قازاق قوعامىندا ۇلت، ءتىل، ءدىن، دىلگە قاتىستى قوردالانعان ماسەلەلەر جونىندە پىكىر ءبىلدىرىپ، قالام تەربەپ جۇرگەن اقىن مىرزان كەنجەبايمەن قۇلدىق سانا، ءتىلدىڭ شۇبارلانۋى، قازاق ءتىلىنىڭ مۇشكىل ءحالى جونىندە سۇحباتتاسقان ەدىك.
— ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءبۇتىن ءبىر قازاق ۇلتىن قورلايتىن پىكىرلەردىڭ كوبەيۋىنە جانە وزگە ۇلت وكىلدەرى ونىڭ ەش يمەنبەستەن اشىق جاريالاۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
— قازاققا ءتىل تيگىزىپ، قورلىق، زورلىق كورسەتكەندەردىڭ كوبى – ورىستار. ۇستەم ۇلت رەتىندە شوۆينيزم، اگرەسسيا ابدەن ساناسىنا، قانىنا سىڭگەن. تابانىنىڭ استىندا ەزىلىپ جاتقان ۇلت كۇندەردىڭ كۇنىندە «تاۋەلسىزبىن» دەپ كەۋدەسىن كەرگەنى، ارينە، ولارعا ۇنامايدى. ءبىراق ءبىز قاتتى اسقاقتاپ تا كەتكەن جوقپىز. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 27 جىل وتسە دە، ورىستىڭ تىلىندە سويلەيمىز، ورىس نە ىستەسە، سونى ىستەپ، ورىس نە ىشسە، سونى ىشەمىز، نە جەسە، سونى جەيمىز. ءبىز ءالى قۇلدىق سانادان ارىلعان جوقپىز. قازاقتى كەمىتۋ بۇرىننان بار نارسە. قازاقتاردى «چۋركي»، «باران» دەيتىن. وسى ادەتىنەن بىردەن ارىلا المادى. ءبىر حالىقتى جامانداۋعا ەشكىمنىڭ قۇقىعى جوق. دەسەك تە «شوۆينيزم – ورىستاردىڭ قانىنا سىڭگەن ۇلتتىق اۋرۋى» دەگەن ءسوز بار. قانىنا ءسىڭىپ كەتكەن اۋرۋ بولعاندىقتان بۇعان بۇكىل ۇلتتى كىنالاي المايسىڭ عوي، ءبىراق قازاقتارعا ءتىل تيگىزىپ، قازاقشا سويلەگەنى ءۇشىن قول جۇمساپ، جىگىتتەرىن ءولتىرىپ جاتقانى ءبىزدىڭ نەمقۇرايلىعىمىزدان. تاۋەلسىز مەملەكەت بولدىق، ءتىلىمىزدى، ۇلتتىق سانا سەزىمىمىزدى رەتكە كەلتىرەيىك دەگەن ماقساتتاردى ورىنداۋدىڭ ورنىنا، قىسى، جازى توي تويلاپ ءجۇرمىز.
كۇنى كەشە استاناعا بارىپ قايتتىم. قازاقتىڭ قارا دومالاق بالالارى تۇگەل ورىسشا سويلەيدى.
الاش قايراتكەرى سۇلتانبەك قوجانوۆ بىلاي دەيدى، «قازاقستاننىڭ استاناسى كىلەڭ ادەمى، جاڭا، زاماناۋي ۇيلەردەن تۇرۋى مىندەت ەمەس. قازاقستاننىڭ استاناسى مەيلى كيىز ۇيدەن تۇرسىن، قالىڭ قازاق تۇراتىن جەر بولۋ كەرەك». گولوششەكين دانىشپان ەكەن. ونىڭ كەزىندە قازاقستاننىڭ استاناسى قازاقتار كوپ تۇراتىن قىزىلوردا بولدى. ءىس-قاعاز، جينالىستار قازاق تىلىندە جۇرگىزىلدى. گولوششەكين كەلدى دە قازاقستان استاناسىن الماتىعا كوشىردى. استانامىز الماتى بولعان ۋاقىتتان باستاپ قازاقتىڭ ءتىلى شۇبارلاندى. الماتى قالاي سويلەسە، باسپا ءسوز دە سولاي سويلەي باستادى.
