇكىمەتى ءوز ەلىن زاڭمەن باسقارىلاتىن (قۇقىلى) مەملەكەت سانايدى جانە زاڭ-قۇقىق جۇيەسىن بارعان سايىن تولىقتىرىپ، جەتىلدىرىپ كەلەدى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ماڭىزدى سالا ءوزىڭ سۇراپ وتىرعان ءتىل-جازۋعا بايلانىستى زاڭدار مەن ەرەجەلەر. ال، بۇل زاڭداردىڭ مۇلتىكسىز اتقارىلۋى دەگەن باسقا تاقىرىپ. بالكىم بۇگىنگى قازاقستاندا دا سولاي شىعار.
ەڭ اۋەلى، جۇڭگو اتازاڭىندا (كونستيتۋسياسىندا) «ءار ۇلتتىڭ ءبارىنىڭ دە ءوز ءتىلى مەن جازۋىن قولدانۋ جانە دامىتۋ ەركىندىگى بار، ءبارىنىڭ دە ءوز سالت-عۇرپىن ساقتاۋ نەمەسە رەفورمالاۋ ەركىندىگى بار» دەلىنگەن. سونىڭ 121ء-ىنشى تارماعىندا، «ۇلتتىق اۆتونوميالى جەرلەردەگى اۆتونوميا ورگاندارى قىزمەت اتقارعان كەزدە، وسى ۇلتتىق اۆتونوميالى جەردىڭ اۆتونوميا ەرەجەسى بويىنشا، سول تۇستا جاپپاي قولدانىلاتىن ءبىر نە بىرنەشە ءتىل مەن جازۋدى ىستەتەدى» دەپ تە جازىلعان. سوندىقتان شۇار-دا بەرتىنگە شەيىن ءحان، ۇيعىر، قازاق، قىرعىز، مونعول، سىبە سىندى التى ۇلتتىڭ ءتىلى مەن جازۋى ءبىلىم بەرۋ مەن ۇگىت-ناسيحات جانە ۇكىمەتتىڭ بارلىق سالالارىندا رەسمي قولانىلىپ كەلدى.
«جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق اۋماقتىق اۆتونوميا زاڭى» دا وسى ۇستانىمدى قايتالايدى جانە ونىڭ اتقارىلۋىنا كەپىلدىك ەتۋدى ەسكەرتە كەلىپ، «از ۇلت وقۋشىلارىن قابىلداۋدى نەگىز ەتكەن مەكتەپتەردە، جاعدايى بارلار از ۇلت ءتىل-جازۋىنداعى وقۋلىقتاردى پايدالانۋى جانە از ۇلت تىلىمەن ساباق ءوتۋى، باستاۋىشتىڭ جوعارعى جىلدىقتارىندا نەمەسە ورتا جىلدىقتاردا حانشە ساباقتى ەنگىزىپ، بۇكىل مەملەكەتكە ورتاق ءتىلدى جالپىلاستىرۋى ءتيىس» دەپ اشىق ايتىلعان. قىتايدا «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتە ورتاق قولدانىلاتىن ءتىل مەن جازۋ زاڭى» دەگەن دە بار. بۇل مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى، ياعني ءحان ءتىلى مەن جازۋى تۋرالى زاڭ. سوندا، «ءار ۇلتتىڭ ءبارىنىڭ دە ءوز ءتىلى مەن جازۋىن قولدانۋ جانە دامىتۋ ەركىندىگى بار. - دەگەندى قايتالاي وتىرىپ، - از ۇلتتاردىڭ ءتىل-جازۋىن قولدانۋ كونستيتۋسياداعى، ۇلتتىق اۋماقتىق اۆتونوميا زاڭىنداعى جانە باسقا زاڭدارداعى قاتىستى بەلگىلەمەلەرگە نەگىزدەلەدى» دەلىنگەن.
بۇدان مىنا ەرەكشەلىكتەردى ءوزىڭ دە اڭعارعان بولارسىڭ:
1. زاڭداردا از ۇلت ءتىلى مەن جازۋىنا جوعارى قۇرمەت پەن كەڭ ەركىندىك بەرىلگەن؛
2. 93 پايىزدان استامى ءحان ءتىلدى ەلدە ءحان ءتىلى مەن جازۋىن يگەرمەسە بولمايتىنى جانە وعان مۇمكىندىك جاراتۋ كەرەكتىگى دە ەسكەرىلگەن؛
3. زاڭداعى بۇل مازمۇنداردى اتقارۋ مەن وعان كەپىلدىك ەتۋ مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارى ولكە جانە ودان تومەنگى ساتىلارعا تاپسىرىلعان. جوعارىداعى «وسى ۇلتتىق اۆتونوميالى جەردىڭ اۆتونوميا ەرەجەسى بويىنشا» دەگەن ءسوز سونى اڭعارتادى. ءقازىر شۇار-دا جۇمىس «اۆتونوميا ەرەجەسىن» نەگىز ەتكەنىمەن، ىسجۇزىندە ش ۇ ا ر باسشىلعىنىڭ رەفورمالىق ساياساتى بويىنشا ءجۇرىپ جاتىر.
