الەمدە  ساياسي مانسابى وتە كۇردەلى، قىزمەتىنىڭ سوڭى قۇردىمعا كەتكەن تانىمال تۇلعالار وتە كوپ. سولاردىڭ ءبىرى – گرۋزيانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى، ۋكراينانىڭ ودەسسا وبلىسىنىڭ ەكس-گۋبەرناتورى ميحايل سااكاشۆيلي.

شىندىعىندا دا گرۋزيادا ەكى رەت پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇسىپ، جەڭىسكە جەتكەن ميحايل سااكاشۆيليدىڭ ساياسي مانسابىنىڭ سوڭى قيىنعا اينالدى دەسە دە بولادى.  پرەزيدەنتتىك مەرزىمى بىتكەن سوڭ، اقش-قا بارىپ پانالادى، ءبىراق ول جەردە دە بەرەكەسى بولا قويعان جوق. ودان كەيىن ۋكراينادا بيلىك داعدارىسى باستالىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس بولعان سوڭ وسىندا  كەلىپ ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر بولدى. ءبىراق مۇندا دا جولى بولمادى. نەگىزى اقش-تىڭ ارنايى جوباسى بويىنشا ۋكرايناعا كەلىپ، ودەسسا وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى بولعان سااكاشۆيليدىڭ مۇندا دا ايى وڭىنان تۋمادى. ءبىر جىلدىڭ شاماسىندا قىزمەت ىستەپ، جوعارى بيلىكپەن شاتاستى. بۇيرەكتەن سيراق شىعارا بەرەتىن، وزىنشە ودەسسادا ءتارتىپ پەن تازالىق ورناتقىسى كەلگەن، سىرتتان كەلگەن  گرۋزيندى ۋكراين بيلىگى جاقتىرسىن با؟  پەتر پوروشەنكو ونى قىزمەتىنەن الىپ تاستادى. مانساپسىز قالعان ميحايل اقىرى ءوزىنىڭ قوزعالىسىن قۇراتىنىن جاريا ەتتى. ەل ارالاپ، قول جينادى. حالىقتىڭ اراسىنا ىرىتكى سالدى. مۇنداي ساياسات ۋكراينانىڭ بيلىگىنە ۇناعان جوق. قاي جەرگە بارىپ، حالىقپەن كەزدەسسە دە، وعان كەدەرگى جاسالدى. ول جوعارى بيلىكتى جامانداپ، ەل ارالاپ  جۇرگەندە، ونىڭ الدىن وراعان كەيبىر ساياساتكەرلەر «ميحايل سااكاشۆيليدىڭ بلوگى» دەگەن پارتيا قۇرىپ الىپ، ادىلەت مينيسترلىگىنەن تىركەۋدەن وتكىزىپ قويدى. بۇل ارەكەتكە نازالانعان سااكاشۆيلي ۋكراينانىڭ ادىلەت ءمينيسترى پاۆەل پەترەنكونىڭ جەكە كابينەتىنە باسا- كوكتەپ كىرىپ، جانجال شىعاردى. ادىلەت ءمينيسترىن «وڭباعان»،  «الاياق» دەپ اتاعان گرۋزيننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ءبارىبىر ادىلەت مينيسترىنەن ادىلەتتىلىك تاپقان جوق. قايتا بالاعاتتاعانى ءۇشىن پەترەنكو سااكاشۆيليدى سوتقا بەردى. ەندى گرۋزيانىڭ قاشقىن پرەزيدەنت ءىستى بولدى. وعان ايىپ تاعىلدى. ال ءىستى بولعان ادام پرەزيدەنتتىككە كانديداتۋراسىن ۇسىنا المايدى. قالاي ايتقاندا دا، سااكاشۆيليدى ومىردە جولى بولماعان پرەزيدەنت دەپ اتاۋعا بولادى. ارينە، ونىڭ گرۋزياداعى پرەزيدەنتتىك قىزمەتىندە جەمىستى جىلدار بولدى، ونى جوققا شىعارا المايمىز. گرۋزين پوليسياسىنىڭ پارا المايتىن ادالدىعى تۋرالى تالاي رەت جازىلدى دا. دەسەك تە، ول گرۋزيادا پرەزيدەنت بولعان جىلدارى ەل تەرريتورياسىنىڭ ءبىر بولىگىنەن ايىرىلىپ قالدى. وڭتۇستىك وسەتيانىڭ رەسەيگە بۇيرەگى بۇردى. ءتبيليسيدىڭ ماسكەۋمەن اراداعى جاعدايى شيەلەنىستى. اقىرى سااكاشۆيليدىڭ ءبىرجاقتى ساياساتىنان كەيىن  گرۋزيا تمد قۇرامىنان شىقتى. ءبىراق مەملەكەتارالىق بايلانىس ناشارلاعاننان كەيىن ونىڭ زاردابىن حالىق تارتتى. گرۋزيننىڭ قازىرگى باسشىسى بۇرىنعى سااكاشۆيلي سەكىلدى ماسكەۋگە جاۋلىق ساياسات ۇستانباسا دا، وتكەننىڭ اۋىرتپالىعىن  حالىق ءالى كۇنگە دەيىن تارتىپ وتىرعانى، ول ەندى شىندىق. ميحايل ساكااشۆيليدىڭ قانداي ادام ەكەنىن «دينامو» كييەۆ پەن گرۋزيا  قۇراماسىنىڭ بۇرىنعى شابۋىلشىسى بولعان گەورگيي دەمەترادزەنىڭ مىنا ءبىر ءسوزى-اق ايقىنداپ بەرگەندەي. ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ساياساتىنىڭ قۇربانىنا اينالعان فۋتبولشى «ۇيىمداسقان قىلمىسقا قاتىسى بار» دەپ ۇستالىپ، التى جىلعا سوتتالعان. ءبىراق 2013 قىلمىس قۇرامى دالدەنبەگەندىكتەن بوستاندىققا شىققان.

