20 قازان كۇنى ساۋد ارابياسىنىڭ رەسمي بيلىك ورىندارى جۋرناليست -ساراپشى دجامال حاشكادجيدىڭ (حاشوگگي) ستامبۋلداعى باس كونسۋلدىقتىڭ عيماراتىندا ولگەنىن راستادى. بۇل تۋرالى ەلدىڭ باس پروكۋرورى شەيح ساۋد ءال-مۋادجيب دە مالىمدەمە جاسادى. تۇرىك تەرريتورياسىندا ورنالاسقان باس كونسۋلدىقتا اراب ءجۋرناليسىنىڭ ولتىرىلگەنى راس. ءبىراق ول قانداي جاعدايدا قازا تاپتى؟ بۇل ماسەلە قازىرگى ۋاقىتتا تەرگەلۋدە.
ال بۇل وقيعا نەگە دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىردى؟ اقش-تا ءبىلىم الىپ، ساۋد ارابياسىنا ورالعان سوڭ، ول Saudi Gazette باسىلىمىندا جۋرناليستىك قىزمەتىن باستادى. ونىڭ اعالارىنىڭ ءبىرى ساۋد ارابيانىڭ ءبىرىنشى حانزاداسىنىڭ دارىگەرى بولعانىن ايتا كەتسەك، ءجۋرناليستىڭ دە مانسابى جوعارى قاراي جاقسى ورلەگەنىن ايتا كەتۋ قاجەت. 1990-1999 جىلدارى Al Madinah باسىلىمىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى بولعان ول اۋعانستان، سۋدان، الجير مەن كۋۆەيت جەرىنەن تىكەلەي رەپورتاج جاسادى. كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا، ول كەزىندە «تۋركي ال-فەيسال باسقارعان ساۋدتاردىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىمەن بايلانىس جاسادى» دەگەن دە دەرەك بار. 2001 جىلى اقش-تا بولعان تەراكتىڭ الدىندا حاشكادجي «ال-كايدانىڭ» باسشىسى ۋساما بەن لادەننەن سۇحبات العان. وندا الەمدەگى №1 تەرروريست اراب ەلدەرىن باسقىنشىلاردان دەرەۋ تازارتۋ كەرەكتىگىن اتاپ ايتقان. ول 2003-2007 جىلدارعا دەيىن ەلدەگى ءار ءتۇرلى باسىلىمدى باسقارعان. 2007 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ەلدەگى ءسالافيزمدى قاتتى سىناعانى ءۇشىن Al-Watan گازەتىنىڭ باس رەداكتورلىعىنان الىنادى. بيلىكپەن كوزقاراسى كەلىسپەگەن سوڭ بىرەر جىل وتكەننەن كەيىن اقش-قا قونىس اۋدارادى. Washington Post گازەتىندە جۇمىس ىستەپ، تياۋ شىعىستاعى بولىپ جاتقان ساياسي وقيعالارعا ءوزىنىڭ كوزقاراسىن بلوگەر رەتىندە ءجيى ءبىلدىرىپ وتىرادى.