ەندى استانا استاناعا كوشىرىلدى. استاناعا وڭتۇستىك تۇرعىندارىن كوشىرىپ، حالىقتى قازاقشالاندىرىپ جاتىر ەكەن-مىس. بۇل كەرىسىنشە ورىستاندىرۋ ساياساتى. تەمىرتاۋ، قاراعاندىعا باراتىن قازاقتاردىڭ ءبارى ورىستانىپ بارادى. ءىس-قاعازدارى ورىس تىلىندە، تەلەديداردى قوسىپ قالساڭ، ورىس تىلىندە سايراپ جاتادى. وڭتۇستىكتە قازاقشا سويلەپ جۇرگەن قازاقتىڭ قارا دومالاق بالالارى ورىس تىلىندە سويلەپ ءجۇر. ويتكەنى ورتا سونداي.
قازاقستانعا كەلگەن كەز كەلگەن شەتەلدىك 1، 2 ساعاتتان كەيىن قازاقستاندا قازاق ءتىلىن ءبىلۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق ەكەنىن بىردەن تۇسىنەدى. ءتىلى مۇنداي حالدەگى ۇلتتىڭ اتقاراتىن ءرولى دە اسا ماڭىزدى بولمايدى. وسىنى بايقاعاننان كەيىن كىم كورىنگەن قازاقتى باسىنادى.
21 عاسىردا ورىس ءتىلىن ماقتان تۇتاتىن ەكى-اق حالىق قالدى. ءبىرى – مادەنيەت، ءبىلىمى ارتتا قالعان، ءتىلى، عىلىمى دامىماعان چۋكچالار... سول چۋكچالاردا ورىسشا سويلەۋ ءالى كۇنگە دەيىن ءسان. ولار ورىس تىلىندە جاقسى سويلەگەن سايىن ءبىلىمدى بولىپ كورىنەمىز دەپ ويلايدى. چۋكچالارمەن قاتار قازاقتار دا ءدال وسىنداي پىكىردە.
كەشە استانانىڭ 20 جىلدىعىن تويلاپ جاتقاندا رەسەيدىڭ راكەتاسى ورالعا قۇلاپ، جەر ورتەندى. سوعان قاتىستى ءبىر اۋىز قارسى ءسوز ايتىلمادى. شىن تاۋەلسىز ەل بولساق، رەسەيگە نوتا جىبەرۋىمىز كەرەك ەدىك قوي.
رەسەيدىڭ كەز كەلگەن قالاسىنا بارىپ، ءبىر ورىستى توقتاتىپ الىپ «قازاقشا سويلە» دەپ ايتىپ كورشى، سول جەردە «باسىڭدى كەسىپ الادى».
ءالى ەسىمدە تۇندە كوشەدە كەلە جاتقان ەكى ماس ورىستى بىرەۋلەر ۇرىپ كەتكەن. ماسكەۋدىڭ سول كەزدەگى مەرى لۋجكوۆ نازاربايەۆقا ەكى ورىستى جاقتاپ، نارازىلىق ءبىلدىردى.
— كەيبىرەۋلەر «الدەكىمدەردىڭ قازاقتارعا ءتىل تيگىزگەنىنە ءمان بەرۋدىڭ، ولاردىڭ دەڭگەيىنە ءتۇسۋدىڭ قاجەتى جوق» دەگەن پىكىردە. ءسىزدىڭ ويىڭىز؟
— حالىقتا ەلدى «جۇڭگو باسىپ الادى» دەگەن قورقىنىش بار. جۇڭگو رەسەي سەكىلدى ەشۋاقىتتا اسپاننان بومبىلاپ، جەردەن اتقىلامايدى. «سوعىس قايدا بولسا ورىستار دا سوندا» دەيدى وزدەرى. جۇڭگو اقىل، ويمەن، ساياساتپەن كەلەدى.
