«ەڭبەك نارىعى جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ جاڭا جاعدايلارىنا بەيىمدەلىپ، ەلەۋلى ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ اۋىسۋىنا دايىن بولۋعا ءتيىس»،- دەيدى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. ەڭبەك نارىعىندا ۇلكەن سۇرانىسقا يە مامانداردى سارالاپ، ونى تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنىڭ كورىنىسى. بۇگىندە استانا تۇرعىندارىنىڭ جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4،6 پايىز. بۇل كورسەتكىش جوسپار بويىنشا 2021 جىلى 4 پايىزدى قۇراۋى كەرەك. ياعني، ەلىمىزدىڭ ەڭبەك جانە حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ساياساتىن جۇزەگە اسىراتىن ورتالىقتىڭ ەكونوميكانىڭ تۇراقتى دامۋىنا قوسار ۇلەسى زور. ەڭبەك نارىعىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، جۇرتشىلىقتى تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان مەكەمەنىڭ وتكەنى مەن كەلەشەگىن قامتىپ،سوڭعى جەتى جىلداعى كورسەتكىشتەردى سالىستىرا وتىرىپ، ورتالىق ديرەكتورى ولجاس ومارمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
كاسىپتىك جانە قايتا دايارلاۋ كۋرسىنان وتكەندەردى تۇراقتى جۇمىسپەن قامتيمىز
– ءسىز باسقارىپ وتىرعان ورتالىقتىڭ ەل ەكونوميكاسىنا قوسىپ وتىرعان ۇلەسى قانداي؟
– الدىمەن اڭگىمە اۋانىن وقۋ ورنىن جاقىندا اياقتاعان تاجىريبەسىز جاس مامانداردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنان باستايىق. راس، بۇگىندە جۇمىس بەرۋشى تاجىريبە ءوتىلى جوق ماماندى جۇمىسقا قابىلداۋعا قۇلىقسىز. ەڭبەككە ارالاسپاعان جاستىڭ مەسەلىن قايتارماس ءۇشىن، ەڭبەك نارىعىن ەسكەرە وتىرىپ مەملەكەت جاستارعا جاقسى ءبىر مۇمكىندىكتى قاراستىردى. بۇل – «جۇمىسپەن قامتۋ –2020» جوباسى شەڭبەرىندەگى «جاستار پراكتيكاسى» باعدارلاماسى. وقۋدى ەندى اياقتاعان جاس قوعامنان بىردەن ەنشىسىن العىسى كەلەتىنى راس. مەن ايتىپ وتىرعان باعدارلاما جۇمىس ىزدەگەن تالاپتىنىڭ تاۋىن شاقپايدى، تاجىريبە جيىپ، ءوز دەڭگەيىن كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. جۇمىس بەرۋشىنىڭ سەنىمىن اقتاپ، تالابىن قاناعاتتاندىرسا، مامان تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسادى. ءبىزدىڭ ورتالىقتا وسى باعدارلاما قارقىندى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. جۇمىس بەرۋشى ورتالىقپەن شارت جاساسىپ، ماماندار جاستار پراكتيكاسىنان ءوتۋ ءۇشىن ارنايى بوس جۇمىس ورىندارىن قۇرادى. ءبىزدىڭ تالاپ بويىنشا بوس جۇمىس ورنى تۇلەكتىڭ العان ماماندىعىمەن ساي كەلۋى كەرەك.