ول ۇزاق جىل ساۋد ارابياسى حانزاداسىنىڭ وتباسىنا جاقىن جۇرگەنىمەن، سوڭعى جىلدارى كورولدىڭ بالاسى بيلىك باسىنا كەلگەننەن كەيىن اراقاتىناسى ناشارلاي باستاعان. 2016 جىلى جۋرناليست ۆاشينگتوندا وتكەن فورۋمدا ساۋد ارابياسىنداعى جاعدايدى سىناپ، ءسوز سويلەگەن. سودان كەيىن حانزادا ونىڭ ماقالالارىن ءوز ەلىندە جاريالاۋعا تىيىم سالعان. بۇدان سوڭ حاشكادجيدىڭ ساۋد اراۆياسىنىڭ قازىرگى بيلىگىمەن اراقاتىناسى ءتىپتى ناشارلاي تۇسكەن. ول مۇحاممەد بەن سالماننىڭ باسقارۋ جۇيەسىن سىناپ، ونى «ساۋد ارابياداعى ەڭ ءقاۋىپتى ادام» دەپ اتادى. 2017 جىلدىڭ 11 قاراشاسىندا مۇحاممەد باسقاراتىن جەمقورلىققا قارسى كۇرەس كوميتەتىنىڭ شەشىمىمەن ەلدەگى 11 حانزادا مەن مەملەكەتتىك 40 شەنەۋنىك تۇتقىنعا الىندى. زاڭسىز يەلەنگەن مۇلىكتەر قايتارىلدى، ولار ۇرلانعان ميللياردتاعان دوللاردى قايتادان قازىناعا قۇيدى. بۇل بىلىقتى اقش-تىڭ ءبىرقاتار باسىلىمدارىندا سىناپ-مىنەگەن جۋرناليست «يەمەندە بولىپ جاتقان سوعىسقا تىكەلەي ساۋد ارابياسىنىڭ قاتىسى بار» دەپ ناقتى دالەلدەر كەلتىردى. ءوز ەلىنىڭ 2017 جىلى كاتارمەن ساياسي ديپلوماتيالىق قاتىناسىن ۇزگەنىن دە حاشكادجي قاتتى ايىپتادى. ءتىپتى «ليۆيا مەن يەمەندەگى «مۇسىلمان-باۋىرلار» قوزعالىسىن ساۋد ارابياسى قارجىلاندىرىپ وتىر» دەپ تە جازدى.
ساۋد ارابيا كورولدىگىنىڭ بۇگىنگى ساياسي جۇيەسىن سوڭعى بەس-التى جىلدا تۇراقتى سىناپ كەلە جاتقان جۋرناليست نەلىكتەن قازا تاپتى؟ ول ستامبۋلداعى باس كونسۋلدىققا نەگە كىردى؟ مۇنىڭ بارلىعى دا قولدان ۇيىمداستىرىلعان با؟ جۇمباق جاعدايدا ولگەن ءجۋرناليستىڭ قازاسىن ەكى اپتا بويى جاسىرىپ كەلگەن ديپوكىلدىك ونى 20 قازان كۇنى عانا مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. راسىندا ديپلوماتيالىق كورپۋسقا حاشكادجيدىڭ كىرگەن ءىزى بار دا، عيماراتتان شىققان بەينەسى كامەرادان ەش كورىنگەن جوق. الەم ەلدەرى تالاپ ەتكەننەن كەيىن عانا بارىپ، ساۋد بيلىگى مۇنى مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. Washington Post باسىلىمىندا اراب حانزاداسىنىڭ باسقارۋ جۇيەسىن اياماي سىناپ، اشكەرەلەگەن جۋرناليست ءسويتىپ، تاعدىر ايداپ بارىپ، اياق استىنان قازا بولدى. كەيبىر اڭگىمەلەرگە قاراعاندا، ول ۇيلەنۋ ءۇشىن قۇجات الۋعا بارعان. ارتىنان بۋىندىرىپ ءولتىرىپ، دەنەسىن بولشەكتەپ، قۇدىققا تاستاعان. دەسەك تە، بۇل وقيعاعا قاتىستى ءقازىر ءارتۇرلى بولجامدار ايتىلۋدا. ازىرگە بەلگىلىسى، ديپكورپۋستىڭ 18 قىزمەتكەرى ۇستالعان.
تورتكۇل دۇنيە ءقازىر وسىعان الاڭداۋلى. وسى وقيعادان كەيىن الەمنىڭ ءبىرقاتار الپاۋىت ەلدەرى «ساۋد ارابياسىمەن جاندى بايلانىستى توقتاتىپ، وعان سانكسيا سالۋ كەرەك» دەپ جاتىر. ساۋد بيلىگى «ءولىم كونسۋلدىقتا ىستەيتىن وكىلدەردىڭ اراسىنداعى ەرەگىستەن كەيىن ورىن الدى» دەپ جالتارما جاۋاپ بەرۋدە. اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ءوزىنىڭ تۆيتتەرىندە «مۇنىڭ بارلىعى دا قولدان ۇيىمداستىرىلعان، ادەيى جاسالعان استىرتىن ارەكەت. مەن ساۋد بيلىگىنىڭ ايتىپ وتىرعان پىكىرىنە سەنبەيمىن» دەپ جازدى. راسىندا دا حاشكادجي عيماراتتى تاستاپ كەتپەك بولعان، ونى ەلشىلىكتەگى وكىلدەر جىبەرمەۋگە تىرىسقان. اقىرى الىس-جۇلىستىڭ سالدارىنان ول قىلقىندىرىلىپ ولتىرىلگەن.