ينتەرنەتتە ەدۋارد ليمونوۆ سەكىلدىلەر «قازاقستان ەجەلدەن ورىستىڭ جەرى»، «قازاقستاندى بەس-اق كۇندە باسىپ الامىز» دەپ ءبوسىپ ءجۇر.
ەگەر تاريحقا جۇگىنەتىن بولساق، استراحان، ورىنبور، ورسكى، ۆولگوگراد، ساراتوۆ قازاقتىڭ جەرى. ساراتوۆتا، ورىنبوردا، ورسكىدە قاپتاعان قازاق تۇرادى. ءبىراق بۇل جەرلەردە قازاقستانداعى سەكىلدى قازاق بالاباقشا، مەكتەپ اشتىرتپايدى. مەكتەپ تۇگىلى قازاق سىنىبىن اشپايدى.
ءبىز حالىقارالىق ۇيىمدارعا سۇيەنە وتىرىپ، زاڭىمىزدى قاتايتا الامىز. ءبىزدىڭ اقپارات كەڭىستىگىمىز رەسەيدىڭ قۇرساۋىندا. وندا رەسەيدىڭ ساياساتى جۇرگىزىلەدى.
— وسكەمەندەگى «ۆوستوچنيك-3» قوعامداستىعىنا قاراستى ساياجاي تۇرعىندارى اتالعان قوعامداستىق باسشىسى شۋشاننيكوۆ گ.پ جينالىستاردى، ءىس-قاعازداردى ورىس تىلىندە جۇرگىزەتىنىن ايتىپ، نارازىلىق تانىتۋدا. شۋشاننيكوۆ ءىس-قاعازداردى قازاق تىلىنە اۋدارۋدان ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتىپ وتىر. حالىق نارازىلىعىن ءبىلدىرىپ قۇزىرلى ورگاندارعا ارىزدانسا دا ماسەلە شەشىلەر ەمەس.
قازاقستاندا قازاق ءتىلىنىڭ قۇقىعى وسىلاي تاپتالۋى، جالپى ەلدە وسىنداي ماسەلە تۋىنداۋىنا نە سەبەپ؟
— بىزدە زاڭ شيكى. بارلىعى اينالىپ كەلە تىلگە تىرەلەدى. لينگۆيستيكادا جوق «قوس تىلدىلىك»، «ورىس ءتىلى ۇلتارالىق ءتىل» دەگەندى تاۋىپ الدىق. رەسەيدە 400-دەن استام ۇلت تۇرادى. «بىزدە 130 ۇلت وكىلى تۇرادى» دەيدى. ەشقانداي 130 ۇلت وكىلى جوق. ازعانتاي دياسپورالاردى ۇلت رەتىندە تىركەگەن. قازاقستاندا قازاقتىڭ ءوزى 70 پايىزدان اسىپ كەتتى. قازاقستاندا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ 90 پايىزى تۇركى ءتىلدى. بۇل دەگەنىمىز ولار قازاقشا بىلەدى دەگەن ءسوز. تەك ءبىر ورىسقا بولا بارلىعىن ورىسشا قىلىپ وتىر. سوندىقتان شۋشاننيكوۆكە ەشتەڭە ىستەي المايسىڭ.
ق ر پرەمەر-مينيسترى باقىتجان ساعىنتايەۆ شىمكەنتكە بارىپ «ورىس ءتىلى بىزگە قۇدايدىڭ بەرگەن باعى» دەگەن ەدى. سول كەزدە "ساعىنتايەۆتىڭ باقىتى بۇكىل قازاقستاننىڭ باقىتى ەمەس" دەپ ماقالا جازدىم. پرەمەر-مينيستردىڭ ءوزى سولاي ايتسا، ورىسشا سويلەگەندەرگە قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرەگەنىمىز ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلاتىن بولساق، شۋشاننيكوۆتىڭ كۇشىنە ءمىنۋى تاڭعالارلىق جاعداي ەمەس.
