ەسەنقۇل جاقىپبەك ءتىرى بولسا، 10 اقپاندا 65 جاسىن اتاپ وتەر ەدى. نە شارا، اقىندى ەسكە الۋ كەشتەرىن وتكىزۋدەن باسقا قازاقتىڭ امالى جوق. تاياۋدا اقىن تۋىپ-وسكەن جامبىل اۋدانىنىڭ باسشىلىعى ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ «جازعى تاڭدا» اتتى جىر جيناعىن حالىققا تانىستىردى.
تۇرىك تىلىندە شىققان كىتاپ قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىسى ابزال ساپاربەك ۇلىنىڭ قولداۋىمەن، جازۋشى ياكۋب وماروعلى ءتوراعالىق ەتەتىن ەۋرازيا جازۋشىلار قاۋىمداستىعىنا قاراستى «بەنگۋ» باسپاسىنان شىقتى.
توپتاماعا اقىننىڭ ءار جىلدارى جازعان وي-تولعامدارى، ليريكالىق شىعارمالارى، انگە اينالعان بىرنەشە ولەڭى كىرگەن. ولەڭدەردى تۇرىك تىلىنە جازۋشى، ديپلومات مالىك وتاربايەۆ اۋدارعان. رەداكتورى – تۇرىكتىڭ تانىمال اقىنى اتامان كالەبوزان.
شاراعا مالىك وتاربايەۆ، اتامان كالەبوزان باستاعان تۇركيانىڭ ءبىر توپ زيالىسى جينالدى. ودان بولەك، الماتى وبلىسى مادەنيەت، ارحيۆ جانە قۇجاتتاما باسقارماسىنىڭ باسشىسى اقان ءابدۋالى، جامبىل اۋدانىنىڭ اكىمى جانداربەك دالابايەۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى مەن ونەر ادامدارى، ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ جارى مەڭسۇلۋ حانىم مەن بالالارى، شاكىرتتەرى قاتىستى.
ءسۇيىنباي مەن جامبىل سالعان سارا جولدى جالعاستىرعان اقىن
ومىردەن وتكەنىنە بەس جىلداي ۋاقىت بولعان اقىنىن ساعىنعان جەرلەستەرى ونىڭ تۋعان كۇنىن جىل سايىن ەسكەرۋسىز قالماۋىن قاداعالاپ وتىرادى. جىرلارىن وقىپ، سوزىنە جازىلعان اندەرىن شىرقاپ، ەستەلىكتەرىن ايتىپ، ءتۇرلى شارالار ۇيىمداستىرۋدا اسىرەسە اقىننىڭ تۋعان ولكەسى جامبىل اۋدانى الدىنا جان سالمايدى.
شارا بارىسىندا اۋدان اكىمى جانداربەك دالابايەۆتىڭ قۇتتىقتاۋ ءسوزى وقىلدى. وندا: «ناعىز اقىندارعا ءتان البىرت جۇرەك ەسەنقۇلدىڭ بويىنان تابىلادى. ونەر سۇيەر حالىق جۇرتشىلىق ونى ءالى كۇنگە دەيىن ەسىنە الادى. ەسەنقۇلدىڭ پوەزياسى – ەركىن پوەزيا.
ول جۋرناليستىك جولدا دا ەلى ءۇشىن قىزمەت ەتتى. اۋداننىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا بارىنشا اتسالىسىپ، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى مەن قايراتكەرلىك بولمىسىن جان-جاقتى دالەلدەدى. تۋعان جەرى مەن ەلىن جىرعا قوستى، حالقىنىڭ ءسوزىن سويلەدى.
ومىردەن مەزگىلسىز وتسە دە، ارتىنان وشپەيتىن ءىز قالدىردى. جامبىل جۇرتى، قازاق جۇرتى ەسەنقۇلوۆتى ساعىنا ەسكە الىپ وتىرادى. اعامىز اياۋلى جارى مەڭسۇلۋ جەڭگەمىزبەن بىرگە ۇل-قىز ءوسىرىپ، نەمەرە ءسۇيدى. بۇگىن دە مەڭسۇلۋ اپامىز شاڭىراقتىڭ يەسى دە، كيەسى دە بولىپ وتىر»، - دەلىنگەن.