– قانشا جۇمىس بەرۋشىمەن شارت جاساستىڭىزدار؟ جەتى جىلدىڭ ىشىندە جاستار پراكتيكاسى جوباسى ارقىلى قانشا تۇلەك جۇمىسپەن قامتىلدى؟
– وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسىن ايتار بولسام، 295 جۇمىس بەرۋشىمەن ارادا كەلىسىم بولدى. بارلىعى 1 713 بوس جۇمىس ورىن ۇسىنىلىپ، 915 تۇلەك تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلدى. ال 2018 جىلدىڭ جارتى جىلدىعىندا 174 جۇمىس بەرۋشىمەن كەلىسىم شارت جاسالىپ، 1 048 بوس جۇمىس ورنى تۇلەكتەرگە ۇسىنىلدى. بۇگىنگە دەيىن 330 تۇلەك جۇمىسقا ورنالاستى. ال جالپى جەتى جىلعا شولۋ جاسار بولسام، 2011 جىلى – 812 تۇلەك، 2012 جىلى –692، 2013-تە– 663، 2014 جىلى بۇل كورسەتكىش 735 بولسا، 2015-تە 590، ال 2016-دا – 661 تۇلەك اتالمىش جوبا اياسىندا جۇمىسپەن قامتىلعان. جالپى 7 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 5 068 تۇلەك جاستار پراكتيكاسىنان ءوتتى.
– جاستار پراكتيكاسى جوباسىندا قانداي ماماندىقتارعا سۇرانىس جوعارى؟
– قازىرگى تاڭدا، زاڭگەر، ەكونوميست، ەسەپشى، ەسەپ جانە اۋديت، اقپاراتتىق جۇيە، الەۋمەتتىك جۇيە، پسيحولوگيا، مەنەدجمەنت، ديزاين سالاسىن بىتىرگەندەر كوپ. ەسكە سالا كەتەيىن، ءبىزدىڭ ورتالىقتا ءوزىنىڭ قابىلەت-قارىمىن انىقتاپ، ماماندىق تاڭداي الماي جۇرگەن جاستارمەن جۇمىس ىستەيتىن ارنايى ءبولىم بار. جوعارى وقۋ ورنىنا كەلگەندە كەز-كەلگەن جاستىڭ ماماندىق تاڭداۋدا كەڭەسەتىن ادام تابا المايتىنى انىق. وسى رەتتە ءبىز مەكتەپ وقۋشىلارىمەن ارنايى تەست جۇرگىزىپ، باعىت-باعدار بەرەمىز.
–ياعني، جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ الدىن الۋ شاراسى دەيسىز عوي؟
– ءيا، سولاي دەسەك تە بولادى. «ەڭبەك» ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى بويىنشا» ورتالىق 9 جانە 11 سىنىپ وقۋشىلارىنا كاسىپتىك باعدار بەرۋ بويىنشا تەستىلەۋ جۇرگىزىپ تۇرادى. بۇل دەگەنىمىز– وقۋشىنى مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ–اق ءبىر باعىتقا تاربيەلەۋ، كاسىبي باعدار بەرۋ. مەنىڭشە، ەگەر وقۋشى جوعارى وقۋ ورنىنا بارماس بۇرىن وزىنە قاجەتتى ماماندىقتى تۇبەگەيلى زەرتتەپ شىقسا، كەيىن ول ادامنان مىقتى مامان شىعادى. ءوزىن پسيحولوگيالىق جانە مورالدى تۇرعىدا تاربيەلەگەن ادام سول ماماندىقتى ورتا جولدا تاستاپ كەتپەي، ىستىعى مەن سۋىعىنا توزە بىلەدى. ءبىز 2017 جىلدىڭ العاشقى بەس ايىندا 84 مەكتەپتە 9 جانە 11 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا، ناقتىراق ايتساق، 11 626 وقۋشىعا تەستىلەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدىك. ناتيجەسىندە مەديسينا سالاسىنا سۇرانىس جوعارى بولدى. 332 وقۋشى مەديسيناعا بەيىمدىلىگىن كورسەتسە، ساۋدا جانە ونەركاسىپ سالاسىنا سۇرانىس ايتارلىقتاي بولمادى. ال 2017 جىلدىڭ سوڭعى ءتورت ايىندا 47 مەكتەپ 5 967 وقۋشىعا تەست جۇرگىزىلدى. بيىلعى جىلدىڭ جوسپارى بويىنشا 5 800 وقۋشىعا باعدار بەرەتىن تەست جۇرگىزىلۋى كەرەك. ءبىز العاشقى التى ايدا 34 مەكتەپتى ارالاپ 2 394 وقۋشىنىڭ بەيىمىن انىقتادىق. قالعان جۇمىستار كەلەر وقۋ جىلىندا جۇرگىزىلەدى. مۇنداعى ماقسات – كاسىبي باعدار بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ەڭبەككە دەگەن قارىم-قاتىناسىن ازىرلەۋ، ءوزىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە، قابىلەتىنە سايكەس ەڭبەك نارىعىنداعى تالاپتاردى ەسكەرە وتىرىپ، ماماندىق تاڭداۋعا ەركىندىك بەرۋ.
