1980 جىلدارى جۇڭگو قازاقتارىنىڭ ءان ونەرىندە ايرىقشا ورىن العان اندەردىڭ ءبىرى – «ساۋلەشىم» ءانى. شىعىس تۇركىستاندا بۇل ءاندى بىلمەيتىن قازاق كەمدە كەم دەسەك قاتەلەسپەيمىز. دەگەنمەن اتالمىش ءاننىڭ ورىنداۋشىسى وكەن تاڭىسقان قىتايداعى قازاق تىڭدارماندارىنا كەڭىنەن تانىس بولعانىمەن، ءقازىر الماتىدا تۇراتىن ءان اۆتورى سايلامحان مۇستاحي تۋرالى دەرەكتەر تىم از كەزدەسەدى. ەندەشە اتالمىش ءان قالاي دۇنيەگە كەلدى؟ بەلگىلى ءاننىڭ بەلگىسىز اۆتورى كىم؟ اۆتوردىڭ ءوز اۋىزىنان تىڭدايىق.

اكەم سول توڭكەرىستە قۋدالاۋعا ۇشىراعان باسشىلاردىڭ قاتارىندا بولدى. «كاپيتاليزم جولىمەن جۇرگەن وقىتۋشى»، «شەتشىل ەلەمەنت» دەگەن ەكى «قالپاق» كيىپ، وتباسىمەن «نوقاي» دەپ اتالاتىن  مەڭىرەۋ دالاداعى ەگىنشىلىك قىستاعىنا «ەڭبەكپەن وزگەرتۋگە» اپارىلعان ەدى.  مەن بالالىق شىعىمدى دا، جاستىق شاعىمدى دا سول قىستاقتا وتكىزدىم. «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» ەندى باستالعان تۇستا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتادىم. «ماۋ كوسەمنىڭ» قىزال تومدارىنان ءۇزىندى جاتتاپ ءجۇرىپ، مۇشەل جاسقا دا تولدىم، سول كەزدە وڭ اياعىمنان مەرتىكتىم. 4 جىل عانا وقىپ، مۇگەدەك بولىپ قالعان مەن ءۇشىن ول كەزدە ءبىلىم-عىلىم جات ۇعىم ەدى.

ءبىراق، قولونەر، ادەبيەت، كوركەمونەر حالىقتىق ونەر ەكەنى، ول ونەردىڭ التىن كەنىشى مەكتەپ ەمەس، حالىق ەكەنى بار شىندىق.ۇرپاق بويىنداعى ءبىر وزگەشەلىك، ەرەكشەلىك بولسا ول تەك اتانىڭ قانى، انانىڭ اق سۇتىمەن كەلەتىنى دە اقيقات. وسىنى مەن تەرەڭ ءتۇسىندىم.

ۇلى اتام اندىرەشتىڭ ناعاشىسىنان دارىعان ۇستالىق ونەرى بولدى. التىن، كۇمىس ۇستاپ، ەر-تۇرمان، بىلەزىك، شولپى تەكتەس اسىل بۇيىمداردى جاسايتىن، سول قۇندى ونەر اتادان بالاعا جالعاسىپ بىزگە كەلگەندە، زامان وزگەرىپ سالا بەردى.  كوللەكتيۆتىڭ ۇستاحاناسىندا اتقا تاعا سوعاتىن، اۋىل-شارۋاشىلىق تەحنيكاسىن جوندەيتىن قۇنسىز دۇنيە بولىپ قالدى. بالا جاستان تاعدىر تاۋقىمەتىمەن، زامان قاقپايىن كوپ كورگەن مەنىڭ مىنەزىم تۇيىق بولاتىن. سول مىنەزىمە قاراپ، اينالامداعىلار: «ە، سەن كىشكەنە كۇنىندە مىسقىلشىل ەدىڭ، «مىسقىل، مىسقىلدىڭ ءتۇبى مۇشكىل» دەيتىندى شىعاردى.