كورشى وزبەكستاندا انا تىلىنە كوپ ءمان بەرەدى. وسى رەتتە وزبەكستاندا باسىمنان وتكەن جاعداي ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ۇستارا الۋ ءۇشىن دۇكەننىڭ بىرىنە كىرىپ، ورىس تىلىندە باعاسىن سۇراپ ەدىم، وزبەك «قازاقشا تۇسىنەمىز» دەپ جاقتىرتپاي قارادى. ۇيالىپ كەتتىم. كەتىپ بارا جاتقاندا، «بۇل قازاقتار ورىس بولىپ كەتكەن» دەدى جانىندا تۇرعان وزبەككە. دۇرىس ايتادى!
— ۇلتتىق رۋحتى كوتەرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
— ادامزاتتىڭ ازاماتى بولۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءداستۇرىن، ۇلتىن قۇرمەتتەۋ كەرەك. ءۇش تىلدىلىك – ۇلتتى جويۋدىڭ ەڭ وڭاي ءتاسىلى. ماسەلەن، ولجاس سۇلەيمەنوۆ. ونى قازاقتىڭ اقىنى دەپ ايتا المايمىن. قازاق تىلىنە قارسى شىعىپ كەلە جاتقان دا ولجاس، «كازاحسكايا رەسپۋبليكا» ەمەس، «رەسپۋبليكا كازاحستان» دەيتىن دە ولجاس. يمانعالي تاسماعامبەتوۆ 2006 جىلى الماتىدا ءىس-قاعازداردى قازاق تىلىنە اۋدارعىسى كەلگەندە، وعان قارسى شىققان دا ولجاس. ورىستار نەشە رەت «ورىس پوەزياسىنىڭ انتولوگياسىن» شىعاردى. وعان ولجاستى كىرگىزگەن جوق. ولجاس قايتىس بولعاندا «سكونچالسيا ۆەليكيي رۋسسكيي پوەت» دەپ جازبايدى ەشكىم. ول قازاق بولىپ تا جارىتپادى. وسىنى بىلە تۇرا بالالارىنىڭ اتىن ولجاس دەپ قوياتىندارعا تاڭىم بار.
اڭگىمە ادام ەسىمدەرىنە ويىسقان ەكەن، وندا ديماش دەگەن ەسىم تۋرالى دا ايتا كەتەيىن. دىنمۇحاممەد مەڭداحمەت ۇلى قونايەۆتى ورىس دوستارى دينمۋحاممەد دەگەن جوق، "ديما، دميتريي" دەدى. دىنمۇحاممەدتىڭ اكەسىنىڭ اتى - مەڭداحمەت بولعان. دىنمۇحاممەد قوناۆتىڭ تاتار بولعانى جاسىرىن ەمەس. ونى جاعىمپاز قازاقتىڭ شالدارى "ديماش" قىلىپ الدى.
— قازاق ءتىلىنىڭ بۇرمالانۋى، دۇرىس قولدانىلماۋى تۋرالى كوپ ايتاسىز. كەلەشەكتە ءتىل تازالىعى ساقتالماۋى مۇمكىن دەپ قورقاسىز با؟
— قازاقتىڭ ءتىلى شۇبارلانىپ بولدى. تەلە جۋرناليستەر «سۇرانىسقا يە»، «قازاقتاردىڭ سانى 30 پايىزدى قۇرايتىن ەدى» دەگەن سەكىلدى سوزدەردى قولدانادى. ول ورىستىڭ «سوستاۆلياەت» ءسوزىنىڭ تىكەلەي اۋدارماسى. ونى الىپ تاستايىن دەسە قۇلدىق ساناسى جىبەرمەيدى.
