بەينەتتىڭ زەينەتىن كورۋ ءناسىپ ەتىپ، اللانىڭ بەرگەن ىرزىعىن تەرىپ جەپ، قول ۇزارىپ، ۋاقىت مولايىپ ءجۇرىپ جاتقان جاعدايىمىز بار. بالدان ءتاتتى نەمەرەلەرىمدى ساعىنسام، جۇردەك پويىزعا وتىرا سالىپ ءجۇرىپ كەتە بەرەتىنىم بار. سول ادەتىمشە، جولعا جينالدىم. جول ءجۇرۋ – مەن ءۇشىن مەرەكە. بالالارىم – بالاپاندارىمنىڭ جانىندا ەكى-ۇش كۇن تۇگىلى، ەكى-ۇش ساعات بولسام دا اجەپتاۋىر دەمالىپ، شارشاعانىم باسىلىپ، قۇددى ءالى دە ءبىر كورمەگەن قىزىقتارىم، جەتپەگەن بەلەستەرىم، جاڭالىقتارىم بولاتىنداي شابىتتانىپ تا، شاتتانىپ تا قالامىن. وسىندايدا، «بالام - بالدان ءتاتتى، نەمەرەلەرىم – جاننان ءتاتتى» دەپ قازەكەم بەكەر ايتپاعان-اۋ دەيمىن. ولاردىڭ تاتتىلىگىنە شەكەر مەن بال دا جەتپەيدى. نەمەرەڭدى قىزىقتاپ، قىلىعىنا قۋانىپ، سولاردىڭ اماندىعىن اللادان تىلەپ جۇرگەنىڭنىڭ ءوزى دە - ءبىر قول جەتپەيتىن، تابىلمايتىن بايلىق جانە باقىت ەمەس پە! بالالارىم – باقىتىم، بالاپاندارىم – بايلىعىم. سول بالاپاندارىمدى كورىپ قايتپاققا جيعان-تەرگەنىمدى كوتەرىپ جولعا شىقتىم. جول جۇرەردەن بۇرىن، شىنى كەرەك، مەندە ءبىر تىلەك بولادى. ول – جولاۋشى سەرىكتەستەرىم ايەل زاتى بولسا ەكەن، اسىرەسە، اڭگىمەشىل، اشىق بولىپ كەزدەسسە ەكەن شىركىن، دەيمىن، شاي دا ىشىلەدى، جول دا قىسقارادى دەگەندەي. سول ويىم ورىندالىپ، ىزدەگەنگە سۇراعان بولدى ما، ەستىگەن اڭگىمەمە ورالايىن.
جۇردەك پويىزدىڭ جايلى ۆاگونىنان ورىن الىپ، شىعارىپ سالۋشىلارمەن قوش ايتىسىپ، قالا بەردىم. سالەم-ساۋقىت سالىنعان قول جۇكتەرىمىزدى ورنالاستىرىپ جايعاسقان سوڭ، جان-جاعىمىزعا قاراپ سويلەيتىن ادەتىمىزشە ماعان قاراما-قارسى وتىرعان اق سارى ءجۇزدى ايەلمەن امانداسىپ، «جولىمىز بولسىن» ايتىسىپ، سوزگە تارتتىم. «ادام بالاسى سويلەسكەنشە، جىلقى كىسىنەسكەنشە» دەمەكشى، ادامدار قايدا باراتىنىن، كىمگە باراتىنىن سۇراپ، سودان ءارى اڭگىمە-دۇكەن جالعاسىن تاۋىپ جاتاتىنى بەلگىلى عوي.