مەن سوزگە سونشالىق ساراڭ بولعان سايىن، ءوزىمدى ىشىمدە تۇنشىعىپ جاتقان ءبىر كۇش بارداي سەزىندىم، ونىڭ ايعاي سالعىسى، ءان ايتقىسى كەلەتىن سياقتانا بەردى. ىڭىلداپ، ىسقىرىپ جۇرەتىن ادەت تاپتىم. مەندەگى بۇل وزگەرىستى بايقاعاندار: «وسى سەنىڭ جاقىننان بەرى ىڭىلداپ، ىسقىرۋىڭ كوبەيىپ بارادى، بايقايسىڭ با؟» دەيتىن. ءبىراق، مەن ولاردىڭ مۇنداي سوزدەرىن كەلەكە، مازاق دەپ ىشتەن تىنىپ، ءۇنسىز قالا بەرەتىنمىن.

ەل نە دەسە، و دەسىن دەدىم. دەگەنمەن، كوڭىلىم ءبىر قوڭىر داۋىستى قوبىز با، الدە دومبىرا ما، بولماسا اششى ءبىر سىبىزعى ۇنىنە مە، ايتەۋىر ساز اسپابىنا ىشكى داۋىسىمدى ۇندەستىرگىم كەلەتىندى شىعاردى. ءسويتىپ جۇرگەندە قولىما قالاقشاداي توعىز پەرنەلى سارعىش دومبىرا ىلىگىپ، جانىمنان تاستامايتىن بولدىم. سول كەزدە ماعان دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرىپ بەرەتىن اۋىل ماڭىنان ەشكىم دە بولمادى. سوسىن  دومبىرانى ءوز بەتىمشە ۇيرەنە باستادىم، راديودان بەرىلگەن حالىق اندەرىن، كۇيلەرىن وڭاشادا وتىرىپ دومبىراعا سالىپ كوردىم.

اۋىلدىڭ توي-تومالاعى ءبىر تاماشا ونەردىڭ ساحناسى ەدى شىركىن! توردە وتىرعان قۇداعي، قۇداشانىڭ لاقتىرىپ قالعان ورامالى، شىتى الدىڭا توپ ەتە قالسا، قاشساڭ دا قۇتىلمايسىڭ.  ءالىڭ كەلسە اۋەلى ايتىسقا تۇسەسىڭ، ودان قالدى قارا ولەڭ ايتاسىڭ، ول ەكەۋى دە بولماسا، «قارا جورعانى» بيلەپ بەرۋ جازىلماعان زاڭ بولاتىن. سونداي «نوقتا» باسقا ىلىنگەندە قىسىلا وتىرىپ، جۇرت الدىندا دومبىرمەن ءان ايتاتىن ەدىم.

1982 جىلدىڭ كوكتەمى ەدى. ءبىر كۇنى اۋداندىق راديودا ءتىلشى بولىپ ىستەيتىن مۇقاش دەيتىن دوسىم ۇيگە ارنايى كەلدى،  ماعان قىزدارعا جازعان بىرنەشە ولەڭدەرىن وقىپ بەرىپ: «وسىلاردىڭ ىشىندە ۇناعان ولەڭگە اۋەن شىعارىپ كور» دەگەن ءوتىنىش ايتتى. مەن ونىڭ ۇسىنعان بىرنەشە پاراق قاعازدارىن قولىما  السام دا: «مۇقا، بۇل تالابىڭدى مەن ورىنداي الارمىن با؟» دەپ ەدىم. ول ماعان: «وڭاشادا ويلانىپ كورمەيسىڭ بە، ساعان ساتتىلىك تىلەيمىن!» دەپ قايتىپ كەتتى. مۇقاش كەتكەن سوڭ ونىڭ ولەڭدەرىنە قايتالاي كوز جۇگىرتىپ وتىرىپ،  «اققۋ» دەگەن ولەڭگە كوزىم ءتۇستى. ءبىرىنشى شۋماعىنداعى:                                                       

ويناعان كول بەتىندە تولقىن قۋىپ،

                                      كوڭىلدى كەتتىڭ ەركەم تولقىندىرىپ.