— قۇلدىق سانادان ارىلا الماي جۇرۋىمىزگە نە سەبەپ سوندا؟
— حالىقتىڭ رۋحى ءسونىپ قالعان. سوعان قاراماستان ماقتانشاقپىز. «ەرجۇرەك، باتىر حالىقپىز» دەپ ماقتانامىز. ءتىپتى وقۋ ورىندارىندا تاريحتى دۇرىس وقىتپايدى. مەكتەپ وقۋلىقتارىندا دا، ۋنيۆەرسيتەتتەردە دە ايتاتىندارى «جوڭعار شاپقىنشىلىعى». ءبىراق قازاقستاندا جوڭعارلارمەن قاندى قىرعىن بولعان جوق. ارا-تۇرا ءبىر-بىرىن شاۋىپ كەتىپ وتىرعان. ابىلاي حاننىڭ شەشەسى جوڭعاردىڭ قىزى بولعان. ابىلايدىڭ ەكىنشى ايەلى جوعاردىڭ قىزى. ابىلاي جوڭعار امىرسانامەن دوس بولعان. ال قازاقتىڭ رۋحىن سوندىرگەن، قازاقتىڭ ءتىلىن شۇبارلاپ بۇلدىرگەن جوڭعار دا، جۇڭگو دا ەمەس، ورىس. قازاق تىلىندە سويلەگەندە جوڭعار نەمەسە جۇڭگو ءتىلىن ارالاستىرىپ سويلەمەيمىز عوي.
1991 جىلى كسرو قۇلاعاندا قازاقتاردىڭ سانى 10 ميلليون بولدى. وزبەكتەر 16 ميلليون ەدى. سودان بەرى 27 جىل ءوتتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قازاقتار 12 ميلليون بولدى، ياعني 27 جىلدا 1،5 پايىزعا عانا وستىك. ال وزبەكتەر 34 ميلليونعا جەتتى. مۇنى كوبى وزبەكستانداعى وزگە ۇلت وكىلدەرىن وزبەك دەپ جازعانىمەن تۇسىندىرمەك بولادى. ءبىز دە قازاقستانداعى وزبەكتى، ۇيعىردى قازاق دەپ جازايىق.
— توبىرلىق مادەنيەت ماسەلەسىن دە كوپ كوتەرەسىز، قازاق جۇرتىن ۇلتتىق مادەنيەتكە قالاي باۋلي الامىز؟
— حالىقتىڭ قارنىن تويدىرىپ، ويىن-ساۋىقتى كورسەتە بەرسەڭ بولدى. مۇنداي جاعدايدا ۇلتتىڭ نامىسىنا، بولاشاعىنا قاتىستى ماسەلەلەردى ويلامايدى. بۇل حالىقتى ساناسىز قىلۋدىڭ ەڭ قورقىنىشتى ساياساتى. 27 جىلدان بەرى وسىنداي ساياسات ءجۇرىپ كەلە جاتىر. تەلەارنانى قاشان كورسەڭ دە ويىن-ساۋىق، ءازىل-قالجىڭدى كورسەتىپ جاتادى. تەلەباعدارلامالاردىڭ دەنى «جۇلدىزدار جاينايدى»، «جۇلدىزدار جەكپە-جەگى» دەگەنگە سايادى.
ال اندەردىڭ سوزدەرى ول ءبىر اڭگىمەگە ارقاۋ بولاتىن تاقىرىپ. مەن دە اقىنمىن. كەزىندە اراقتى كوپ ىشكەندەردىڭ ءبىرى مەنمىن. ءىشىپ وتىرىپ جازعان ولەڭدەرىمدى كەيىن وقىسام، ماس ادامنىڭ ءسوزى ەكەنى كورىنىپ تۇر. كەي جەرلەرىندە لوگيكا جوق. قازىرگى انشىلەردىڭ كوبى ايتىپ جۇرگەن اندەرىنىڭ سوزىنە ءمان بەرسەڭىز، پسيحيكالىق اۋىتقۋى بار نەمەسە ماس ادامنىڭ جازعانى سەكىلدى.