جاسى الپىستاردى القىمداپ قالعان، تولىقشا كەلگەن، جىلى ءجۇزدى اق سارى ايەلدىڭ وڭىندە مۇڭنىڭ ءىزى، كىشىرەك قوي كوزدەرىندە تەرەڭ ءبىر سىردىڭ سارعايىپ جاتقانى سەزىلىپ تۇرعانداي كورىندى. الىپ شىققان قانت-كامپيت، ارنايى جولعا پىسىرگەن تاعامدارىمىزدى ورتاعا قويىپ، ەكەۋمىز جارىسا قيمىلداي باستادىق. مەن ءوزىمدى ول ايەلدەن كىشىرەك سەزىندىم دە، شاينەگىمدى كوتەرىپ قايناق سۋ الىپ كەلۋگە كەتتىم. تەگىندە، جول ساپاردىڭ شايى دا، تاعامى دا ءتىپتى وزگەشە ءدامدى بولىپ كەتەتىنى بار. وسى تاماقتىڭ ءبارى تۇر-تۇرىمەن داستارحاندا تۇرسا دا، ءدال وسى جولاۋشىلاپ ءجۇرىپ ىشكەندەي كەرەمەت بولمايتىنى نەگە ەكەن دەپ تاڭداناتىنىمىز دا راس. ونىڭ ءبارى ادامعا دا بايلانىستى بولادى، ەگەر جولاۋشى ادامىڭ اڭگىمەشىل، ءتىپتى اڭگىمە ايتپاسا دا اشىق مىنەزدى بولىپ، سەنىمەن شۇيىركەلەسىپ وتىرسا دا ىرزا بولىپ قالاسىڭ. ارينە، ادامدار الۋان ءتۇرلى مىنەزدى، بارىنە بىردەي كىنا تاعۋعا دا بولمايدى، ءبىراق، سول قاباعى قاتىپ، تىرىسىپ، «ىشىمدەگىنى تاپ» دەيتىندەردەن ءىشىم پىسىپ، ىشكەنىم بويىما سىڭبەي، نە جول بىتپەي، نە ۋاقىتتى وتكىزە الماي، تىپىرشىپ كەتەتىن كەزدەرىم دە بولادى.
سونىمەن، مەن شايدى سۇتپەن قويۋلاپ قۇيىپ، بارىمىزدى ورتاعا جايىپ سالىپ، توڭىرەگىمىزدەگىنىڭ ءبارىن شايعا شاقىرىپ، ازىن-اۋلاق باستاڭعىنى باستاپ تا جىبەردىك. جاس قىز-بالالار اۋىز تيگەن بولدى دا، الگى قولدارىنان تۇسپەيتىن ۇيالى تەلەفوندارىمەن ىمداسىپ-سويلەسىپ، وزدەرىمەن-وزدەرى ماز-مەيرام بولىپ جاتتى. اق سارى ءوڭدى ايەل ءوزىنىڭ دارىگەر ەكەندىگىن، استاناعا نەمەرەسىنىڭ تويىنا كەتىپ بارا جاتقانىن ايتتى. مەن دە تۇڭعىش نەمەرەمنىڭ مەكتەپ تابالدىرىعىن العاش رەت اتتاۋ راسىمىنە بارا جاتقانىمدى ايتىپ قالىسپاي جاتىرمىن. ءتايىرى، بالا-شاعادان باسقا نە اڭگىمە بولۋشى ەدى. ءبىراز ۋاقىت اڭگىمەمىز سول بالاپاندارىمىز جايىندا بولدى.
ول: - «اناڭىز بار ما؟» دەپ سۇرادى. مەن انامنىڭ بار ەكەنىن، سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىعىپ، نەمەرە-شوبەرە ءسۇيىپ وتىرعانىن، ءوزىمنىڭ ەڭ ۇلكەنى ەكەنىمدى قىسقاشا ايتىپ ءوتتىم. «اناسى بار ادامدار ەشقاشان قارتايمايدى» دەمەكشى، ءسىز ءالى دە جاپ-جاس ەكەنسىز دەپ، مەنى ءبىراز جاسارتىپ تاستادى. «راحمەت كومپليمەنتىڭىزگە! ءسىز دە اسا قارتايىپ تۇرعان جوقسىز، كىم اكە-شەشەسىن ءومىر بويى ارقالاپ جۇرەر دەيسىز، ءوزىڭىز دە اجە بولىپسىز» دەدىم جۇباتىپ تا، كوڭىلىن كوتەرىپ تە قويايىن دەگەن ويمەن. قانشا ەسەيىپ ەر جەتسەم دە، ءوزىم اجە بولسام دا، انام ءبىر ءسات ەسىمنەن شىقپايدى، اسىرەسە، مىنا ءبىر وقيعا... دەپ جولاۋشى ايەل كومەيىنە كەلگەن ءسوزدى جۇتىپ، ءۇنسىز قالدى. وڭىنەن ءبىر نارسە ايتقىسى كەلىپ، اۋزىن اشسا كومەيىنە كەلىپ قالعان وكسىكتىڭ جاسى كوز جانارىنا ءۇيىرىلىپ تۇرعانىن كورىپ، بەي-جاي قارامادىم. ءسال كىدىرگەن سوڭ، ايتا وتىرىڭىز، ايتساڭىز جەڭىلدەنىپ تە قالاسىز، ساعىنىشىڭىز دا باسىلادى دەي بەردىم انا مەيىرىمىنە قانباعان مەن بەيباق جانىم اشىپ. مەنىڭ باسىمنان وتكەن شەر مەن مۇڭدى ول قايدان ءبىلسىن. ساپارلاس ايەل مەنىڭ شىن پەيىلىممەن تىڭداعىم كەلىپ وتىرعانىن ءتۇسىندى دە، اڭگىمەسىن باستادى...