– اۆتونوميالى وبلىس، اۋداندارداعى ءتىل ساياساتى قانداي؟ اكىمشىلىك باسقارۋ، ءىسقاعازدارى، جارناما ءتىلى سياقتىلاردا قاي تىلگە باسىمدىلىق بەرىلگەن؟ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىندا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىلۋ اياسى قانشالىق؟
–بۇكىل قىتايدا ءۇش بىردەي ايماقتى باسقاراتىن جالعىز وبلىس بولا تۇرا، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ (ءىقاو) وزگە وبلىستار مەن ايماقتاردان ەش قانداي دا ايىرماسى جوق. ايىرماشىلىعى – تەك اۆتونوميا يەسى بولعان از ۇلت ءتىلى مەن جازۋى قولدنىلا قالسا، ول ءىقاو-دا قازاق ءتىلى مەن جازۋى بولادى. وبلىس، ايماقتاعىلاردىڭ بارلىعى دا جوعارىدا مەن اتاعان زاڭدار مەن ونداعى مازمۇنداردى بىلەدى. ولاردىڭ قولىندا ودان وزگە جەرگىلىكتى ءتىل ساياساتى دەگەن بولمايدى. بارلىعى بۇكىل ش ۇ ا ر بويىنشا جۇرگىزىلىپ جاتقان جاڭاعى رەفورمالىق ساياساتقا باعىنادى. ال، اكىمشىلىك باسقارۋ ، ءىسقاعازدارى، ت.س.س. ارينە ءحان (مەملەكەت) تىلىندە جۇرىلەدى. جۇمىستاعىلاردىڭ، اسىرەسە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارى بىردەي ءحان ءتىلىن جەتىك بىلەتىندىكتەن بۇرىنعى جىلدارداعىداي قوس تىلمەن ءىس جۇرگىزۋ، قوس ءتىلدى جيىندار، قوس ءتىلدى ءىسقاعازدارىن پايدالانۋ قالعان. ءبىراق ءالى دە كەي ماڭىزدى قۇجاتتار قوس، ءتىپتى كوپ ءتىلدى كۇيدە تاراتىلادى. باسىلىمدار مەن تەلە-راديولار دا قوس، ءتىپتى كوپ ءتىلدى. تاۋلىك بويى قازاق تىلىندە حابار تاراتاتىن ەكى راديو، ەكى تەلەكانال، تولىپ جاتقان مەرزىمدى باسىلىمدار مەن باسپالار بار. مۇندايلاردىڭ ۇيعىر تىلدىلەرى ءتىپتى كوپ. ال، ەندى جارناما ءتىلى الارمانىنا بەيىمدەلەتىندىكتەن قوس نە كوپ ءتىلدى بولۋعا ءماجبۇر.
– ءقازىر جۇڭگو مەملەكەتىندە، اسىرەسە، اۆتونوميالى اۋماقتاردا ءبىرتۇتاس جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان «قوس ءتىل» وقىتۋىنىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى قانداي؟
– «قوس ءتىل» وقىتۋىنىڭ مەن بىلەتىن ەكى جولى بار. ءبىرى – ءوزىم بەلسەنە اتسالىسقان جول – ءار ۇلت بالاسىن ءوز انا تىلىندە وقىتىپ، مەملەكەت ءتىلىن شىنايى دا بارىنشا مىقتاپ ۇيرەتۋ ارقىلى ۇرپاقتى ناعىز قوس، ءتىپتى كوپ ءتىلدى ەتىپ شىعارۋ جولى. شۇار-دا وتكەن عاسىردىڭ سوڭعى جىلدارىنا دەيىن ءبىلىم بەرۋ وسى ۇستانىممەن جۇرگىزىلدى. مەن 1986 جىلى شينجياڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورلىعىنان ش ۇ ا ر وقۋ-اعارتۋ كوميتەتىنىڭ (داعدى بويىنشا ءبىلىم ءمينسترى، ىسجۇزىندە ءبىلىم دەپارتامەنتى) ءتوراعاسىنا (ول ش ۇ ا ر پرەمەرمينسترىنىڭ ورىنباسارى ەدى) ورىنباسار بولىپ، سوندا 1996 جىلعا دەيىن قىزمەت اتقاردىم. ياعني جوعارىدا ايتىلعان «قوس ءتىل وقىتۋىن» اتقارعان باسشىلاردىڭ ءبىرى بولدىم. ودان ءبۇرىن وزگە ەلدە جۇرگىزىلگەن «قوس ءتىل» وقىتۋى دەگەندى ابدەن بىلەتىنمىن. قازاقستاندا ونىڭ نەگە اپارعانى ماعان ءمالىم ەدى. سوندىقتان قازاقستانداعىلار باسىپ وتكەن «كەڭەستەر وداعىنشا قوس ءتىل وقىتۋىنا» ەمەس، وزىمنەن بۇرىنعى ارداگەرلەر جەتەكتەگەن وسى جولعا جانىمدى سالۋعا تىرىستىم. 1987 جىلدىڭ باسىندا، بۇكىل ش ۇ ا ر مەكتەپتەرىندە ءحانزۋ ءتىلىن مىقتاپ وقىتۋ تۋرالى جيىننىڭ اشىلۋىنا مۇرىندىق بولدىم. وعان ش ۇ ا ر پارتكومىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ۋاڭ ءىنماۋ باستاعان بارلىق باسشىلار قاتىستى. جيىن قورتىندىسى بويىنشا انا تىلىندە وقيتىن بالالاردى، سول جۇيەدە وقىتا بەرىپ، مەكتەپ بىتىرگەنشە مەملەكەتتىك ءتىل ءحان ءتىلىن يگەرۋ مىندەتى العا قويىلدى. امال نە، بالكىم قازىرگى جۇرگىزىلىپ جاتقان «قوس ءتىل» وقىتۋىن جاقتايتىندارعا بۇل جاقپاعان بولار، ءبىز ۇمتىلعان بۇل جول پراكتيكادا جەتەرلىك قولداۋ تاپپادى. وعان مىقتى وقىتۋشى، ءار الۋان وقۋلىق، ءتىل لابورتورياسى، ت.ب. كەرەك ەدى. مۇنىڭ ءبارى اقشاعا جانە وقىتۋشىلاردى اۋىستىرۋ مەن ساپالاندىرۋعا، باتىل دا ءونىمدى شارالار قولدانۋعا بارىپ تىرەلەتىن. قولىمىز بۇلارعا جەتپەدى. ەڭ وكىنەرلىگى – ءوز ۇلتىمىزداعى ناداندار ءبىزدىڭ مۇنىمىزدى ۇلكەن ۇلتقا جاعىمپازدىق ساناپ، بۇگىنگى جاعدايدىڭ ەرتەڭ الدىنا كەلەرىن مولشەرلەي الماي، كەرەناۋ ۇستانىممەن بوگەت جاسادى. ءسويتىپ مۇنىڭ جولى بولمادى.