سونىمەن قوسا، جيناقتىڭ تۇرىك تىلىنە اۋدارىلىپ، جارىق كورۋىنە ۇلەس قوسقان قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىلىگىنە، اقىن ءارى اۋدارماشى مالىك وتاربايەۆقا، ۇلتتىق سپورت اسسوسياسياسىنىڭ قۇرمەتتى ءتوراعاسى، گەنەرال مايور، قوعام قايراتكەرى، رۋحانيات جاناشىرى قايرات ساتىلبالدىعا، كەشكە ارنايى كەلگەن تۇركيا ەلىنىڭ ازاماتتارىنا بارشا حالىقتىڭ اتىنان العىس ايتتى.
ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە اۋدان اكىمى اقىن شاڭىراعىنىڭ جارىعىن سوندىرمەي وتىرعان مەڭسۇلۋ اپايعا شاپان جاپتى.
تۇرىك پەن قازاق پوەزياسى ۇشتاسقان ءسات
كوپ كۇتتىرمەي ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ تۇرىك تىلىنە اۋدارىلعان «جازعى تاڭدا» جيناعى رەسمي تۇردە جارىق كوردى. قازاقستان ەلشىلىنىڭ ديپلوماتى مالىك وتاربايەۆ، تۇرىكتىڭ تانىمال اقىنى اتامان كالەبوزان، ەۋرازيا جازۋشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلى حۋسەين كالەبوزان، الماتى وبلىسى مادەنيەت، ارحيۆ جانە قۇجاتتاما باسقارما باسشىسى اقان ءابدۋالى، جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ پروفەسسورى، اكادەميك، جازۋشى ناعاشىبەك قاپالبەك ۇلى جانە جامبىل اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى قوناعى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ ماڭىزدى ءساتتىڭ تىزگىنىن ءوز قولدارىنا الدى.
وسى ورايدا اقىن، جازۋشى مالىك وتارباي جامبىل جۇرتشىلىعىنا قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىسى ابزال ساپاربەك ۇلىنىڭ سالەمىن جەتكىزدى:
«قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىلىگى جانە ءوزىمىنىڭ اتىمنان بارشاڭىزعا زور ءىلتيپاتىمدى بىلدىرە وتىرىپ، جەتىسۋدىڭ جەلماياسى اتانعان اقىن ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان ەسكە الۋ كەشى مەن «جازعى تاڭدا» جىر جيناعىنىڭ تۇرىك تىلىندە جارىق كورۋىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن. قازاقستان مەن تۇركيا ەجەلدەن باۋىرلاس ەلدەر. بىلتىر ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ 25 جىلدىعىن اتاپ وتتىك. شيرەك عاسىردىڭ ىشىندە ءوزارا ىنتىماقتاستىعىمىز، ىقپالداستىق جانە ستراتەگيالىق ارىپتەستىك دەڭگەيىنە جەتتى. سوڭعى جىلدارى باۋىرلاس تۇرىك ەلىمەن ادەبيەت سالاسىنداعى بايلانىسىمىز كۇشەيىپ، 30-دان اسا قازاقتىڭ كورنەكتى قالامگەرىنىڭ ادەبي تۋىندىلارى تۇرىك تىلىندە جارىق كوردى. اقىندارىمىزدىڭ اتىمەن تۇركياداعى كوشەلەر مەن ساياباقتار اتالىپ، جىل سايىن شىعارماشىلىق كەشتەر، جيىندار ۇيىمداستىرىلۋدا. اتاپ ايتقاندا، انكارادا اباي قۇنانبايەۆ، جامبىل جابايەۆ اتىنداعى كوشەلەر، ءسۇيىنباي ارون ۇلى، تاتتىمبەت قازانعاپ ۇلى، دينا نۇرپەيىسوۆا اتىنداعى ساياباقتار اشىلىپ، ەسكەرتكىشتەر ورناتىلدى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋى مەن بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا اقىن ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ دە تۇرىك تىلىندە كىتابى جارىق كورىپ، ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنا قاراستى «كاردەش كالەملەر» جۋرنالىنىڭ بيىل اقپان ايىنىڭ سانى ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالىپ وتىر. ءسۇيىنباي مەن جامبىلدىڭ ءداستۇرىن جالعاستىرعان اقىن ەسەنقۇل جاقىپبەك اتا-بابالارى سەكىلدى قازاقتىڭ عانا كورنەكتى اقىنى ەمەس، ءتۇبى ءبىر تۇركى جۇرتىنىڭ ماقتانىشى، بۇگىنگى قوس قۋانىش قۇتتى بولسىن!»، - دەلىنگەن ەلشىنىڭ سالەمىندە.