« ... وتباسىمىزدا ءتورت بالا وستىك. شەشەم مارقۇم ون ءبىر قۇرساق كوتەرگەن ەكەن. زامان قيىن، مەديسينا ءالى دامي قويماعان كەزەڭ عوي، ومىرگە كەلە سالا شەتىنەي بەرگەن ەكەن. سولاردان تورتەۋمىزگە جارىق دۇنيە قىزىعىن كورۋگە جاراتقان يەم ءناسىپ ەتكەن ەكەن. شۇكىر، ەل قاتارلى تاعدىر تاقتامىزعا جازىلعان جاقسىلىقتى، ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن كورىپ جاتىرمىز. اكەدەن ەرتە جەتىم قالدىق. سوناۋ بايلاردى كامپەسكەلەۋ زامانىندا جەتى-سەگىز جاسار جەتىم بالا بايدىڭ مالىن ايداپ، شەكارا اسىپ كەتەدى. جەتىمدى دە جاراتۋشى ءوزى جارىلقاپ، كورەر قىزىعى بار، جەردە قالدىرماي، ەل قاتارىنا قوسادى. ەر جەتىپ، ەتەك-جەڭىن جيىپ، ۇيلەنىپ-جايلانادى. سول جارلى بالادان مەن دۇنيەگە كەلگەن ەكەنمىن. شەت جەر، جات ەل بولسا دا قازاقىلىعىن، ءسالت-داستۇرىن، ادەت-عۇرپىن ساقتاپ، وزىنىكىن ۇمىتپاي، وزگە ۇلتتان ەمەس، ءوز ۇلتىنان قاراپايىم قازاقتىڭ قىزىن ىزدەيدى. قازاق قىزىنا ۇيلەنۋدى ارمانداپ جۇرگەندە مەنىڭ انامدى كورىپ قالادى. قالىڭ قازاق تا ەمەس، وزگە ۇلتتىڭ ىشىندە وسكەن، بالالىق، جاستىق شاعى وتكەن وزگە ۇلتتىڭ ءتىلىن دە ءوز تىلىنەن كەم بىلمەيتىن اكەم العان بەتىنەن قايتپايتىن قايسار جىگىت بولىپ وسەدى. بىر-ەكى مارتە كورىپ-اق اناما كوڭىلى كەتىپ، كوپ ۇزاماي وتاۋ قۇرادى.
بالالى-شاعالى بولىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقانمەن، جۇرەك تۇكپىرىندەگى ەلگە، تۋعان جەرىمە ورالسام دەگەن سارعايعان ساعىنىش ساناسىن سابالاي بەرەدى. ول جونىندە اناما ءجيى ايتادى ەكەن. اۋىردىڭ، ياعني اۋىرتپالىق تا، جەڭىلدىڭ، ياعني جەڭىل ءومىر، جاتىپىشەرلىك تە ءوز ناتيجەسىن بەرمەي قويمايتىنى زاڭدى. تاعدىر تاۋقىمەتىن كوپ تارتقان اكەم قانشا ەمدەلسە دە، ەمشى دارىگەرلەردىڭ ەمىن السا دا ساۋىقپايدى. مەن ءبىر جاسقا تولار-تولماسىمدا اكەم كەنەتتەن كوز جۇمادى. اڭىراپ انام ءتورت جەتىمەگىمەن قايعىنىڭ قارا سۋىن ءىشىپ قالا بەرەدى. ءوز جەرى دە ەمەس، بوتەن ەلدىڭ اتى – بوتەن ەل. قايسار انام قاسىرەتتىڭ قارا تۇمانىن سەيىلتىپ، جارىق جول ىزدەۋگە، ەلگە قايتۋعا ارەكەت جاسايدى. جەتىمەكتەرىمدى يت-قۇسقا جەم قىلماي، كەۋدەمدە جانىم تۇرعاندا تۋعان جەرىمە، تۋعان-تۋىستارىما جەتكىزەيىن دەگەن وي مازالاي بەرەدى. كوپ قيىندىقتار باستان وتەدى، ونىڭ ءبارىن تاپتىشتەسەم ءبىر سوتكە ۋاقىت تا جەتە قويماس، توق ەتەرىن ايتايىن دەپ اڭگىمەشىل ايەل وزەكتى ءبىر ماسەلەگە اۋىستى.