«قوس ءتىل» وقىتۋىنىڭ ەكىنشى جولى – وسى عاسىر باستالعالى بەرى رەسمي ءجۇرىلىپ جاتقان، از ۇلت بالالارىنا ءوز انا تىلىندەگى تىل-ادەبيەت ساباعىنان وزگە پاندەردى تەگىس ۇلكەن ۇلت (مەملەكەت) تىلىمەن وقىتۋ جولى. مۇنداي ساياساتتى سىزدەرگە تانىستىرۋىم ارتىق بولار. مۇنىڭ ءبىر «ارتىقشىلىعى» – بالالار ءحان تىلىنە بارىنشا جەتىلەدى. ورنى تولماس وكىنىشتىسى – ءوزىنىڭ ۇلتتىق ۋىزىنا قانۋ تۇگىل، ەرتەڭ ودان جەرۋى دە ىقتيمال... ال، بار ءۇمىت – سانالى اتا-انالاردا، سولاردىڭ وتباسىلىق ءتىل ارقىلى ءوز ۇرپاعىن ۇلتتىق ۋىزعا قاندىرۋىندا. ماركسيزمدىك تەورەيا مەن سوسياليستىك قوعامنىڭ اسسيميلياسيانى پروگرەسسيۆ قۇبىلىس سانايتىنىن ءسىز دە بىلەتىن شىعارسىز. ەندەشە جاقسىعا باسىن ايتۋ جەتەرلىك بولماق.
ءسوز رەتى كەلىپ تۇرعاسىن ايتا كەتۋىم ارتىق بولماس. قازاقستانداعى اعايىنداردىڭ قىتايداعى ىستەردى سوگۋىنەن ەش ناتيجە شىقپاسىنا كامىل سەنەمىن. مەنىڭشە ونى قويىپ، جۇڭگو ءوز مەملەكەت ءتىلىن قاي دارەجەدەگى مارتەبەگە كوتەرىپ وتىر، ول ءۇشىن نەندەي شارالار قولدانۋدا، ءحان ءتىلى مەن جازۋىن الەمگە تاراتۋ ءۇشىن نە ىستەۋدە دەگەن سىقىلدى كەسەك ماسەلەلەردى زەردەلەپ، ونىڭ قوناتىن تۇستارىن قازاقستاننىڭ مەملەكەت ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە پايدالانعانى ءجون بولار...
– ەندى كەشەگى، بۇگىنگى، ەرتەڭگى ەكى ەل ارا ادەبيەتتىك بايلانىسقا بۇرىلساق. قازاقستانداعى قازاق ادەبيەتى مەن جۇڭگو ادەبيەتىنىڭ بايلانىسى، كىمدەردىڭ اۋدارىلعاندىعى، اۋدارمانىڭ ساپاسى قاي دەڭگەيدە ەكەنىن ايتا كەتسەڭىز.
– جارايدى. ءبىراق كەلىسىپ الايىق. ءوزىڭ بىلەسىڭ. مەن، ادەبيەتتانۋ مامانى تۇرماق، ادەبيەت سىنشىسى دا ەمەسپىن. سوندىقتان سەنىڭ سۇراۋلارىڭا تەك بىلگەنىمشە جانە مۇمكىندىگىمشە عانا جاۋاپ قايىرايىن.
ءقازىر قىتايدا ءحان ءتىلدى قالامگەرلەردىڭ الدى ميللياردەر! ۇكىمەت تە، بايلار دا، باسپالار دا، باسقا قايرىمدىلىق ۇيىمدارى دا كوركەم ادەبيەتتى كوككە كوتەرە دەمەۋدە. ولار بۇگىنگى قىتايدىڭ كەشەگى لۋ شۇندەردىڭ ىيعىندا تۇرعانىن جاقسى بىلەدى. حالىقتىڭ كوركەم ادەبيەتكە دەگەن سۇرانىسى وتە جوعارى.
قىتايدا وزگە جانرلاردى ايتپاعاندا جىلىنا بىر-ەكى مىڭ رومان جارىق كورەدى. ءبىر ايتا كەترلىگى - جۇڭگو باسشىلارى مادەنيەتتەگى تاۋەلسىزدىكتى ەل تاۋەلسىزدىگىمەن تىكە بايلانىستىرا قارايدى. ال ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ سەركەسى سول ۇلتتىڭ ءتىلى مەن ادەبيەتى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى جايت.