قازاق پوەزياسىنا، ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ ولەڭدەرىنە ءبىر وقىعاننان عاشىق بولعان تۇرىك زيالىلارى ءسوزىن قازاق تىلىندە باستادى.
«قۇرمەتتى، جانداربەك دالابايەۆ، قۇرمەتتى قايرات ساتىبالدى، قۇرمەتتى اقان ءابدۋالى، سۇيىكتى باۋىرلار، ءقادىرلى دوستار!»، - دەپ ءسوز باستاعان حۋسەين كالەبوزان ەۋرازيا جازۋشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى ياكۋب وماروعلىنىڭ قۇتتىقتاۋ ءسوزىن وقىپ بەردى.
«شىعارماشىلىعى ارقىلى وتكەن مەن بولاشاقتى جالعاعان قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى ەسەنقۇل جاقىپبەك شىنىندا وزىندىك، وزىنە ءتان فيلوسوفيالىق كوزقاراسى ارقىلى، پوەزياسى ارقىلى ءىرى اقىن ەكەندىگىن كورسەتتى. تۇركى الەمى ەسەنقۇل سىندى اقىندارعا باي ەل. سوندىقتان اقىننىڭ شىعارماشىلىعىن ءوز جۋرنالىمىزعا ناسيحاتتاۋ ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە»، - دەيدى ياكۋب وماروعلى.
سونىمەن قوسا، ەۋرازيا جازۋشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ اتىنان شارانى ۇيىمداستىرۋعا اتسالىسقان قازاق ازاماتتارىنا ماراپات تابىستادى.
«سۇيىكتى باۋىرلار، وزدەرىڭىزگە كورشى، باۋىرلاس ەلدەن اباي، جامبىل، ءسۇيىنباي، ەسەنقۇلدار ەلىنە، قازاقستانعا جالىندى سالەم»، - دەپ تەبىرەنە سويلەگەن اقىن اتامان حانىم قازاق پوەزياسىنا دەگەن ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىگىن جەتكىزدى.
«ولەڭ اقىننىڭ ءومىر سۇرگەن ءداۋىرىن انىق سۇرەدى. اقىننىڭ قالامىنان تۋعان ولەڭ شۋماقتارى وتكەن شاقتان باستاپ كەلەشەككە دەيىن جالعاساتىن ءسوز ساباقتاستىعى، رۋحاني كوپىر. ەلدى ەلگە جالعايتىن رۋحاني كوپىردىڭ بويىندا قازاق ادەبيەتىندە وزىندىك قولتاڭباسىمەن ەرەكشەلەنگەن ورىن بولەك، تەكتى اقىن ەسەنقۇل جاقىپبەكپەن تانىستىم. ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ ولەڭدەرىن وقىعاندا ونىڭ باستان كەشكەن ءاربىر ءساتىن وقيعاسىمەن نوۆەللاسىن تاماشالاپ كورگەندەي اسەر الدىم. ول ولەڭدەرى ارقىلى ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ايناسىنا اينالعانداي. ويتكەنى ولەڭدەرىن وقىپ وتىرىپ ءوزىڭدى كورەسىڭ، وتكەن ومىرىڭە كوز تاستايسىڭ. اقىننىڭ قوعاممەن بىتىسە قايناسقانىنا كۋا بولاسىڭ»، - دەي كەلە ءسوزىن اقىنعا ارناعان جىر شۋماقتارىمەن قورتىندىلادى.
«جاقسى ادام ەدى جاراتىلىسى بولەكشە،
جاقسىلىق جاساپ جۇرەتىن ەلگە ەرەكشە.