ايقىن تولەپبەرگەن مۇحتار شاحانوۆتىڭ «كورشى اۋىلدىڭ بالاسىنا ايىرباستاپ كەتتىڭ مەنى» دەگەن جولداردى الىپ، ءسال وزگەرتىپ ايتىپ ءجۇر. ۇياتتى قويعان، ار-نامىس جوق.
جەرلەۋگە بايلانىستى دا ايتىپ وتەيىن. جانباسى جەرگە ەندى تيگەلى تۇرعان ادامعا ارناپ ولەڭ وقيدى. بۇل نە دەگەن ورەسكەلدىك، كورگەنسىزدىك؟ ول قاي مۇسىلماندا بار؟
باياعىدا كسرو كەزىندە كوممۋنيست قايتىس بولعاندا ەكى جاقتى ساپقا قاتار-قاتار تۇراتىن. بىلەگىنە قىزىل شۇبەرەك بايلاپ ساپقا تۇرادى. سول قۇلدىق سانادان ارىلا الماي جۇرگەندەر وزگەرتكەندەي بولىپ، قىزىل شۇبەرەكتى كوككە الماستىرىپ الىپتى. ادام ءولىپ جاتقاندا باتىستىڭ مۋزىكاسىن قويادى. ونىڭ ورنىنا قازانعاپتىڭ كۇڭىرەنگەن كۇيلەرى بار. جاتقان فيلوسوفيا. قۇرمانعازىنىڭ «كىشكەنتاي» دەگەن كۇيى بار. سولاردى نەگە قويماسقا؟
فاريزا اپامىز قايتىس بولعاندا اكادەميككە اقساقال عوي دەپ ءسوز بەردى. «فاريزانىڭ جىگىت بار ەدى، سول جىگىت موتوسيكلدان قۇلاپ ءولدى، سودان كەيىن بۇل كۇيەۋگە تيمەي قويدى» دەيدى. اقساقالدىڭ ايتىپ تۇرعان ءسوزىن قاراڭدار. بۇل ءبىزدىڭ ازعىنداعانىمىز. توبىرلىق مادەنيەتتىڭ ءبىر ءتۇرى.
ەكىنشى، بىتپەيتىن توي. كوڭىلىنە كەلىپ، جۇرەگى جارىلىپ كەتسە دە ايتايىن. تويدا قالتالارىنا 5، 10 مىڭ دوللارلارلاپ اقشا سالىپ جۇرگىندەرىمىز ءانشى ەمەس..
«قازاقتاردان ەن جاقسى ءانشى كىم دەسەڭ؟ ساكەن مايعازييەۆ، مەيرامبەك بەسپايەۆ» دەيدى. ساكەن مايعازييەۆتىڭ ماماندىعى بارابانششيك. مەيرامبەك – دومبىراشى. اقشا تابۋ ءۇشىن ەستراداعا كەلگەندەر.
«ەڭ كۇشتى كومپوزيتور كىم؟» دەسە التىنبەك قورازبايەۆ دەيدى. كەڭەس دۇيسەكەيەۆ دەگەن كلاسسيك كومپوزيتور عوي. ونىڭ «قاراعىم-اي» دەگەن ءانىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟! التىنبەك قورازبايەۆ نە ءانشى ەمەس، نە كۇيشى ەمەس.
قازاقتار تولقىن زابيروۆادان كورى قاراقاتتى ارتىق كورەدى. تولقىن زابيروۆا كىم؟ قاراقات كىم؟
قازاقتار دىنمۇحاممەد قۇدايبەرگەننەن گورى نۇرلان ەسپانوۆتى تىڭدايدى. نۇرلان ەسپانوۆ ءبىر سوزىندە «500-دەي ءانىم بار» دەيدى. مەن قازۇۋ-دە انسامبلدە ويناعان اداممىن. مۋزىكادان حابارىم بار. ەسپاننىڭ بىردە ءبىر ءانىن بىلمەيمىن. دىنمۇحاممەدتەن گورى سونى جاقسى ءانشى دەپ ايتاتىندار بار.