– ءوز سوزىڭىزدە «مامان ءوزىن پسيحولوگيالىق جانە مورالدى تۇرعىدا تاربيەلەي بىلسە، ماماندىقتى ورتا جولدا تاستاپ كەتپەيدى» دەدىڭىز. دەمەك، دۇرىس ماماندىق تاڭداماعان ادام قوعامداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ بەلەڭ الۋىنا سەبەپكەر مە؟
– ءبىز بۇل ماسەلەنىڭ دە الدىن الامىز. جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتاردى كاسىپتىك وقىتىپ، قايتا دايارلاۋ جانە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تەگىن وقىتۋ كۋرستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. تاعى دا وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسىنا توقتالار بولسام، 546 ادام تەگىن كۋرسقا تىركەلدى. ونىڭ 478ء-ى ءبىتىرىپ شىقتى. ال بيىلعى جىلدىڭ جارتى جىلدىعىندا 330 ادام وقىپ جاتىر. ءبىز تەك جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتاردى ءۇش اي وقىتامىز، ولارعا ارنايى شاكىرتاقى تاعايىندايمىز. بۇل باعدارلاما – كاسىپتىك داعدىلارىنا ساي كەلەتىن جۇمىستاردىڭ بولماۋىنا بايلانىستى قىزمەتىن وزگەرتكىسى كەلەتىندەر ءۇشىن تاپتىرماس مۇمكىندىك. ايتا كەتەيىن، حالىق اراسىندا تىگىنشى، اسپاز، شاشتاراز، اعىلشىن ءتىلى، پروگرامميست، تاربيەشى ماماندىعىنا قىزىعۋشىلىق جوعارى. الداعى ۋاقىتتا «سيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسىن ناتيجەلى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا IT مامانى، ءموبيلدى قوسىمشا دايىندايتىن، انيماسيا جانە بەينەگرافيكا جاسايتىن مامانداردى وقىتاتىن بولامىز. وتكەن جىلداردىڭ كورسەتكىشتەرىنە كوز جۇگىرتەر بولسام، 2011 جىلى كاسىپتىك وقىتۋ كۋرسىنان 4 121 ادام ءوتىپتى. ال 2012-2014 جىلدار اراسىندا 1 500 ادام كۋرستان وتكەن. 2015-2016 جىلدارى 600ء-دىڭ اينالاسى بولسا، وتكەن جىلى بار-جوعى 546 ادام كاسىپتىك وقىتۋ جانە قايتا دايارلاۋ كۋرسىنىڭ كومەگىنە جۇگىنىپتى.
– ەڭبەك نارىعىندا قانداي ماماندىقتارعا سۇرانىس ارتىپ كەلەدى؟ ارنايى بولجام جاساقتالا ما؟
– ەلوردانىڭ ەڭبەك نارىعىنداعى قاجەتتى ماماندىقتاردى ەسكەرىپ، 2019-2023 جىلداردى قامتىپ بولجام جاساقتادىق. ناتيجەسىندە ءبىلىم مەن مەديسينا سالاسىنداعى ماماندىقتارعا سۇرانىس تومەندەمەيدى. ءبىز تىزگەن تىزىمدە الەۋمەتتىك قىزمەت پەن اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا ماماندار تاپشى بولماق.