ۇمىتپاسام بەس-التى جاسقا كەلىپ قالسام كەرەك. قىس مەزگىلى ەدى. انام قالىڭ كۇرتىك قاردى ومبىلاي، جول سالا وتىرىپ ءجۇرىپ كەلەدى. ارتىنان ءجىعىلىپ-سۇرىنىپ ىلەسىپ كەلەمىز. كەيىندەرى ەس كىرگەندە ءبىلدىم، انام زيرات باسىنا بارعان ەكەن. ول تۋرالى انام ءجيى ايتىپ وتىراتىن. قالىڭ قارعا تىزەرلەي وتىرا قالىپ، انام قويىلعان بەلگى تاسقا بەتىن بۇرىپ قۇران باعىشتادى جانە كوزىڭنىڭ تىرىسىندە ەلىمىزگە قايتامىز، تۋعان جەرىمە ورالۋىم كەرەك دەپ ارمانداۋشى ەدىڭ، مىنە، بالالارىڭدى الىپ، ەلىمىزگە وتپەكشىمىز، باقۇل بول، ىرزا بول، اماناتىڭدى ورىنداۋعا بەل شەشتىم دەپ ۇزاق ەگىلە جىلاپ وتىرىپ، ەرىنىڭ رۋحىمەن قوش ايتىسىپ زيراتتان شىقتىق. قاقاعان قىس. ءبىز ءۇنسىز ءىلبي باسىپ ىلەسىپ كەلەمىز. سول كورىنىس ەلۋ جىل وتسە دە كوز الدىمدا تۇر. سول كوكتەمدە شەكارا اشىلىپ ەلگە كەلدىك. كوپ قيىندىقتار باستان ءوتتى. انام سوۆحوزدىڭ بەلدى ساۋىنشىسى بولىپ جۇمىس ىستەدى. انامنىڭ ءبىر ءسوزىن ەكى ەتپەدىك. ءتىل العىش، ءتارتىپتى بولۋعا تىرىستىق. ەڭبەكقور بولىپ وستىك. انامنىڭ قاباعىن باقتىق. ءسوز كەلتىرمەۋگە، ۇياتقا قالدىرماۋعا تىرىستىق. جەسىر ايەل نامىسشىل كەلەتىنى جاسىرىن ەمەس. انام ءبىزدى اكەسى بارلاردان اسىپ تۇسپەسە، كەم باقپادى. ەكى بولمەلى قورجىن تامدا تۇراتىنبىز. شۇكىر، تۋعان-تۋىس، اعايىن-جەكجاتتاردىڭ اراسىنا كەلىپ، قۋانىشتا شەك جوق تۇرىپ جاتتىق. ەڭ ماڭىزدىسى – ءوز ەلىڭ، ءوز جەرىڭ، ءوز قانداس باۋىرلارىڭ، قارنىڭ اش بولسا دا، كوڭىلىڭ توق. انام ساۋىنشى بولدى دەدىم عوي، ەڭ قويۋ ءسۇت تە، قايماق تا ءبىزدىڭ ۇيدە. شەشەممەن وتىرىپ ىشكەن قويۋ قايماق قوسىلعان كۇرەڭ شايدى ايتساڭىزشى! سول بالا كۇنىمدەگى قايماق قوسقان قويۋ كۇرەڭ شايدى ءقازىر ىزدەسەڭ تاپپايسىڭ. ءبارى قوسپا، تابيعي ەشتەڭە قالمادى. اكەسىز جەتىم – ارسىز جەتىم، شەشەسىز جەتىم – شەرلى جەتىم دەمەكشى، ارسىز جەتىم اركىمنىڭ دە باسىنان وتكەن. تاعدىر سولاي، انامنىڭ وعان ەشقانداي كىناسى جوق ەكەنىن ءبىز قالتقىسىز تۇسىنگەنبىز.