ءقازىر اياق استى ءولىم شىن مانىندە نەدەن بولدى، جاعدايدىڭ بارلىعى دا زەرتتەلىپ، تەرگەۋ ءىسى جۇرگىزىلۋدە. كەشە ستامبۋلعا اقش-تىڭ ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى دجين حاسپەل كەلدى. ەندى ورىن العان وقيعانىڭ بارلىق جايى تەكسەرىلمەك. كەيبىر اڭگىمەلەرگە قاراعاندا، ەرەگىس كەزىندە حاشكادجي قول ساعاتىنداعى اۋديو جازعىش قۇرالىنىڭ تەتىگىن باسىپ ۇلگەرگەن. مۇمكىن اڭگىمەنىڭ بارلىعى دا وسىندا جازىلىپ قولعان بولار. ال ساعاتتاعى اۋديوجازىلىم ءقازىر تۇرىك تەرگەۋ ورىندارى وكىلدەرىنىڭ قولىندا كورىنەدى. سونداي-اق ولىمنەن كەيىن عيماراتتاعى جانە قالتا تەلەفونمەن بولعان اڭگىمەلەردىڭ دە بارلىعى دا تەكسەرىلەتىن بولدى.
ال دجامال حاشكادجيدى ولتىرۋگە كىم تاپسىرىس بەردى؟ كەيبىر بولجامدارعا سەنسەك، تۇرىكتىڭ Sabah باسىلىمىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا، «ساۋد ارابياسى جالپى بارلاۋ قىزمەتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى احمەت ءاسيريدىڭ بۇعان تىكەلەي قاتىسى بار». ول تۇركياداعى كونسۋلدىق قىزمەتكەرلەرى، اتاپ ايتقاندا، احمەد ابدۋللا المۋزاينيگە تاپسىرما بەرگەن. 28 قىركۇيەك كۇنى جۋرناليست دجامال حاشكادجي قۇجاتتارىن الۋعا ستامبۋلعا كەلگەن، سول كۇننىڭ ەرتەڭىنە المۋزايني ەل-ريادكە ۇشىپ بارىپ، احمەت اسيريدەن دەرەۋ تاپسىرما الىپ، تۇركياعا قايتا ورالعان. ونىمەن تاعى دا 15 ادام ۇشىپ كەلدى» دەگەن دە اقپار بار. 2 قازان كۇنى جۋرناليست دجامال حاشكادجي ولتىرىلگەننەن كەيىن المۋزايني ساۋد ارابياسىنا قايتادان ۇشىپ كەتكەن.
بۇل بولجام با، جوق الدە، شىن مانىندە وقيعا وسىلاي ورىن الدى ما؟ مۇنىڭ بارلىعىن تەرگەۋ ورىندارى الداعى ۋاقىتتا انىقتايدى. ءبىراق وسى كەزگە دەيىن اقش-تىڭ ستراتەگيالىق وداقتاسى بولىپ كەلگەن ساۋد ارابياسىنىڭ حالىقارالىق ارەنادا ابىرويىنا نۇقسان كەلگەنى، ول ەندى شىندىق.
راسىندا دا ەندىگى جەردە ساۋد ارابياسىنىڭ رەسمي بيلىگىنە وڭايعا سوقپاي تۇر. كەشە اقش-تىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى مايكل پەنس «بۇل ماسەلەگە قاتىستى اقش تاراپى ءۇنسىز قالمايدى. مىندەتتى تۇردە اقش-تا، حالىقارالىق قوعامداستىق تا قاتاڭ تۇردە جاۋاپ قاتاتىن بولادى»، دەپ مالىمدەمە جاسادى.
بەرىك بەيسەن ۇلى
پىكىر قالدىرۋ