جالپى العاندا بۇل سالا قوعامنىڭ دامۋىمەن، زاماننىڭ ىلگەرىلەۋىمەن جارىسىپ كەلەدى. بۇل ارينە جۇڭگو جازۋشىلىرىنىڭ دۇنيەنى، قوعامدى، ادام تاعدىرىن تۇتاستاي تانۋى مەن ءبىلۋىن ايگىلەپ وتىر. بۇلاردىڭ شىعارمالىرىندا قاراپايىم ادامداردىڭ تىرشىلىك كۇيى ءتىپتى دە باستى نازارعا الىنۋدا (مىسالى، جا پيڭوۋدىڭ «شاتتىق» سىقىلدىلارىندا)؛ سىرتقى وركەنيەت جەتىپ كەلگەندەگى از ۇلت ادامىنىڭ جان دۇنيەلىك ارپالىسى مەن ءوزىن رەتتەۋ بارىسى دا قالىس قالماۋدا (مىسالى، الايدىڭ «يەن تاۋى»)؛ ادام جانىنا ىشكەرلەي ەنىپ، ادامي دۇرىس پيعىلداردى دارىپتەگەندەرى دە از ەمەس (مىسالى، بەي ءشوۋميڭنىڭ «پسيحولوگ ايەلى»، ت.ب.)؛ قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاعان تاريحي تاقىرىپتاعى تۋىندىلار دا كوپ. بۇل ارادا جۇڭگو جازۋشىلارىنىڭ ءوز ۇلتتىق تاريحىنا دەگەن تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگى مەن تۇسىنىگى دە جاتىر. العا باسۋدىڭ ديناميكاسىن تاريحتان تابۋعا دەگەن بەرىك نيەتى دە تۇر ( مىسالى، ۋاڭ ءانيدىڭ « ويانۋ كەزەڭى»، ءشۇي كۇننىڭ « جابايى ءشوپتىڭ تامىرى» سياقتىلار)؛ قىتايدا عالامتور (ينتەرنەت) ادەبيەتى دە بۇل سالانى دامىتۋعا كۇش سالۋدا. بۇل ارادا مەن سىزگە تەك وتكەن جىلدىڭ روماندارىنان عانا مىسال كەلتىرىپ وتىرمىن. ال ارعى جىلدارعا نەمەسە حيكايات ، اڭگىمە جاعىنا بۇرىلساق ءسوز ءتىپتى ۇزارىپ كەتەدى .
كەشەگى داۋىردە، سىزدەرشە كسرو زامانىندا قىتايداعى قازاق ادەبيەتى قازاقتىق، قىتايلىق، كەڭەستىك، الەمدىك سىندى ءتورت مۇحيتتان قاتار سۋسىندادى. جۇڭگو قازاقتارىنا قازاقستان ادەبيەتى تىكە بارىپ جاتتى. اباي مەن ونىڭ ارعى جاعىنداعىلار عانا ەمەس، مۇحتار اۋەزوۆ پەن ونىڭ زامانداس قالامگەرلەرى بىزگە بالا جاستان تانىس بولدى جانە ولاردىڭ تۋىندىلارىن وقىپ، ءنار الىپ وستىك. 1960 جىلداردان سوڭ ەكى ەل ارا قىرعيقاباقتىق اۋىرلادى. بۇل كەزدە قازاقستان عالىمدارى مەن جازۋشىلارىنىڭ كەيبىرەۋى (ءى.ەسەنبەرلين، ش.ءۋاليحانوۆ، ت.ب.) ساياسي تۇرعىدان سىنعا الىنىپ، وڭ قابىلدانبادى. 1980 جىلداردان باستاپ قىتايدا رەفورما ەتەك الدى، جاعداي وڭالۋعا بەتتەدى. بۇل تۇستا كەڭەستىك جازۋشىلار قاتارىندا ش.ايتماتوۆ ماقتالىپ، شىعارمالارى اۋدارىلا باستالدى.
قازاقستان ساياسي ادەبيەتى (مىسالى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ، ق.توقايەۆتىڭ ەڭبەكتەرى) مەن كوركەم ادەبيەتى قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان سوڭ عانا، قازاقشا توتە جازۋمەن شىعا باستادى. مىسالى، تەك كوركەم ادەبيەت ءوڭىرىن عانا ءسوز ەتسەك، شينجياڭ حالىق باسپاسىنان م.اۋەزوۆتىڭ «ابايى» مەن «اباي جولى»، «كىنامشىل بويجەتكەنى»، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ «قان مەن تەرى»، ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «جات قولىنداسى»، ورالحان بوكەيەۆتىڭ «مىناۋ اپپاق دۇنيەسى» مەن «اتاۋ كەرەسى»، مۇحتار شاحانوۆتىڭ «ءداۋىر داستاندارى» مەن «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارى»، قالماحان ءابدىقادىروۆتىڭ «قاجىمۇحانى» مەن «مىڭ ءبىر ءتۇنى» (اۋدارماسى)، بەيجىندەگى ۇلتتار باسپاسىنان ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «قازاق سولداتى»، ع.ءمۇستافيننىڭ «قاراعاندىسى»، س.مۇقانوۆتىڭ «بوتاگوزى»، ا.قۇنانبايەۆتىڭ «ولەڭدەرى» مەن «قارا سوزدەرى»، شينجياڭ جاستار-ورەندەر باسپاسىنان ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «التىن ورداسى» مەن «كوشپەندىلەرى»، نۇرلان ءورازاليننىڭ «ولەڭدەرى»، جانات ءاحماديدىڭ «ەسەنگەلدى ءبيى» سىقىلدى تالاي شىعارما توتە جازۋمەن جارىق كوردى.
