قازىرگى اقپاراتتىق تەحنولوگيا زامانىندا ينتەرنەت، تەلەديدار ادام ءومىرىنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. قاجەتتى دە قاجەتسىز دە اقپاراتتى وسى ەكى اقپارات كوزىنەن الامىز. ونىڭ ىشىندە تەك جاڭالىقتار عانا ەمەس، كونسەرت، تەلە حيكايا، فيلم مەن ءتۇرلى باعدارلامالار ارقىلى بەي سانالى تۇردە ومىرگە دەگەن كوزقاراسىمىز قالىپتاسىپ، ماسەلەنى دۇرىس بۇرىس دەپ سۇرىپتايمىز. كوگىلدىر ەكراننان كورسەتىلەتىن قاپتاعان  تەليەۆيزيالىق جوبا مەن ينتەرنەتتەگى ميلليونداعان اقپارات ادامنىڭ ويلاۋ قابىلەتىنە اسەر ەتپەي قويمايدى. ماسەلەن، فيلم نەمەسە تەلە حيكايا تۇسىرىلگەن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مەنتاليتەتى، قوعام ۇستانىمى، تۇسىنىگى بويىنشا سەناريي جازىلادى، وقيعا ءوربيدى، كەيىپكەرلەردىڭ مىنەزى سۋرەتتەلەدى.

باتىس مادەنيەتىنىڭ قازاق حالقىنىڭ مەنتاليتەتىنەن ايىرماشىلىقتارى بار ەكەنى ايدان انىق. وندا قازاق تاربيەسىنە جات تۇسىنىكتەر از ەمەس. جىلدى جىلعا سوعىپ ساعىزشا سوزىلعان شەتەل تەلە حيكايالارى قارانى اق دەپ كورسەتىپ، قازاق ۇستانىمىنا كەرەعارىن دۇرىس ەتىپ كورسەتەتىنى جاسىرىن ەمەس. ۇلتتىق ۇستانىمى مىقتى، قازاقي تاربيەسى تەرەڭ ادامداردىڭ ءوزى، اسىرەسە وڭ مەن سولىن تانىماعان جاستارعا كوگىلدىر ەكرانداعى تەلە حيكايالار تاسقا تامعان تامشى سەكىلدى ادام ميىنا ءوز ۇستانىمدارىن سىڭدىرە بەرەدى.  سوڭىندا تاستى جارعان تامشىداي بولىپ، ادام ميىن ابدەن ۋلايدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، ىشىمدىك ءىشۋ، شىلىم شەگۋ، قىزداردىڭ تىم اشىق كيىنۋى، وتباسىلى بولا تۇرا وزگەگە كوز سالۋ، وتىرىك سويلەۋ، وتباسىنداعى كيكىلجىڭگە شىداماي وتباسىن تاستاپ كەتۋ، «ءسۇيىپ قالدىم»، «ماحاببات» دەگەن جەلەۋمەن جولداسىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالۋ قالىپتى دۇنيەگە اينالادى.

تەلەديدار مەن ينتەرنەتتەگى تولاسسىز كەلىپ جاتقان اقپاراتتار لەگى ادامنىڭ قالاي ءومىر ءسۇرىپ، نە جەپ، نە ءىشۋ كەرەكتىگىن، قايدا بارىپ، نەمەن اينالىسۋ قاجەتتىگىن ۇيرەتەدى. ءساندى قالىپتاستىرادى. قوعامدى ءوز مۇددەسىنە وراي تالقىلاۋى ءتيىس تاقىرىپتاردى جەل باعىتى سەكىلدى وزگەرتىپ وتىرادى. قالىڭ بۇقارا سول باعىت بويىنشا جۇرەدى. جەكەلەگەن ادام «بۇل – مەنىڭ ىشكى تۇيسىگىمنەن تۋىنداعان تولقىنىس. مەنىڭ جەكە پىكىرىم» دەپ ويلاۋى بەك مۇمكىن، الايدا مۇنىڭ بارلىعى استارلى تۇردە وعان بەي سانالى تۇردە تەلەديدار، ينتەرنەت سەكىلدى ءپاتشاعارلاردىڭ تاڭىپ وتىرعانى قاپەرىنە دە كىرىپ شىقپايدى.