– كاسىپتىك جانە قايتا دايارلاۋ كۋرسىنان وتكەن ماماندى ورتالىق جۇمىسقا ورنالاستىرا ما؟
– ارينە، مۇمكىندىگىنشە ماماندىعىنا ساي كەلەتىن جۇمىستى ىزدەپ تابامىز. تەگىن كۋرستان وتكەننەن كەيىن جۇمىسسىز ازاماتتاردى جۇمىس بەرۋشىلەرمەن بايلانىستىراتىن بولىمگە جىبەرەمىز. ۋاقىتشا جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلىپ، ارنايى تولەماقى تاعايىندالادى. ونداعى ماماندار قالا بويىنشا بوس جۇمىس ورىندارىن ىزدەپ تابادى. ياعني، ءبىز قولدان كەلگەنشە جۇمىسسىز ازاماتتاردى جۇمىسپەن قامتۋعا تىرىسامىز. تەك كۋرستان وتكەندەر عانا ەمەس، ماماندىعىنا ساي كەلەتىن جۇمىستى تاپپاي جۇرگەن كەز كەلگەن ەلوردا تۇرعىنى ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ كومەگىنە جۇگىنە الادى. جۇمىس ىزدەۋشى الدىمەن «ەڭبەك نارىعى» ااج-نە جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلەدى. www.enbek.kz ەلەكتروندى ەڭبەك بيرجاسى بارلىق جۇمىس بەرۋشىلەر مەن جۇمىس ىزدەۋشىلەر ءۇشىن قولجەتىمدى. پورتالدا ەلەكتروندى تۇيىندەمە جاساۋعا بولادى. حجقو 10 جۇمىس كۇنى ىشىندە جۇمىسسىزعا لايىقتى جۇمىس ىزدەپ، تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسۋعا كومەكتەسەدى. بۇگىندە پورتالدا 2 562 جۇمىس بەرۋشى تىركەلگەن، 5 740 بوس جۇمىس ورنى بار. ال ءبىزدىڭ ورتالىققا ءبىر كۇندە 300-دەن اسا ادام كەلەدى. ونىڭ ىشىندە ورتاشا ەسەپپەن 30-دان اسا ادامدى جۇمىسقا ورنالاسادى. ال ايىنا شاشامەن 600-700 ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتيمىز. جالپى وسى ۋاقىتقا دەيىن، ياعني 2011 جىلدان بەرى 43 781 ادام جۇمىسپەن قامتىلىپتى. تاعى دا جىلداردى ءبولىپ قاراستىرار بولساق، 2011-دە – 4 603، 2012– 5 608، 2013– 4 763، 2014 جىلى –6548، 2015 جىلى –5 937 بولسا، بۇل كورسەتكىش 2016 جىلى – 7628 بولدى، ال وتكەن جىلى – 8 964-كە جەتتى.
– ال ۋاقىتشا جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىستارى قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر؟
– ءيا، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى ۇيىمداستىراتىن، كاسىپتىك دايىندىقتى تالاپ ەتپەيتىن قوعامدىق جۇمىستار بار. ءبىز جۇمىس ىزدەۋشىلەردى قوعامدىق جۇمىستارعا دا جىبەرەمىز. ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك مەكەمەلەر، جەكە قورلار بار. بىلتىر 2 398 ادام جىبەرىلسە، بيىل 1 045 ازامات قوعامدىق جۇمىسپەن ۋاقىتشا جۇمىسقا ورنالاستى. 2011-2015 جىلدارى قوعامدىق جۇمىسقا جۇمىلدىرىلعاندار سانى 2000-نان اسپاعان ەدى. ال 2016-2017 جىلدارداعى كورسەتكىش باسقاشا. تارقاتار بولسام، 2016 جىلى – 2 169 ادام، 2017 جىلى – 2 224 ادام قوعامدىق جۇمىسقا ورنالاسىپتى. ايتا كەتەيىن، اتالمىش جوباعا جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەر دە قاتىسا الادى. ياعني، جازعى دەمالىس كەزىندە وقۋدان بوساعان وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر ورتالىق ۇسىنعان جۇمىستارعا بارادى. 2017 جىلى 40-تان اسا وقۋشى جىبەرىلدى. بيىل دا ولار جۇمىسقا جۇمىلدىرىلدى.