                                      ءاپپاعى ارمانىمنىڭ كەلشى بەرى،

                                      وزىڭدەي پاك تۇلعانى ەتتىم ءۇمىت، – دەگەن جولدارىن قايتالاي وقىعانىمدا، كيەلى اققۋ قۇستىڭ ءبىر شاراپاتى مەنىڭ جان دۇنيەمدى جەلپىپ وتكەندەي، ءبىر سيقىرلى ساۋساق كوڭىل سازىمنىڭ پەرنەسىن ءدوپ باسقانداي بولدى.  جانىمنىڭ قىل ىشەگىن شەرتە باستاعانداي، ولەڭنىڭ قايىرما شۋماعىن وقىعاندا باياعىدان بىلەتىن ءان اۋەنىنىڭ ءسوزىن جاڭا تاپقانداي كۇي كەشتىم.

اققۋ ايدىن باعىڭ،

                  اققۋ ءانىم مەنىڭ.

                  ءاپپاعى ارمانىمنىڭ كەلشى بەرى،

                  شالقىسىن، شابىتتانسىن مەنىڭ جانىم، - دەگەن جولدارىن اندەتە جونەلگەنىمدى وزىمدە سەزبەي قالىپپىن. نە كەرەك، سول قايىرما اۋەندى از بولسا ءجۇز قايتالاپ بارىپ، دومبىرانى قولعا الىپ، پەرنەسىن باسىپ، ىشەگىنە قول سوقتىم. وسىلايشا العاشقى «اققۋ» ءانى قانات قاققان ەدى.

وسىدان كەيىن دە اقىن سادەن ءانۋار ۇلىنىڭ «ءمولدىر بۇلاق» دەگەن ولەڭىنە ءان جازدىم. كەيىنىرەك سوزدەرىن دە ءوزىم جازعان «بۇلبۇل جىرى»، «كوكتەم جىرى» دەگەن اندەرىم دۇنيەگە كەلدى. مەن ول كەزدە اۋىلدىڭ جىلان باۋىر تراكتورىنىڭ تىزگىنىندە ەدىم. كوكتەمدە ەگىس باسىندا جەر جىرتىپ جاتقانبىز، ايماقتىق گازەت-جۋرنالداردا ولەڭدەرى جاريالانىپ جۇرەتىن، بەكباقىت دەگەن كورشى اۋىلدىڭ باستىعى اتىز باسىنا كەلىپ اتتان ءتۇسىپ جاتقاسىن، ول كىسىنىڭ قاسىنا بارىپ سالەمدەستىم. بەكباقىت مەنىڭ بەت-جۇزىمە بىردەمە ىزدەگەندەي قاراپ وتىردى دا: «سايلامحان، ءبىز سەنى تەمىرشىلىكپەن، تەحنيكانىڭ ءتىلىن بىلەتىن جىگىت دەپ جۇرسەك، باسقا دا ونەرىڭ بار ەكەن عوي»، - دەپ قويىن داپتەرىنىڭ اراسىنان تاقىرىبى جازىلماعان، ءۇش شۋماقتان تۇراتىن ولەڭىن ۇسىندى.  «مىناۋ مەنىڭ وزدەرىڭدەي بوز بالا كەزىمدە جازعان ولەڭىم ەدى، وسىعان اۋەن شىعارىپ كورمەيسىڭ بە؟» دەدى. مەن ءۇش شۋماق ولەڭدى ىشتەي وقىدىم دا: «بەكە، ءوزىڭىز بىلەسىز، تەمىر مەن كومىر بولسا بولدى، اتىڭىزدىڭ تاعاسى ەرتەڭ دايىن بولادى دەيتىن قولدىڭ جۇمىسى ەمەس، ويعا بىردەڭە ورالىپ جاتسا كورەرمىز»،- دەپ تايساقتاي جاۋاپ بەردىم. ءبىر اۋىلدىڭ باستىعى سونشا جەردەن ات تەرلەتىپ كەلىپ،  اماناتتاعانداي بولعان سوڭ، قالايدا ءبىر كادەگە جاراتۋىم كەرەك بولدى. سونىمەن، تراكتور ماتورىنىڭ دارىلداعان داۋىسىمەن قوسىلىپ ءجۇرىپ، «ساۋلەشىم» ءانىنىڭ دە كىندىگى اتىز باسىندا كەسىلگەن ەدى.