كۇندەر ءوتىپ جاتتى. بىردە انام ءبىزدى شاي ۇستەلدىڭ باسىنا جينادى. كورشى تۇراتىن اكەمنىڭ تۋعان ءىنىسىن دە شاقىرعان ەكەن. ول كىشى اتام دا كەلە قالدى. اڭگىمە باسىندا ءبىز ءتورت بالا وستىك دەدىم عوي، سول ەڭ ۇلكەن اپكەمىز سول جاقتا، باقۋاتتى تۇراتىن قازاق جىگىتىنە بىرەۋدىڭ جالعىز ۇلىنا تۇرمىسقا شىعادى. ول كىسى وتباسىلى بولعاندىقتان سول جاقتا قالىپ قويادى. شەكارانىڭ ار جاعىندا، ماسەلە سوندا بولىپ تۇر. انام: سەندەر ەلگە كەلدىڭدەر. ءوز ەلىڭ ولتىرمەس. اينالا تۋعان-تۋىس، باۋىرلار بار. ال، قاينىم، اعاڭنىڭ بالالارى ەندى ساعان امانات. باعا الساڭ باعارسىڭ، قيىنسىنساڭ بالالار ۇيىنە وكىمەتكە وتكىزەرسىڭ دەپ قاداپ ايتتى. ەشقانداي الداۋسىراتپاي، شىنايى اشىنىپ ايتتى. مەنىڭ تۇڭعىش قىزىم جات جەردە قالىپ كەتتى. تۇندە ۇيقىدان، كۇندىز كۇلكىدەن قالدىم. سول قىزىم كوز الدىمنان كەتەر ەمەس. ۇزىنقۇلاقتان ەستۋىمشە شەكارا ءۇش كۇن ىشىندە جابىلاتىن كورىنەدى. بۇيىرسا وسى ءۇش كۇن ىشىندە شەكارا اسىپ الىپ قايتام، بۇيىرماسا مەن سوندا ءولىپ قايتام دەدى. ءبىز سول مەزەتتە شىر ەتە تۇستىك. تىزەسىنەن قۇشاقتاپ وكسىپ جىلاعانىمنىڭ ءبارى كوز الدىمدا. انام قانشا ىشتەي قيماي تۇرسا دا، جىگەرلەنىپ ءبىزدى تىيىپ تاستادى، قايراتتانسىن دەپ قاتتى ايتتى، جىلاۋىق بولماسىن، جىگەرلى بولسىن، جانكۇيەر بولسىن، جالقاۋ، جانايار ەمەس، جانكەشتى ومىرگە بەيىمدەلسىن، جاقسى بولسىن، ءومىر اتتى دۇرمەكتىڭ كوشىنەن قالماي ەل قاتارلى ادام بولىڭدار دەپ تىلەي وتىرىپ ءتىلىپ ايتتى. جىلاماق تۇگىلى ءتىلىمىزدى جۇتىپ قويعانداي ىشتەي تىنىپ، تۇنجىراپ، جىلامسىراعان كۇيدە وتىرىپ قالدىق. ەرەسەك اعامدا دا ءۇن جوق. مەن ءسۇت كەنجەسى بولعان سوڭ ەتەگىنەن ءبىر ەلى قالماي وسكەنمىن، ىلەسكىم كەلىپ تۇرسا دا ءۇنىم شىقپاي ىشتەي تۇنشىققان كۇيدە قالا بەردىم. ءۇي جانىنا كەلىپ توقتاعان اعاش بورتتى بيىك ماشيناعا ارتىنا بۇرىلماستان قارعىپ ءمىندى دە ءجۇرىپ كەتتى. كوز جاسىن بىزگە كورسەتكىسى كەلمەي، سوندىقتان ىلە-شالا كەتكەنىن ءبىز كەيىن ەسەيە كەلە تۇسىندىك. كوز ۇشىندا كورىنبەي كەتكەنشە قاراپ تۇردىق. انام كەتە سالىسىمەن ۇشەۋمىز ءۇش جەردە تومسىرايعان كۇيدە نە جىلارىمىزدى بىلمەي وتىرىپ قالدىق. بالامىز عوي، تەرەڭ تۇسىنە قويماعان دا شىعارمىن، قارنىم توق، كورشى-قولاڭ بالالارمەن ويناپ كەتسەم كەرەك، ەكى-ۇش كۇندەي ۋاقىت ءوتتى-اۋ دەيمىن. ءبىر كۇنى كەشكى مەزگىل بولاتىن، انام كىرىپ كەلدى. و توبا! العاشىندا تانىماي دا قالدىق. شەشەم ەكەنىن ءبىلىپ تۇرمىن، ءبىراق، سىرت بەت-الپەتىنە قاراسام ادام شوشيتىنداي حالدە ەدى. بالا بولسام دا وسى