بوس جۇمىس ورىندار جارمەڭكەسى ناتيجە بەرىپ كەلەدى
– قالالىق بوس جۇمىس ورىندار جارمەڭكەسى ءجيى ۇيىمداستىرىلا ما؟
– ءبىز اي سايىن بوس جۇمىس ورىندارى جارمەڭكەسىن ۇيىمداستىرامىز. بيىلعى جارمەڭكەدە 500-دەن اسا جۇمىس بەرۋشى 8000-عا جۋىق بوس جۇمىس ورنىن ۇسىندى. ولاردىڭ ىشىندە 900-گە جۋىق جۇمىسسىز جۇمىسپەن قامتىلدى. بيىل جارمەڭكە جەتى رەت ۇيىمداستىرىلدى. ناتيجە جامان ەمەس. ال جالپى جەتى جىلدىققا كەلەر بولسام، 2011 جىلى 102 جۇمىس بەرۋشى 1224 بوس جۇمىس ورنىن ۇسىندى. 2012 جىلى 31 جۇمىس بەرۋشى 90 جۇمىس ورنىن ۇسىنسا، بۇل كورسەتكىش 2013-تەن باستاپ ءوستى. 2014-2015 جىلدارى 400-گە جۋىق جۇمىس بەرۋشى جۇمىسسىز ازاماتتارعا 4000-عا جۋىق بوس جۇمىس ورنىن ۇسىندى. ال 2016 جىلى 601 جۇمىس بەرۋشى 7852 بوس جۇمىس ورنىن، 2017 جىلى 593 جۇمىس بەرۋشى 7225 ورىندى حالىق نازارىنا شىعاردى.
– ولجاس مىرزا، الەۋمەتتىك ءالسىز توپتاردى قوعامعا بەيىمدەۋ جۇمىستارى قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر؟
– «ەڭبەك» ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى بويىنشا» بىزدە ارنايى الەۋمەتتىك ورىن جوباسى ۇيىمداستىرىلدى. مۇندا مۇگەدەكتەردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ءۇشىن ورتالىق جۇمىس بەرۋشىمەن شارت جاساستى. كەلىسىم بويىنشا ورتالىق ەڭبەكاقىنىڭ 35 پايىزىن تولەپ بەرەدى. ارنايى جۇمىس ورنى بويىنشا جەتى جىل ىشىندە بارلىعى 1 937 ادام جۇمىسپەن قامتىلدى. 2011 جىلى – 597 ادام بولسا، 2012-2013 جىلدارى اينالاسى 360 ادام، 2014-2016 جىلداردا بۇل كورسەتكىش 200-گە جەتپەدى، ال بىلتىر جوبا 220 ادامعا كومەك كورسەتىپتى.
جالپى ءبىزدىڭ جىلدىق جوسپارىمىز بەكىتىلگەن، ماقسات ايقىن. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى جۇمىسپەن قامتۋ، ولارعا جۇمىس ورنىندا جاعدايدىڭ جاسالۋى وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردى شەشۋ ءۇشىن ءبىز جۇمىس بەرۋشىلەرمەن اشىق سۇحباتتاسامىز. ءالسىز توپ وكىلدەرى قوعامنان تەپەرىش كورمەۋى كەرەك. جۇمىس بەرۋشىلەردى پسيحولوگيالىق تۇرعىدا دايىنداۋعا دا جاعداي جاسايمىز. وتكەن جىلدىڭ ناتيجەسى بويىنشا جۇمىسسىز رەتىندە 588 مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازامات تىركەلدى. ونىڭ 192ء-ى تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسسا، 343ء-ى قوعامدىق جۇمىسقا، 15ء-ى جاستار پراكتيكاسىنا جىبەرىلدى. 27 ادامعا ارنايى الەۋمەتتىك ورىن تاعايىندالدى. ال بيىلعى جىلدىڭ سوڭعى التى ايىندا 310 جۇمىسسىز تىركەلىپ، ونىڭ 101ء-ى تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسىپ، 167 ادام قوعامدىق جۇمىسقا، 8ء-ى جاستار پراكتيكاسىنا جىبەرىلدى. 17 ادامعا ارنايى الەۋمەتتىك ورىن تاعايىندالسا، 17ء-سى تەگىن كۋرس وقىپ جاتىر.