–تۇرمەدەگى جىلدارىمدى ەشۋاقىتتا ۇمىتپايمىن. ەشقانداي ايعاقسىز مەنى سوتتاپ جىبەردى. سۋدياعا «التى جاسىمنان باستاپ فۋتبول ويناپ ءجۇرمىن. ۇرلىقپەن اينالىسۋعا دا ۋاقىتىم جوق»  دەپ شىر-پىرىم شىقتى. قينالعان جوق، جوعارى جاقتىڭ نۇسقاۋىمەن جازىقسىز سوتتاپ جىبەردى. تۇرمەدە «مۇندا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟» دەپ ءبارى ماعان تاڭدانىسپەن قارادى. جۇرتشىلىقتىڭ نارازىلىعىنان كەيىن سااكاشۆيليدىڭ ءوزى 2،5 جىلدان كەيىن مەنى تۇرمەدەن شىعاردى، – دەدى گەورگيي دەمەترادزە «چەمپيونات» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا. كەيىن سااكاشۆيليدىڭ پرەزيدەنتتىك مانسابى بىتكەننەن كەيىن وعان قازىرگى گرۋزين بيلىگى «جەمقورلىققا قاتىسى بار» دەپ ايىپ تاقتى. «جەمقورلىققا قاتىسى بار» دەپ سىرتتاي سوتتالعان سااكاشۆيلي ەندى  گرۋزياعا ورالا المايدى. ويتكەنى قازىرگى گرۋزين جۇيەسى ونىڭ كەلۋىن قالاپ وتىرعان جوق. كەلگەننىڭ وزىندە تۇرمەگە توعىتادى. كەزىندە سااكاشۆيلي سوتتاعان تانىمال تۇلعالار مەن ساياسي قايراتكەرلەردىڭ بارلىعى دا ونى ءتۇتىپ جەيتىنى راس.

♦نازاربايەۆ سااكاشۆيليدىڭ قولىنا قامشى ۇستاتا ما؟

–بۇل ادامنىڭ دەنى ساۋ ەمەس. ول – اۋرۋ، كەزىندە كوزقاراسى بولەك ادامداردىڭ بارلىعىن دا تۇرمەگە وتىرعىزدى. بۇكىل الەمنىڭ، ەۋروپانىڭ  الدىندا تۇتقىندارى كوپ ەل رەتىندە ۇياتقا قالدىق. ءوز ەلىندە باعاسىن الا الماعان ادام قالاي باسقا مەملەكەتتە ابىرويعا يە بولىپ، قايراتكەر بولا  الادى؟! ونىڭ دەنساۋلىعىن تەكسەرەتىن دۇرىس دارىگەر كەرەك، – دەپ مالىمدەدى فۋتبولشى گەورگيي دەمەترادزە. گرۋزيادان قۋىلعان  سااكاشۆيلي ۋكراينادا دا ءتارتىپ ورناتا المادى.