ال وسى باسپالاردىڭ كۇش سالۋىمەن «اباي ولەڭدەرى»، «اباي قاراسوزدەرى»، م.اۋەزوۆتىڭ «اباي» ەپوپەياسى قىتايشاعا (ءحان تىلىمەن) اۋدارىلدى. دەگەنمەن قازاق ادەبيەتىن جۇڭگو تىلىنە اۋدارۋ جاعى ۇنەمى كەمشىن ءتۇسىپ جاتاتىن. جۋىق جىلداردان بەرى تانىمال قالامگەر قايشا تاباراك قىزى ءوزى سياقتى ءحان تىلىندە قالام تەربەيتىن 20 شاقتى جىگىت-قىزداردى ۇيىمداستىرىپ ارنايى اۋدارۋ ورتالىعىن قۇردى. ونى ءقازىر ش ۇ ا ر باسشىلىعىندا جۇرگەن اسحات كەرىمباي ۇلى، نۇرلان ءابدىماجىن ۇلى، تىلەبالدى ءابدىراشيت ۇلى، مامىت تويمىل ۇلى سىقىلدى باۋىرلارىمىز قوس قولداپ جەبەۋدە. بۇل ورتالىق ءدال ءقازىر «اباي جولىنىڭ» (ءتىپتى دە ساپالى بولۋى ءۇشىن) جانە «اتاۋ كەرە» مەن «قورقىت اتا» كىتابىنىڭ اۋدارۋ جۇمىستارىن قولعا الدى. «وسىزامانعى قازاقستاننىڭ 15 ايگىلى اقىنىنىڭ ولەڭدەرى» دەگەندى دە ءحان تىلىندە سويلەتكەلى جاتىر. قايشا تاباراك قىزى قازاقستان جازۋشىلار وداعىمەن (ءتوراعا نۇرلان ورازالينمەن) تىعىز بايلانىس جاساۋدا. ءوز شىعارمالارىن ميللياردتار تىلىندە سويلەتكىسى كەلگەندەر نۇرلان ورازالينمەن نەمەسە قايشانىڭ الماتىدا تۇراتىن ۇلى وركەن سەرعازىۇلىمەن بايلانىس جاساسا بولادى.
– لاتىن قارپىنە كوشۋ جونىندەگى قىتايداعى قازاقتاردىڭ وي- پىكىرلەرى، وعان ۇكىمەتتىڭ كوزقاراسى قانداي؟
– بۇل ءبىر وتە ماڭىزدى تاقىرىپ.قىتايداعى قازاق ءالىپبيى حح عاسىردا سان رەت وزگەردى. ياعني احمەت بايتۇرسىنوۆ تاعانىن قالاعان، سوسىن ءانۋار كوكەيەۆ رەفورمالاعان توتەجازۋ(1982-جىلدان بۇرىن)، كريلليسا (1957-جىلعى بىرەر اي)، ودان كەيىن لاتىنشا ( توتە جازۋمەن قاتار، 1958-1982 جىلدار )، سوسىن قايتادان توتە جازۋ (1982-جىلدان سوڭ ) بولىپ سان قۇبىلدى. 1982 جىلداردىڭ باسىندا، ءبىرشاما جالپىلاسىپ قالعان لاتىنشا جازۋدى تاستاي سالىپ، قايتادان توتە جازۋعا شەگىنگەندە مەن وعان قارسى شىقتىم. ماڭىمداعىلاردان زيالى قاۋىمنان وزگەسى سوزىمە قۇلاق اسپاعان سوڭ، سول كەزدە وقۋ-اعارتۋدى باسقارۋعا جاۋاپتى ۆيسە-پرەمەرگە حات جازدىم. ول حات بەيجىن تاراپىنان قولداۋ سىڭايلى رايمەن شۇار-دىڭ پىكىرىن الۋعا قايتارىلدى دا، اياعى جولى بولمادى. سوسىن «ۇلتتار» جۋرنالىندا ماقالا جاريالادىم. بيلىكتەگى بىرەۋ بۇل جۋرنالدى مەنىڭ ماقالاما بايلانىستى سوگىپ، تاراتقىزباي قويىپ، اياعى جارىم جىلدان كەيىن ەرىكسىز تاراتتى. جاستار مەن عالىمداردىڭ، زيالى قاۋىمنىڭ ەرەكشە قولداۋىنا يە بولدىم. سونىمەن جاستار لاتىنشا جازۋدى ينتەرنەت ارقىلى جالپىلاستىرۋعا ءوتتى. بۇعان سەركەلىك قىلعاندار – قىتايدا ەڭ العاشقى «اۋىل» اتتى سايتتى اشقان، ءقازىر الماتىدا تۇراتىن كاسىپكەر اسقار جاكۋليندەر ەدى.