كورىنىستى ۇمىتپايمىن. شۇر ەتىپ، ەنتەلەي جابىلا اياعىنا ورالا كەتتىك، قۇشاقتاپ جىلاپ شىرىلداپ جاتىرمىز، قۋانىشتان عوي، ارينە. جۋىنىپ-شايىنىپ وز-وزىنە كەلگەن انام ەكى-ۇش كۇننىڭ ىشىندە كورگەن-بىلگەن اڭگىمەسىن ايتا باستادى. ماڭدايىنان، شەكەسىنەن، ەكى شىنتاعىنان، تىزەسىنەن ساۋ جەر جوق. تەرىسى الىنىپ، جالبىراپ تۇرعان تىزەسى مەن شىنتاعىنىڭ قانى ءالى دە كەۋىپ ۇلگەرمەگەن. انامنىڭ سول بەينەسىن ەسكە السام، قايران اناشىم-اي، بالاسى ءۇشىن جانىن قيۋعا دا ازىرلەنىپ كەتكەن ەكەنسىڭ-اۋ دەپ مۇڭايامىن! ول ۋاقىتتا قازىرگىدەي جەڭىل، جۇمساق كولىك قايدا...! سول ءوزى وتىرعان اعاش بورتتى جۇك ماشيناسى شەكارادان ءوتىپ جاتقان ەلدىڭ جۇگىن تاسيدى ەكەن. جۇرگىزۋشىنىڭ جانىنا وتىرۋعا بولمايدى، شەكارادا تەكسەرۋشى وتكىزبەيدى. نە ىستەۋ كەرەك؟ ۇستالسا، ءسوز جوق، جاۋ دەپ اتىپ تاستاۋى انىق. جۇك سالاتىن بورتىنا شىعىپ، اعاش پا، تەمىر مە، كىم ءبىلسىن، ەدەنگە ەتپەتىنەن تىبىر ەتپەي جاتادى، ۇستىنە برەزەنت پالاتانى تاستاي سالادى. سالماعى دا از ەمەس، كۇن ىستىق، اۋا جىبەرمەيتىن رازىڭكە. استىنا توسەلگەن ەڭ بولماسا نە ءشوپ، نە كورپە دە جوق، قۋراعان قۋ تاقتاي بولار. ءقايبىر داڭعىراعان تاس جول دەيسىز، قيقى-جيقى، كەدىر-بۇدىر جول شايقالعان سايىن باسپەن دە، تىزەمەن دە ۇرىلا-ۇرىلا قاجالعان جۇپ-جۇقا، جۇمساق تەرىدەن نە قالادى، ەلەستەتىپ كورىڭىزشى؟!
شەكارادا تەكسەرۋشى سولدات تا بورتقا شىعىپ، موينىن سوزىپ سۇراعان كورىنەدى. شوفەر جىگىت (ورىس جىگىتى) وزگە تىلدە بىردەڭە جونىندە سۇرادى-اۋ دەيمىن، اسا كوپ ۇستاپ تەكسەرمەگەن كورىنەدى، ارى قاراي ءجۇرىپ كەتەدى. اللانىڭ جارىلقاعانى وسى دا، جاقسىلىعى، سەندەر اناسىز قالماسىن دەگەن شىعار، ادەتتە تەمىر ىستىكپەن ءتۇرتىپ-تۇرتىپ تەكسەرۋشى ەدى، سول جولى اسا كوپ تەكسەرىس بولماعان ەكەن. «اققا قۇداي جاق» دەگەن وسى عوي، امان-ەسەن شەكارادان وتتىك. ارعى بەتكە وتكەن سوڭ شوفەر جىگىت جول-جونەكەي ءتۇسىرىپ كەتەدى. جوتا-جوتانى جايلاعان ەل، سايدا مىڭعىراعان مال، ءار جەردە توپ-توپ بولىپ جينالعان ەلدەن جانە قارا-قۇرىم مالدان جەر قايىسادى. جۇرگەن ادامداردان سۇراي-سۇراي ارەڭ دەگەندە قىزى كەلىن بولىپ تۇسكەن شاڭىراق تا، ياعني قۇدالارى دا وسى كوشتىڭ ىشىندە ەكەنىن بىلەدى. بوتاسىن ىزدەگەن ىنگەندەي، جانارى جاۋتاڭداپ كۇنى بويى بالاسىن ىزدەيدى. ەرتەڭىندە تاعى ىزدەۋگە شىعادى. تورت-بەس ەر ادامدار ءبىر شەتتە اڭگىمەلەسىپ تۇرادى، جاقىنداپ كەلسە تاني كەتەدى. مازىرە-جاي اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ تۇرعانداردىڭ ءبىرى قۇداسى بولىپ شىعادى. ويدا-جوقتا