– جازاسىن وتەپ كەلگەن جانداردى قوعامعا بەيىمدەۋ ىسىنە توقتالىپ ءوتىڭىزشى...
– ءيا، ءبىز باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، جازاسىن وتەپ كەلگەندەردىڭ دە جۇمىسپەن قامتىلۋىن قاداعالايمىز. ىىد-مەن بىرلەسىپ، ولار ءۇشىن بوس جۇمىس ورىندارى جارمەڭكەسىن ۇيىمداستىرامىز. جۇمىس بەرۋشىلەرمەن تىكەلەي سۇحباتتاسىپ، الەۋمەتتىك جاعدايىن ءبىر ىزگە سالۋىنا، ءتىپتى جەكە كاسىبىن اشۋىنا دا جاردەم بەرەمىز.
ءبىز ءار وتباسىنىڭ ماسەلەسىنە تەرەڭ ۇڭىلەمىز
– ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ حالىققا جولداۋىندا «ەڭبەككە قابىلەتتى الەۋمەتتىك تۇرعىدان از قامتىلعان ازاماتتار ءۇشىن بەرىلەتىن قارجىلاي كومەك ولار جۇمىسپەن قامتۋ شارالارىنا قاتىسقان جاعدايدا عانا قولجەتىمدى بولادى» دەپ ەڭبەككە قابىلەتسىز ازاماتتارعا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ شارالارى كۇشەيتىلەتىنىن باسا ايتتى. ايتىڭىزشى، اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋدىڭ جاڭا ءتارتىبىنىڭ تالاپتارى قانداي؟
– جاسىراتىنى جوق، تىرشىلىكتە تارشىلىق كورىپ، زاماننىڭ اعىمىنا ىلەسە الماي، كوش سوڭىندا كەلە جاتقان وتباسىلار قوعامدا بارشىلىق. ءبىز ءار وتباسىنىڭ ماسەلەسىنە جەكە-جەكە ۇڭىلەمىز. وسى ۋاقىتقا دەيىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ ءىسى جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ باسقارماسىنىڭ قۇزىرىندا بولدى. قازىردە اتالمىش جاڭا فورماتتاعى جوبانىڭ جۇزەگە اسۋىنا باسقارما مۇرىندىق بولىپ وتىر. از قامتىلعان وتباسىلاردى الەۋمەتتىك قولداۋ ءبىزدىڭ كۇن تارتىبىندە تۇرعان ۇلكەن ماسەلە. ءبىزدىڭ قوعامدا از قامتىلعان وتباسىلاردىڭ ءوزى ءتۇرلى توپقا بولىنەدى. ءبىرى كوپبالالى، جالعىزباستى، بالا كۇتىمىمەن ۇيدە وتىرعان انالار، وبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى ەڭبەك ەتە المايتىن جۇمىس جاسىنداعى ازاماتتار، تىزە بەرسە، جەتەرلىك. تاعى دا باسا ايتامىن، ءبىز ءار وتباسىنىڭ ماسەلەسىن مايشاممەن قارايمىز. ەگەر وتباسىنىڭ ءبىر مۇشەسى جۇمىسسىز وتىرسا جانە ول ەڭبەككە قابىلەتتى بولسا، ونىڭ جۇمىسقا تۇرۋىنا جاردەم بەرىپ، ءتىپتى كاسىبىن باستاۋعا دا ىنتالاندىرامىز. ياعني ءبىز تاعايىنداعان جاردەماقى وتباسىنىڭ تابىس كوزىنە اينالماۋى ءتيىس. وسىنى دا ەسكەرەمىز. ءبىزدىڭ ورتالىق ماماندارى ءار وتباسىن ارالاپ، ىشكى ماسەلەلەرىنە ۇڭىلەدى. ولار وتباسىندا كىرىستەن كورى شىعىستىڭ كوپتىگىن ايتادى. كوپشىلىگى ارناۋلى ءبىلىمى جوق بولعاندىقتان جۇمىسسىز جۇرەدى. ءبىز الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىپ، تولەماقى تاعايىندايمىز جانە مۇمكىندىگىنشە وتباسى قۇرامىنداعى ەڭبەككە