ال، بۇگىندە جازۋ تۇگىل ءتىلىمىزدىڭ ءوزى وتباسىلىق تىلگە قاراي قۇلدىراپ بارا جاتىر. جاڭاعى «قوس ءتىل» وقىتۋى كەيدە، كەي جەردە «ءبىر ءتىل اعارتۋى » بولىپ بارادى. سوندىقتان قازاق ءتىلىنىڭ مۇنداعى بولاشاعىنان مەن قاتتى الاڭدايمىن. ول تۋرالى جازىپ تا، سويلەپ تە كەلەمىن. قازىرشە بۇعان سانالى اتا-انالار عانا وتباسىنداعى تاربيە ارقىلى توتەپ بەرۋى مۇمكىن. ودان قالا بەردى ءۇمىت – سانالى جاستاردىڭ وزىندە، وزدىگىنەن ۇيرەنۋىندە. مەنىڭ ءوزىم كەزىندەگى سىرتقى جاعدايعا بايلانىستى، قازاقشا وقىماعان اداممىن. قازىرگى ۋاقىتتا مۇنداعى قارا كوزدەرىمىزدىڭ جازۋ رەفورماسى مەن لاتىن ءقارپىن قولدانۋ تۋرالى ويلاۋعا مۇرشاسى جوق. بيلىكتەگىلەرى ءحان جازۋى مەن ءتىلىن جالپىلاستىرۋعا كۇش سالۋدا. ۇزاقتى ويلايتىن زيالى قاۋىمنىڭ ويى ءارى-سارى. دەگەنمەن ءحان جازۋىن جالپىلاستىرۋ لاتىنشا جازۋدى قوسا جالپىلاستىرۋدا. ويتكەنى ءحان يەروگليفتەرىن دۇرىس وقىپ-ۇيرەنۋ لاتىنشا جازۋعا نەگىزدەلگەن پيڭيڭزىمۋ (حانشە لاتىن جازۋ) دەگەنگە سۇيەنەدى. ءبىراق ونىڭ ىشىندە قازاقشا قارىپتەردى تاڭبالاۋعا كەلمەيتىن بىرنەشە ءارىپ بار جانە قازاقشا ارىپتەرگە جەتپەيدى دە. وزگە تۇرىك ءتىلدى ەلدەردەگى قازاقتار قولدانۋعا ءماجبۇر بولىپ جۇرگەن لاتىنشا جازۋ جوبالارى دا ءار الۋان ەكەنىن بىلەسىڭ. تۇركيانىڭ جازۋى دا ءبىر عاسىرعا جۋىق بۇرىن جاسالعان، بۇگىنگى داۋىرگە تىم قولايلى ەمەس جازۋ ۇلگىسى. جالپى قازاقستاننان وزگە ەلدەردەگى قازاقتار لاتىنشا جازۋدىڭ الۋان ۇلگىسىنە بەت-بەتىمەن كەتىپ بارادى.
مەنىڭشە شىنايى زيالى قاۋىم دۇنيەدەگى قازاقتىڭ ورتاق ءبىر عانا جازۋى بولۋىن ارمان ەتەدى. وكىنىشكە قاراي ءقازىر مۇنداي ورتاقتىققا قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. لاتىنشانىڭ ءارتۇرلى نۇسقالىرىن قوسا ەسەپتەسەڭ 5-6 ءتۇرلى جازۋ قولدانىپ ءجۇر. بۇل، مادەني اۋىس-تۇيىسكە عانا ەمەس، ۇلت تۇتاستىعىنا دا زور زالالدى جاعداي. مەن مىنالاردى ايتقىم كەلەدى:
1. قازاقستاننىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋى قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە بوگەت بولسا، اسىقپاي بىرتە-بىرتە جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. ءتىپتى ءبىراز ۋاقىت ەكى جازۋدى قاتار قولدانسا دا بولادى.
2. قازاق ەلى بولاشاقتا پايدالاناتىن لاتىنشا جازۋ جوباسىن ءدال ءقازىر جاريالاپ تاستاعانى ءجون. بۇل قازاقستان مەن ونىڭ بيلىك باسىنداعىلاردىڭ كەشىكتىرۋگە بولمايتىن تاريحي بورىشى. سوندا عانا وزگە ەلدەردەگى قازاقتار (دياسپوراداعىلار) بىرتىندەپ سول جوباعا بەيىمدەلەتىن بولادى، سول ارقىلى جازۋ بىرلىگىنە قول جەتكىزەمىز.
4. كەز كەلگەن ۇلت ءۇشىن دە دياسپورا ماڭگىلىك. قازاقستان شەتەلدەگى قازاقتاردى تۇگەلدەي اتاجۇرتقا كوشىرە المايدى. ءبىراق الەمدەگى قازاقتاردىڭ مادەني تۇتاستىعىن ويلاۋعا بورىشتى.
5. جالپى العاندا، جازۋ وزگەرتۋ ءسان دە، ەرمەك تە، ساياسي ويىن دا ەمەس. ۇلتتىڭ تۇتاستىعىنىڭ، مادەني ءاۋىس-تۇيىستىڭ، جازۋدىڭ، ءتىلدىڭ ومىرشەڭدىگىنىڭ، سول ءۇشىن زامان دامۋىنان ارتتا قالماۋىنىڭ زارۋلىگى.
6. توتە جازۋ دا، كريلليسا جازۋ دا تەحنيكالىق، باعدارلامالىق جاسامپازدىقتار مەن وڭدەۋلەرگە قانشا سۇيەنسە دە، لاتىنشا جازۋعا جەتە المايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. قازاق ەندى ەڭ سوڭعى رەت جازۋ وزگەرتىپ، بۇدان بىلاي ماڭگى وزگەرتىلمەيتىن جازۋعا ۋاعىندا كوشىپ العانى ابزال.