تاپ بولعان قۇداعيىنا ول كىسى العاشقىدا اڭ-تاڭ بولسا كەرەك. اماندىق، حال سۇراسقاننان كەيىن قىزىنىڭ جايىنا اۋىسادى. قۇداسى بالا-شاعاسىن تۇگەل تاستاماي كوشىپ كەلە جاتقانىن، ءبارى ءدىن-امان ەكەنىنەن حاباردار بولادى. كوڭىل ورنىعادى. ەندى قىزىن ءوز كوزىمەن كورۋ كەرەك قوي. قۇداسى اناۋ سايدا ءۇي تىگىپ وتىرعاندارىن ايتىپ، ۇيگە ءجۇرىڭىز دەپ ىزەت جاسايدى. ەندى انام سول جاققا قاراي بەتتەيدى. جاردى جاعالاي جىلدامىراق باسىپ ءجۇرىپ كەتەدى. انا جۇرەگى بالاسىن كورمەيىنشە تىنشىعان با؟! جۇرەكتىڭ قالاي تۋلاپ تۇرعانى اركىمنىڭ وزىنە عانا ايان. ساعىنىش تا، ايانىش تا كەۋدەگە سىيماي تۇرعانىن تەك انا عانا تۇسىنەدى. قايعىرادى، جۇرەگى ءۇنسىز جىلايدى. شارق ۇرعان انا جۇرەگى ەسەلەي سوعادى، اسىقتىرىپ كەلەدى. كەنەت، جوتانى جاعالاپ كەلە جاتسا ءوز قۇلىنىنان اۋمايتىن قارا تورى قىز ءيىن اعاشپەن ساي تابانىنان كوتەرىلىپ كەلەدى ەكەن. جاقىنداي تۇسسە، ءدال ءوزى. ىزدەگەن ءوز بوتاسى ەكەنىنە كوزى جەتكەن سوڭ، انا ساي تابانىنا قاراي ەكپىندەتە جۇگىرەدى. قىز دا تاني كەتەدى، ەكى شەلەگىن تاستاي سالىپ، ورگە قاراي ەكى قولىن جايىپ، «اپالاپ» قارسى جۇگىردى. ساعىنىشتىڭ سارعايعان سارى جەلى دە جاس بوتاسىن ارتىنان يتەرىپ، سايدان شىعۋىنا دەمەپ تە جاتىر ما، ءاپ ساتتە اناسى مەن قىزى قۇشاقتاسىپ كورىسكەندە كوك اسپاننىڭ ءوزى كۇڭىرەنىپ، كوك وزەن تۋلاپ، دۇنيە تۇگەل استان-كەستەن بولىپ اينالىپ تۇرعانداي كورىندى. ەكەۋى ۇزاق قۇشاقتارىن جازبايدى. ساعىنىشتىڭ جاسى بەتتەرىن جۋادى. اناسىنىڭ بەتىندەگى سۇرىلگەن جارانىڭ داقتارىن كورىپ بوتاسى بوزداعاندا، توڭىرەك تۇگەل ەڭىرەپ، انا بىتكەن اڭىراپ، اسپاننان قارا نوسەر جاۋعانداي كوز جاستارى سەل بولادى. ەر ادامدار، ۇلكەندەر جاعى كەلە قالادى، ازەر دەگەندە جۇپتارىن جازىپ جۋاتادى. اناسى قىزىنىڭ جانىندا ءبىر كۇن بولىپ، ەلگە قايتاتىنىن، انە-مىنە وتكەلى وتىرعاندارىنا كوزى جەتەدى. قۇداسى مەن قۇداعيىنا قىزىن اماناتتاپ تاپسىرىپ، كەرى قايتادى. بىرنەشە ساعات تۇندەلەتىپ جاياۋلاي جالپىلاي ءجۇرىپ، تەمىر توردىڭ استىنان ەڭبەكتەپ ءوتىپ، ەلدە قالعان ءۇش بوتاقانىنا قايتىپ كەلەدى. كىرىپ كەلگەندەگى بەت-الپەتىندەگى وزگەرىس سول وقيعانىڭ سالعان جاراسى ەكەن. ءتان جاراسى جازىلارى وڭاي بولعانمەن، جان جاراسىنىڭ جازىلۋى قيىن ەكەن، استە. انامنىڭ سول كەيپى، سول ەكى-ۇش كۇندەگى قينالعانىن تۇسىنگەن جانعا جان جاراسى ەمەي نە دەرسىڭ؟! كوپ ۇزاماي-اق، سول اپايىمىز ۋادەلى ۋاقىتتا شەكارادان وتەدى. انام ءوز كوزىمەن قىزىن كورىپ، كوڭىلى ورنىعادى. ولار باسقا اۋدانعا قاراي كوشىپ كەتەدى.