الىسقا بارماي-اق الەۋمەتتىك جەلىنى الايىق. بۇگىندە ينتەرنەتتە جەكە پاراقشاسى جوق ادام كەمدە كەم. الەۋمەتتىك جەلىدەگى جالاڭاش قارا كوز قىزدار مەن ىشىمدىككە سىلقيا تويعان قازاق جىگىتتەرىنىڭ تۇسكەن فوتولارى مەن ۆيدەولارىنىڭ كوبەيدى. الەۋمەتتىك جەلىدە جالاڭاش دەنەسىمەن، شىلىم شەگىپ، ىشىمدىك ىشكەنىن اشىق كورسەتكەن وسىلايشا جەلى «جۇلدىزىنا» اينالعاندار جەتىپ ارتىلادى. ەڭ قىزىعى مۇنداي «جۇلدىزداردى» جەلى قولدانۋشىلار قولدايدى. ولاردىڭ ارەكەتتەرىن باتىرلىققا بالايدى. قوعامداعى ار، ۇيات، ابىرويدى ساقتاۋدى تار قاپاسقا، ادامنىڭ ءوزى-وزى شەكتەۋى دەپ تۇسىنەدى. ار، ۇياتتان اتتاعاندارىن جانە ونى اشىق كورسەتكەندەردى باتىل ادام رەتىندە قابىلدايدى. جارتىلاي جالاڭاش تۇسكەن فوتو مەن ۆيدەولارعا «جارايسىڭ» دەگەنگە ساياتىن پىكىر قالدىرادى. اعالىق اقىلىن ايتقانداردى پاراقشا يەسىن قىزعاناسىڭ دەپ ايىپتايدى. ءار ادام جەكە پاراقشاسىنا قانداي سۋرەت سالىپ، نە جازاتىنىن ءوز بەتىنشە شەشۋگە تولىق قۇقىلى. مەنىڭ ايتپاعىم ينتەرنەت پەن تەلەديداردىڭ ساناعا اسەر ەتۋى مەن ونىڭ ۇلتتىق بولمىستى ساقتاۋداعى ءقاۋىپتى كورسەتۋ. مۇنىڭ بارلىعى ادامعا جات مادەنيەتتى ءسىڭىرۋدىڭ سالدارى. ول ءۇشىن ينتەرنەت، تەلەارنانى قول شوقپار رەتىندە پايدالاناتىنى جاسىرىن ەمەس. مۇنىڭ بارلىعى سايىپ كەلگەندە حالىقتى توبىرعا اينالدىرۋ... تەرەڭ ءارى وزدىگىنەن ويلاۋ قابىلەتىن جويۋ... قوعامدىق ماڭىزى بار ماسەلەلەرگە باس قاتىرماۋ...

جاھاندانۋ – توقتاتۋعا كەلمەيدى. بۇكىل الەم جاھاندانۋ زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، ارى قاراي دا ءومىر سۇرە بەرمەك. وسىناۋ تەحنولوگيا مەن اقپاراتتىق زاماندا حالىق جاڭاشىلدىققا بەت بۇرارى انىق. ول وزدىگىنەن بولاتىن قۇبىلىس. تەك جالت-جۇلت ەتكەننىڭ بارلىعى شىن مانىندە كوركەم ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنىپ، قاجەتتىسىن الىپ، قاجەتسىزىن ىسىرىپ تاستاۋ كەرەك. سەبەبى، قازىرگى ۇرپاقتى تامىرىنان اجىراتىپ، جاڭاشىل كوزقاراس دەگەن جەلەۋمەن ۇلتتىق بولمىستان ايىرىلۋ قاتەرى تۇر. ءار ءۇيدىڭ تورىندە ويىپ تۇرىپ ورىن العان تەلەديدار مەن ەڭكەيگەن قاريادان، ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن قىزىقتاعان سمارتفون، ينتەرنەتتىڭ شىرماۋىنان امان الىپ قالۋ تەك – ءبىلىم الۋ، كىتاپ وقۋ، ۇلتتىق تاربيەنى ءسىڭىرۋ. عىلىم، تەرەڭ ءارى وزدىگىنەن ويلاۋ قابىلەت پەن ۇلتتىق نامىس بار جەردە جات تۇسىنىكتەر مەن جات مادەنيەت، تەرىس تۇسىنىكتىڭ مىقتاپ ساناعا ەنۋىنە قاۋقارى جەتپەيدى.

اسەم المۇحانبەت