2015 جىلدىڭ مامىر ايىنان 2016 جىلدىڭ قاراشا ايىنا دەيىن  ودەسسا وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى بولىپ قىزمەت ىستەگەن سااكاشۆيلي پوروشەنكونى «سىبايلاس جەمقورلىققا باتقان بيلىك يەسى» دەپ ايىپتادى. ءوزى ءبىر وبلىستىڭ باسشىسى بولا وتىرىپ، مەملەكەت  باسشىسىن  ايىپتاعان ادامنىڭ ۇزاق ۋاقىت كرەسلودا وتىرۋى مۇمكىن ەمەس نارسە عوي. اقىرى ۋكرايناداعى گرۋزين قىزمەتىنەن ءبىرجولا كەتتى. ول تەلەارنادان «درۋگايا ۋكراينا» دەگەن باعدارلاما اشىپ الىپ، بۇگىنگى بيلىكتىڭ بىلىعىن اشىپ، قوعامعا اشكەرە ەتتى.

–ۋكراينادا بارلىق ساتىداعى مانساپ ساتىلادى. پرەزيدەنت وتىرىك ايتادى. مەن ودەسسا وبلىسىندا باسشى بولىپ تۇرعان ۋاقىتتا ونىڭ قالتاسىنا ءبىر تيىن دا تۇسكەن جوق. ءبارى قازىناعا ءتۇستى. ءقازىر ودەسسا وبلىسىنا جەرگىلىكتى ەكى ءبانديتتى باسشى ەتىپ تاعايىندادى. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ بۇكىل ۋكراينانى جەمقورلار بيلەپ تۇرعان تۇستا ءبىر ايماقتاعى جاعدايدى دۇرىستاۋ قيىن. ولار ۋكراين مايدانى ريەۆوليۋسياسىنىڭ يدەيالارىن ساتىپ كەتتى،  –دەپ جازدى ميحايل سااكاشۆيلي.

سااكاشۆيليدىڭ  ەڭ بيىك مانسابى – ودەسسا وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى. وندا بار-جوعى 15 اي عانا وتىردى. ساكااشۆيليگە قاتىستى قارسىلىق  ۋكراينادا اشىق تۇردە ايتىلا باستادى. «ۋكراينانى گرۋزيندەر باسقارۋى ءتيىس ەمەس. ءبىز ودەسسادا گرۋزين مافياسىن قۇرتتىق. قۋىپ شىقتىق. ەندى قانشا بايبالام سالعانىمەن، ولار بيلىككە كەلە المايدى». بۇل جوعارى رادا دەپۋتاتى ەۆگەنيي دەيدەيدىڭ ءسوزى. دەيدەي بەكەر… دەپ وتىرعان جوق. دەمەك، گرۋزين ميشانىڭ كىم ەكەنىن حالىق تا، بيلىك تە ءبىلدى. ونى «اقش-تىڭ جالدامالى اگەنتى» دەۋشىلەر دە تابىلدى.

گرۋزيادا پرەزيدەنت بولىپ، ارتىنان ءوز ەلىندە پانا تاپپاي، اقش-تىڭ نۇسقاۋىمەن ۋكراينانىڭ ودەسسا وبلىسىندا گۋبەرناتور بولعان ميحايل سااكاشۆيليدىڭ ءجۇرىسى  پەتر پوروشەنكو ءۇشىن ۇلكەن پروبلەماعا اينالدى. گۋبەرناتورلىقتان  كەتكەننەن كەيىن ول «ەلدە سىبايلاس جەمقورلىقتى جوياتىن، بىلعانعان قوعامدى تازالايتىن پارتيا قۇراتىنىن» مالىمدەدى. سونىمەن قاتار، جوعارى رادادا مەرزىمىنەن بۇرىن كەزەكتى سايلاۋ وتكىزۋگە تىرىساتىنىن حاباردار ەتتى. جالپى ءبىرقاتار ساراپشىلار «ميحايل ساكااشۆيلي ودەسساعا كەلگەندە، ەندى ايماقتا گرۋزياداعىداي ءتارتىپ ورناتادى، سىبايلاس جەمقورلىقتى جويۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى، حالىق تا وسىعان بەيىمدەلە باستايدى» دەپ بولجام جاساعان. ءبىراق جەمقورلىق جۇيە ميشانىڭ رەفورماسىن قابىلداي العان جوق، ۇكىمەتتەگى كەيبىر مينيسترلەرمەن پرەزيدەنتتىڭ كوزىنشە قاتتى سوزگە كەلىپ، اقىرى ول قىزمەتىنەن كەتتى. «ۋكراينانىڭ مىڭداعان شەنەۋنىكتەرى ونداعان جىلدار بويى ميلليونداعان دوللارىن كورپەنىڭ استىنا تىعىپ، شالقىپ ءومىر ءسۇردى. ولار باي ۋكراينانى ەۋروپاداعى ەڭ كەدەي ەلگە اينالدىردى. سوندىقتان مەن حالىقتىق پارتيا قۇرىپ، بۇگىنگى جۇيەنى مۇلدەم وزگەرتەمىن». وسىلاي دەگەن سااكاشۆيلي قايتا سايلاۋ وتكىزىپ، ءقازىر ەل ارالاپ، جاقتاستارىن جينادى.