– قىتايداعى قازاق جاستارىنا قازاقستان كىتاپتارىن تاراتۋ، ولاردى كريليساعا ۇيرەتۋ جاعى ەسكەرىلگەن بە؟ جالپى جۇڭگو مەن قازاقستان اراسىنداعى مادەني بايلانىستى دامىتۋ شينجياڭداعى قازاقتارعا قانشالىقتى سەپتىگىن تيگىزەدى؟
– ونداي مۇمكىندىك ەسكەرىلمەگەن. قازاقستان باسىلىمدارى قىتايعا بارمايدى، تەلەكانالدارى كورىلمەيدى، راديوسى ەستىلمەيدى. كوپ ساندى قازاقتار جونىنەن العاندا، ەكى ەل اراسىنداعى جولاۋشىلار اپارعان ازداعان دۇنيەلەردىڭ ىقپالى جوققا ءتان. قىتايداعى قازاقتار قولىنا تۇسە قالعان كۇندە دە كريلليسامەن جازىلعان شىعارمالاردى وقي المايدى. بۇلاردان تامتۇمداپ پايدالاناتىندار ازداعان زيالى قاۋىم عانا. ال، قىتايداعى توتە جازۋمەن شىققان سونشاما كوپ قازاقشا دۇنيەلەردى سىزدەر دە تانىمايسىزدار. قازىرگى مادەني ءاۋىس-تۇيىستىڭ ءبىر شىندىعى وسى.
دەگەنمەن، قىتايداعى قازاق جاستارىنىڭ كوبى قازاقستانعا ىستىق ىقىلاسپەن قارايدى. ونىڭ وركەندەگەن تۇستارىنان، اسىرەسە ونەر وڭىرىنەن ءنار الۋعا، ۇيرەنۋگە ءمان بەرەدى. وعان قازاقستاندىق ونەر ادامدارىنىڭ شينجياڭعا بارىپ ونەر كورسەتۋى دە وڭ اسەرىن تيگىزۋدە.
ءبىر تاڭعالارلىعى قازاقستان تاراپىنان ەكى ەل اراسىنداعى ادەبيەت پەن مادەنيەتتىڭ اۋىس-تۇيىسىنە، ونداعى قازاقتاردىڭ اتاجۇرتپەن رۋحاني بايلانىسىن ۇزبەۋگە ىقپال ەتۋ جاعى كەمشىن ءتۇسىپ جاتىر. مىسالى، قازاقستاندا جارىق كورەتىن «كورشى» جۋرنالى جۇڭگو مادەنيەتىن قازاقستان مەن قازاق ءتىلدى الەمگە تانىستىرىپ جاتىر. ال قازاق پەن قازاقستاندى تانىستىراتىن ءحان ءتىلدى دۇنيە ءالى جارىققا شاققان جوق. قازاق ەلىندە «كۇڭ فۋزى ينستيتۋتى» قۇرىلدى، قىتايدا «اباي سىنىبى» دا جوق. قازاقستاندا «قىتايلىقتار مادەني ورتالىعى » جۇمىس ىستەيدى...
– قىتايداعى قازاق ادەبيەتى قاي دەڭگەيدە؟
– قىتايداعى قازاق ادەبيەتى ءحان ءتىلدى ادەبيەتتەن سان مەن ساپا جاعىنان كەشەۋىلدەپ تۇرعانىمەن، گۇلدەنۋ، دامۋ بارىسىندا. بىلتىر عانا ءتورت تومدىق جۇڭگو قازاقتارىنىڭ «ادەبيەت تاريحى » جارىق كوردى. سەنىڭ سۇراۋىڭا جاقسى جاۋاپتى سول ءتورت توم بەرمەك .
– ميللياردتار ەلىندە تۇرىپ، انا ءتىلىمىز جايىندا سۇبەلى سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت! قارت قالامگەر رەتىندە بۇگىنگى قازاق جاستارىنا نە ايتاسىز...
– مەن اقىن ەمەسپىن. الايدا جاقسى ولەڭدەرگە اسەرلەنگىشپىن. مىسالى، ءابدىلدا تاجىبايەۆتىڭ :
يىلمە باس، ءيىمپازدار يگەنگە،
كۇنشىلدەرگە سەن دە كۇش ايت،
يمەنبە.
بۇگىن ۇيرەن جالاڭ اياق شوق باسىپ،
ەرتەڭ ورتكە لاقتىرسا دا كۇيمەۋگە. –
دەگەن ولەڭى ءارقاشان جادىمدا جۇرەدى. وسىنداي وتتى ولەڭدەردەن ءنار الىپ، سانالى ۇرپاق ساناسىندا قالار دەگەن نيەتپەن مەندە جاستارعا ءبىر شۋماق ولەڭ ارناعىم كەلەدى:
شوشىما ەستىپ مىنبەدەگى ءدۇرىلدى،
بوساتپا استە انا تىلدىك ءدىلىڭدى.
قالامىڭمەن ءوز اناڭشا جازا بەر،
الدە بىرەۋ كەسسەداعى ءتىلىڭدى!!!