1983 جىل ادەبيەت، كوركەمونەردىڭ كۇنى تۋىپ، ايماق-اۋدانداردىڭ كوركەمونەر ۇيىرمەلەرى جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان كەز ەدى. وسى كوكتەمدە التاي ايماعى بويىنشا كاسىپتىك ويىن-ساۋىق ۇيىرمەلەرىنىڭ «كوكتەم» اتتى ءان، كۇي، بي بايقاۋى وتكىزىلەتىن بولدى. وسى بايقاۋعا قيلىمحان كوكەي ۇلى، وكەن تاڭىسقان ۇلى، جۋ شو بۋ (جۇڭگو قىزى) سياقتى انشىلەردىڭ ورىنداۋىمەن تۇساۋى كەسىلىپ «كوكتەم جىرى» ءانىم ايماق بويىنشا 2-دارەجەلى سىيلىققا يە بولدى. وسىلايشا ىلگەرىندى-كەيىندى بولىپ،  «قارعالداق گ ۇلى»، «مەرەكە تاڭى»، «نە قىلايىن باسقانى» اتتى اندەرىم ورتالىق قازاق راديوسىنىڭ، شىڭجاڭ حالىق راديوسىنىڭ ءان بايقاۋلارىندا 2، 3 دارەجەلى سىيلىعىنا يە بولدى. سونىڭ ارقاسىندا، مەن شىڭجاڭ مۋزىكانتتار قوعامىنا مۇشە بولدىم.

جالپى، تانىمالدىعى جاعىنان وسى «ساۋلەشىم» ءانى قارا ءۇزدى، وكەن تاڭىسحان ۇلىنىڭ گيتتارامەن جەكە داۋىستا ورىنداۋىندا حالىققا كەڭ تارالىپ، جۇلدىزى جاندى. الايدا سول جىلداردا اۆتورلىق مەنشىك قۇقىق دەگەنگە اسا ءمان بەرمەيتىن  كەزەڭ ەدى. وكەن تاڭىسحان ۇلىنىڭ جەكە ءان جيناعىندا اۆتوردىڭ ورىنداۋىنداعى اندەر دەپ تارالىپ كەتكەن. وسى ءانىم 1987 جىلدارى تيان-شان كينوستۋدياسى تۇسىرگەن «قاھارمان سەرجان» دەگەن دەرەكتى فيلمدە سۇراۋسىز پايدالانىلدى. ارادا 12 جىل وتكەندە 1999 جىلى،  وكەن تاڭىسحان ۇلىنىڭ قايتالاي ورىنداۋىندا شىڭجاڭ حالىق راديوسىنىڭ التىن قورىنا قوسىلعان سەگىز ءانىمنىڭ ءبىرى بولدى.

سونىڭ ارقاسى شىعار «ساۋلەشىم» بۇگىنگە دەيىن ەل ىشىندە ءجيى ايتىلادى. 2002 جىلى وكەن تاڭىسحان ۇلى ۇرىمجىدە وتكەن ءان كەشىندە كەش شىمىلدىعىن وسى «ساۋلەشىم» انىمەن اشقان ەدى...

جازىپ العان حازىرەت ءابدىلدا

PS. سايلامحان مۇستاحي ۇلى ءقازىر الماتىداعى «جاس-اي» شىعىس-تيبەتتىك مەديسينا ورتالىعىندا كۇزەتشى بولىپ جۇمىس جاسايدى. ەكىنشى دارەجەلى مۇگەدەك. ەكى جىر جيناعىنىڭ اۆتورى.