جاقسى ادام ەدى جالپىعا جاققان قاشان دا،
جاقسى ادام وسى قۇدايعا عانا كەرەك پە؟!
جاقسى ادام ەدى جارىقتىق...
جابىلا كومىپ قايتتىق ءبىز ونى
توپىراققا قارىق قىپ...»
جامبىل، ءسۇيىنباي جىرلارىن ناسيحاتتاپ، ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ شىعارمالارىن تۇرىك تىلىندە كىتاپ ەتىپ شىعارعان مالىك وتاربايەۆ پەن اتامان كالەبوزان «حالىقارالىق جامبىل سىيلىعىنىا» يە بولىپ، ارنايى توسبەلگىمەن ماراپاتتالدى. ءارى قازاقتىڭ سالتى بويىنشا شەتەلدەن كەلگەن قوناقتارعا شاپان جابىلدى.
ۇلىلار دۇنيەگە كەلگەن اقپان...
ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ ءومىرى تەك ولەڭنەن تۇردى. ساياسات، دۇنيە سىندى ماسەلەلەرمەن باسىن قاتىرىپ كورمەگەن. اقىننىڭ جانىندا جۇرگەن رۋحاني پەرزەنتى، شاكىرتى، بۇگىندە الماتى وبلىسى مادەنيەت، ارحيۆ جانە قۇجاتتاما باسقارماسىنىڭ باسشىسى اقان ءابدۋالى ەساعامەن وتكەن جارقىن كۇندەردى ەسكە الدى.
ول حالىقتىڭ ەساعاسى بولدى، ەستى اعاسى بولدى. ءتىپتى كوزى تىرىسىندە اقىندى وزىنەن جاسى ۇلكەندەرى دە ەساعا دەگەن ەكەن. قاشان دا حالىقتىڭ ورتاسىندا ءجۇردى.
«تىرىسىندە «جاياۋلاتىپ ەلدى كورىپ قايتايىق» دەپ جانىنا الىپ الاتىن. سونداعى ەكەۋمىزدىڭ باراتىن جەرىمىز – بازار مەن اۆتوۆوكزال. سول جەردەگى ەلدىڭ تىرشىلىگىن كورىپ، ريزا بولىپ قايتاتىن. تىرشىلىكتىڭ ورتاسى عوي بازار. ۇزىناعاشتىڭ ءاربىر بۇرىشىندا ول كىسىنىڭ ءىزى قالدى. بۇگىن ءمۇقاعاليدىڭ تۋعان كۇنى، سول سەبەپتى ورالدا مۇقاعالي مەن ەساعاعا ارناپ جيىن وتكىزىپ جاتىر. ەرتەڭ ەساعانىڭ تۋعان كۇنى. بۇل – ءوزىنىڭ جاقسى كورەتىن كۇنى. سەبەبى مۇقاعاليدان كەيىن ءبىر كۇننەن سوڭ تۋعان. وسىنداي ۇلىلاردى ءبىر ايعا سىيعىزعان جاراتقاننىڭ كەرەمەتى. مۇقاعالي جامبىلمەنەن ءبىر ايدا تۋىپ، ەكى ۇلى اقىننىڭ ورتاسىنان وزىنشە جول تاۋىپ، ءىز جاساعان ادام»، - دەدى اقان مىرزا.
ۇلى ادامنىڭ دۇنيەدەن وتكەن كۇنى بولمايدى. حالقى ونىڭ ولگەن كۇنىن ەمەس، تۋعان كۇنىن ەسكە الادى. سەبەبى ۇلى ادام ارتىندا قالعان ەلىنىڭ ەسىندە ماڭگىگە قالادى.
ءولدى دەۋگە بولا ما ايتىڭدارشى،
ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان...
شارا سوڭىندا تۇڭعىشباي جاماقۇلوۆ، روزا ءالقوجا باستاعان انشىلەردىڭ ورىنداۋىنداعى ەسەنقۇل جاقىپبەكتىڭ سوزىنە جازىلعان اندەر شىرقالدى.
فوتو: ماقسات قۇسايىنوۆ
پىكىر قالدىرۋ