سۇلتان جانبولات ءومىر جولى
سۇلتان رامازان ۇلى جانبولاتوۆ. 1936 جىلى1 قاڭتاردا، قحر ش ۇ ا ر تارباعاتاي ايماعى شاعانتوعاي اۋدانىنىڭ قاراكەمەر اۋىلىنداعى مالشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1956 جىلى شىنجاڭ ينستيتۋتى فيز-مات فاكۋلتەتىن، 1961 جىلى چاڭچۇنداعى جيلين (گيرين) ۋنيۆەرسيتەتى فيزيكا فاكۋلتەتى راديو-ەلەكترونيكا ماماندىعىن بىتىرگەن. 1961-1986 جىلدارى شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشى، لەكتور، جۇڭگو قازاقتارىنان تۇڭعىش دوسەنت، كەيىن كەلە ماگيستر جەتەكشىسى، كافەدرانىڭ جانە ينفورماسيا زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى (جۇرگىزۋشىسى)، دەكاننىڭ ورىنباسارى (1980 جىلدان)، پرورەكتور (1983 جىلدان)، قحر ەلەكترونيكا قوعامىنىڭ باسالقا مۇشەسى، قحر ازۇلت جازۋىنداعى ينفورماسيالاردى وڭدەۋ قوعامىنىڭ ءتوراعاسى، ش ۇ ا ر عىلىم جانە تەحنيكا قاۋىمداستىعىنىڭ تۇراقتى جوراسى، ش ۇ ا ر جوو كاسىپتىك قىزمەت اتاقتارىن اتتەستاتتاۋ كوميسسياسىنىڭ باستىعى، ت.ب. قىزمەتتەردى اتقارعان. راديو-ەلەكترونيكا ماماندىعىن (قازىرگى شينجياڭ ۋنيۆەرسيتەتى ەلەكترونيكا فاكۋلتەتىنىنىڭ تاعانىن) قۇرىپ شىققان. ازۇلت جازۋلارىن كومپيۋتەردە ءبىرجاقتى ەتۋ جۇيەسىن جاراتىپ، «تەحنيكالىق پروگرەس» سىيلىعىن العان. «كومپيۋتەر پرينسيپتەرى»، «ماگنيتوفوندى راديوقابىلداعىش»، «كالكۋلاتور» ت.ب. كىتاپتارى جارىق كورگەن.
1962-1966 جىلدارى “ۇلتشىل”، “ريەۆيزيونيست”، “شەتەلگە قاشقاننىڭ ۇلى”، “اق مامان” سياقتى “بورىكتەرمەن” كورگەن ساياسي قاقپايى “مادەنيەت تونكەرىسىندە” (1966-1976) ايدالۋ، كۇرەسكە الىنۋ مەن مىرزا قاماققا الىنعان سۇلتەكەڭ بەرتىنگى دىڭ شياۋپيڭ ساياساتىنان سوڭ عانا وڭ كوزگە تۇسە باستايدى. ول 1986-1996 جىلدارى ش ۇ ا ر وقۋ-اعارتۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ (ءبىلىم ءمينسترىنىڭ) ورىنباسارى، وقۋ-اعارتۋدى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى (1988 ج)، شۇار-دىڭ توتەنشە ۇلەسى بار مامانى (1990)، بۇعان قوسا چياۋگۋاڭ شىعىس عىلىمى مەن مادەنيەتى اكادەمياسىنىڭ مۇشەسى، جوو-لاردا ءبىلىم بەرۋدى زەردەلەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى مەن اعا زەرتتەۋشىسى. ال، 1993-2003 جج، 8- جانە 9- (ەكى كەزەكتىك) مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ (پارلامەنت) دەپۋتاتى، ونىڭ ۇلتتار كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى بولدى. 2005 جىلدان بەرى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتورالقاسىنىڭ مۇشەسى. ءقازىر ش ۇ ا ر تەلەۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ق ر مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى سەمەي ۋنيۆەرسيتەتى قاتارلىلاردىڭ قۇرمەتتى پرفەسسورى.
س. ر. جانبولاتوۆ 1986 جىلدان كەيىن (لابوراتوريادان قول ءۇزىپ، تەحنيكالىق ماماندىعىن جالعاستىرۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلعان سوڭ) ءبىر جولاتا كوركەم ادەبيەتكە بۇرىلادى. «ءۇيسىن حيكاياسى» اتتى تريلوگياسى - «ەلجاۋ كۇنبي»، «سانشورا كۇنبي» جانە «وڭعاي كۇنبي» اتتى ءتورت تومنان تۇراتىن ءۇش رومانى جارىق كوردى جانە قحر دا مەملەكەتتىك، شۇار-لىق ۇزدىك سىيلىقتارعا يە بولدى. سۇلتاننىڭ بۇدان باسقا، «تالاستاعى جانتالاس» سەكىلدى پوۆەستەرى، ءۇش تومدىق ماقالالار (مونوگرافيالىق ەڭبەكتەر) توپتاماسى، سونداي اق وچەركتەرى مەن اڭگىمەلەر جيناقتارى بار. “ءبىز” دەيتىن عۇمىرنامالىق تريلوگياسى جارىق كوردى. ول قازاقستان، جۇڭگو جانە ش ۇ ا ر جازۋشىلار وداقتارىنىڭ مۇشەسى. پرەزيدەنت ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ بەكىتۋى ارقىلى 2001 جىلى، قر-نىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 10 جىلدىعىنا وراي، مەرەكەلىك مەدالمەن، 2007 جىلى “دوستىق” وردەنىمەن ماراپاتتالعان. 2004 جىلى ول تاعى“تيانشيان” ادەبيەت-ونەر سىيلىعىنىڭ ەڭ جوعارعىسى “ۇلەس” سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى.
اڭگىمەلەسكەن حازىرەت ءابدىلدا
پىكىر قالدىرۋ