ۇلىقپان جولداسوۆتى الىشەر كارىموۆتەن ارتىق كورەدى. قازاقتىڭ ونەرىنىڭ بەتكە ۇستارلارى وسىلار بولدى.
ادەبيەتتە سولاي ازعىندادى. كىم كورىنگەن مەملەكەتتىك سىيلىقتى الادى. بىرەۋ جاسى كەلگەنىن ايتىپ سىيلىقتى الىپ جاتىر. سىيلىق دەگەن ادامنىڭ جاسىنا، اۋرۋىنا، ەر بالانىڭ جوقتىعىنا بەرىلەتىن سىيلىق ەمەس.
نۇرلان ورازالين جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسى بولىپ تۇرعان تۇستا ءبىر كۇندە 40 ادامعا «الاش سىيلىعى» بەرىلدى.
وسىنىڭ ءبارىن بيلىك باسىنداعىلار كورىپ وتىر. توبىرلىق مادەنيەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىقتى باسقارۋ وڭاي. ۇرپاعىنىڭ انا تىلىنەن ايىرىلىپ جاتقانى، جەرىمىزدەن، بايلىعىمىزدان ايىرىلىپ جاتقانىمىز، كەلەر ۇرپاق اركىمنىڭ ق ۇلى سەكىلدى ءومىر سۇرەدى دەگەندى ويلاماي، قايرات نۇرتاسقا، ەرنار ايدارعا تويىندا ءان ايتقىزىپ جۇرگەنىنە ءماز. نادان حالىقتى بيلەۋ، باسقارۋ وڭاي.
«اباي - باس اقىن» دەيمىز. ءبىر ادامدى باس اقىن دەۋگە بولمايدى. ماسەلەن، تاجىك، پارسى پوەزياسى دۇنيەجۇزىندەگى وزىق پوەزيالاردىڭ ءبىرى. ساعدي، جاني، رۋداكي، رۋمي، فەرداۋسي، فيزۋلي شىعىستان شىققان شايىرلار. ولار مىناۋ ءبىزدىڭ باس اقىنىمىز دەپ ەشكىمدى ءبولىپ جارمايدى. ورىستاردا دا جۇزدەگەن اباي بار.
كوككە كوتەرىپ وتىرعان اباي ورىستىڭ قازاقتارعا كورسەتكەن ەزگىسىنە كۋا بولدى. ورىستار ءتىلىمىزدى ءدىنىمىزدى بۇزدى، جەر-جايلاۋىمىزدى تارتىپ الىپ جاتتى، قورلىقتىڭ كوكەسىن كورسەتتى. اباي ول ۋاقىتتا بولىس، اكەسى سۇلتان بولدى. ابايدىڭ زامانىندا وتارشىلىق ساياساتتىڭ شىرقاۋ شىڭىنا جەتكەن شاعى ەدى. قازاقتىڭ ابدەن ورىستىڭ تابانىنىڭ استىنا تۇسكەن كەزى. اباي سونىڭ ءبارىن كوزبەن كوردى، ءبىراق ابايدىڭ ءبىر ولەڭىندە نەمەسە قارا سوزىندە ورىستىڭ وتارشىلىق ساياساتتى جۇرگىزىپ وتىرعانى، قازاقتى تىلىنەن، جەرىنەن ايىرىپ جاتقانى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز جوق.
اباي ولگەننەن بەرى جەر، سۋ، كليمات، اۋا-رايى، تابيعات، ادامنىڭ پسيحولوگياسى، مەملەكەتتىك قۇرىلىس وزگەردى. ءبىراق ءالى كۇنگە دەيىن ابايدى اسپانداپ جۇرگەنىمىز دامۋدىڭ جوقتىعى. 1904 جىلى قايتىس بولعان ادامعا تابىنا بەرۋگە بولمايدى.
— سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
پىكىر قالدىرۋ