قابىلەتتى ادامدى جۇمىسپەن قامتيمىز. جۇمىسقا ورنالاستىرعان سوڭ جالاقىسىن ۋاقىتىلى الۋىن قاداعالايمىز. ال كومەك مولشەرى وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسىنىڭ تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن 50 پايىز تومەن بولماۋى ءتيىس. ال تولەم مەرزىمى 6 ايدان 12 ايعا دەيىن. ءتىپتى 3 ايعا تولەمدى الىپ ءوز ءىسىن اشۋعا دا مۇمكىندىك بار. بۇل جاڭا فورماتتاعى جوبانىڭ بەرەرى مول. اتاپ ايتسام، بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارعا كەزەككە قويۋ، تۇرعىن ءۇي كومەگىن الۋ، مۇگەدەكتەردى الەۋمەتتىك وڭالتۋ بويىنشا كومەك الۋ.
– ال شارتتى جانە شارتسىز اقشالاي كومەك قالاي كورسەتىلەدى؟
– ەگەر وتباسىندا ەڭبەككە قابىلەتسىز ادام بولسا جاردەماقىنى الۋ ءۇشىن جۇمىسپەن قامتۋ شارالارىنا قاتىسۋ مىندەتتەلمەيدى. بۇل شارتسىز اقشالاي كومەك. ال شارتتى اقشالاي كومەككە وتباسىندا جۇمىسقا قابىلەتتى كەم دەگەندە ءبىر ادام بولۋى كەرەك جانە جۇمىسپەن قامتۋ شارالارىنا قاتىسۋعا مىندەتتى.
– اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك جوباسىنا جىل باسىنان بەرى قانشا وتباسى قاتىستى؟
– جالپى الەۋمەتتىك جەڭىلدىك – كوپشىلىكتىڭ بارلىق ماسەلەسىن شەشىپ تاستامايدى. وسىنى ەسكەرگەن ءجون. مەملەكەت تاراپىنان بەرىلگەن كومەك – كەدەيشىلىكتىڭ الدىن الىپ، ۇلتتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ جاقسارۋىنا سەپ بولماق. جىل باسىنان بەرى، جاڭا فورماتتاعى جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تۇرعىنداردى اقپاراتتاندىردىق. بىر-بىرىنەن ەستىپ بىلگەندەر كەيىننەن ورتالىققا وزدەرى ىزدەپ كەلىپ جاتتى. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، شارتسىز اقشالاي كومەك بويىنشا 588 وتباسىنا ونىڭ ىشىندە 2 610 ادامعا جاردەماقى تاعايىندالعان. شارتتى اقشالاي كومەك 510 وتباسى 3 056 ادامعا بەرىلگەن.
جالپى جوعارىدا اتالعان بارلىق جۇمىستار ەلوردا اكىمى اسەت يسەكەشيەۆ پەن جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ باسقارماسىنىڭ باقىلاۋىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر.
– ولجاس مىرزا، ۋاقىت تاۋىپ سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!
|
2011 ج |
2012 ج |
2013 ج |
2014 ج |
2015 ج |
2016 ج |
2017 ج |
2018 6 اي |
جۇمىسپەن قامتىلعاندار |
4 603 |
5 608 |
4 763 |
6 548 |
5 937 |
7 628 |
8 694 |
2539 |
جاستار پراكتيكاسى |
812 |
692 |
663 |
735 |
590 |
661 |
915 |
387 |
كاسىپتىك وقىتۋ |
4 121 |
1 339 |
1 408 |
1 654 |
628 |
699 |
546 |
330 |
جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى |
5،8 |
5،7 |
5،5 |
5،1 |
4،7 |
4،6 |
4،6 |
4،6 |