ودان بەرى دە بىرنەشە جىلدار ءوتتى. انامنىڭ ءومىر سالعان اۋىرتپالىقتان دەنساۋلىعى ناشارلاي باستايدى، نەبارى ون شاقتى كۇن توسەك تارتىپ جاتتى دا، ماڭگىلىككە كوز جۇمدى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن (تەك سول ون شاقتى كۇننەن باسقا) بەس ۋاقىت نامازىن تاستاماي وقىپ وتەدى. انام مۇسىلمان ايەلگە لايىق مىندەتتەرىن وتەپ كەتتى. «اتتەگەنى» تەك، ءسۇت كەنجەم دەپ ەركەلەتەتىن مەنىڭ ۇيلەنىپ، وتاۋ قۇرعانىمدى جانە نەمەرەلەرىن كورمەي كەتتى. ءوزىم الپىستى القىمداپ اجە بولسام دا، انامدى ساعىنامىن. انالارى بار ادامداردا ارمان دا جوق شىعار دەپ جاسىم ۇلعايعان سايىن كوپ ويلاناتىن بولدىم... »، - دەپ كىرپىگىنە ىلىنگەن ساعىنىش پەن وكىنىش جاسىن سىعىپ الدى دا، ىشتەي كۇبىرلەپ اناسىنىڭ رۋحىنا دۇعا جاساپ سارعايعان سىرشىل اڭگىمەسىنىڭ نۇكتەسىن قويدى.
مەن ءۇنسىز تىڭداپ وتىرىپ ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن دە بايقاماي قالىپپىن. جولاۋشىلار تۇگەل ۇيقىدا. پويىز دۇرسىلدەتە زۋلاپ كەلەدى. ءيا، ءدال سىزدەي اناسىن سىيلايتىندار، جانە جان-تانىمەن شىنايى جاقسى كورىپ، شىن قۇرمەتتەيتىن پەرزەنتتەر كوپ بولسا عوي، جانە ەت جۇرەگىم، باۋىر ەتىم دەيتىن، بالا ءۇشىن ءومىرىن دە قياتىن ءسىزدىڭ اناڭىزداي ناعىز ەر انالار كوپ بولسا عوي دەپ تەرەڭ ويعا باتتىم.
بالاسىن دەيمىن-اۋ، اياقتانعان، ءۇيلى-جايلى بولعان، اتا-ەنەسى بار ەرەسەك بالاسىن جات جەرگە تاستاماي تاعدىرىنا الاڭداپ، سول ءۇشىن باسىن ولىمگە تىكپەك تۇرماق، دۇنيە ەسىگىن جاڭا اشقان شاراناسىن، تۇلا بويىن جارىپ شىققان پەرزەنتىن، بەيكۇنا ءسابيىن قوقىسقا تاستاپ كەتىپ جاتقان «انا سىماقتارعا»، دۇنيەقوڭىزدىقپەن بالاسىن ساۋداعا سالىپ، شەتەل اسىرىپ جاتقان كوكەك انالارعا مىناداي ناعىز انالاردىڭ ەرلىگى - ۇلگى-ونەگە بولسا، شىركىن! ەستىگەنىمدى ءوزىم عانا ءبىلىپ قويماي، وزگەلەر دە ەستىسىن، ەلەكتەن وتكىزسىن، ويلانسىن دەگىم كەلەدى.
جولاۋشى ايەل اناسىنىڭ كوز جۇمعانعا دەيىن بەس ۋاقىت نامازىن قازا ەتپەي وقىپ وتكەنىن ايتتى. وسىعان وراي، مىناداي حاديس تە بار: « «مەن جانە بالالارىنا قامقورلىق جاساپ تاۋقىمەت كورگەن ايەل ەكەۋمىز قيامەت كۇنى بۇدان دا جاقىن وتىرامىز»، - دەپ پايعامبارىمىز (س.ءا.س.) سۇق ساۋساعى مەن ورتاڭعى ساۋساعىنىڭ اراسى قانشالىقتى جاقىن ەكەنىن كورسەتتى». پەيىشتىڭ تورىنەن ورىن الۋعا لايىق انالارىمىز كوپ بولسىن دەگەن تىلەكپەن وسى ماقالانى جازدىم. انانىڭ شىنايى ەرلىگى ەش ۋاقىتتا ۇمىتىلماق ەمەس!
رىسكەن راحىم قىزى ابىشيەۆا
قازۇۋ-دىڭ اعا وقىتۋشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
الماتى قالاسى