 ارينە، گرۋزيادا پرەزيدەنت بولعان سااكاشۆيليدىڭ ۋكراينا حالقىنىڭ باسىنا ب ا ق ورناتا قويعان جوق. باسقا  ەلدىڭ بالاسىن باۋىرىنا باسا قوياتىن ۋكرايندىقتار ەمەس. ۋكراين بيلىگى  ساكااشۆيليدى ۇستى-ۇستىنە مازاق ەتە باستادى. ءبىر عانا مىسال، رەسەيدىڭ 150 تانكى  2008 جىلدىڭ تامىزىندا وڭتۇستىك وسەتيا تەرريتورياسىنا كىرگەندە نە ىستەرىن بىلمەي، ايدالاداعى اقش-قا تەلەفون شالىپ، ستول باسىندا  گالستۋگىن قايتا-قايتا تىستەپ وتىرعان ساكااشۆيليدىڭ سۋرەتىن ۋكرايننىڭ ورتالىق ءباسپاسوزى ءجيى-جيى باساتىن بولدى. وسىدان بىرنەشە اي بۇرىن دنەپروپەتروۆسكىدە وتكەن جيىندا ەلدىڭ الدىنا شىعىپ ءسوز سويلەگەن گرۋزيننىڭ ساياسي پورترەتىن دە ەل ءالى ۇمىتا قويعان جوق. شالبارىنىڭ ءبىر بالاعىن شۇلىعىنىڭ ىشىنە سالىپ ارقالانىپ سويلەگەن گرۋزيننىڭ بۇل ارەكەتىنە جۇرتشىلىق كۇلگەن دە قويعان. بازبىرەۋلەر «ساكااشۆيلي جيىنعا ۆەلوسيپەدپەن كەلگەن بە؟» دەپ سايقىمازاققا اينالدىرىپ، الەۋمەتتىك جەلى ءارتۇرلى پىكىرلەرگە تولىپ كەتكەن. پەتر پوروشەنكونىڭ الدىندا ىشكى ىستەر ءمينيسترى اۆاكوۆپەن تىرەسىپ، ءبىر -بىرىنە ستكانمەن سۋ شاشىسقاننان كەيىن پرەزيدەنت جيىندى وتكىزبەي، كىلت دوعارعان. مۇنداي مىسالدار جەتەرلىك. قىزۋقاندى گرۋزينگە ماسەلەنى ساراپتاي الاتىن سالقىنقاندى قازاق ساياساتى جەتىسپەيدى. جالپى ۋكراينادا «ءتارتىپ ورناتقىسى كەلگەن» گرۋزين باسشىسىنا قاتىستى ساياسي اڭگىمەلەر وتە كوپ. كەيىنگى كەزدە ونى «اقش-تىڭ جالدامالى جەندەتى» دەيتىندەردىڭ  قاتارى ارتتى. مۇمكىن بۇل جورامال راس تا شىعار. ءبىراق ءبىر نارسە ايقىن: ءوز ەلى  وزەككە تەپكەن ميحايل ساكااشۆيليدىڭ وزگە مەملەكەتتە ساياسي جۇلدىزى جانا قويعان جوق.

ۋكراينانىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى كييەۆتىڭ ورتاسىنداعى ءبىر بولمەلى پاتەرىنە كەلگەندە ول ورمەلەپ ءۇيدىڭ شاتىرىنا قاشىپ شىقتى. بىرەر اپتا قامالعاننان كەيىن جوعارى رادانىڭ ماڭايىندا ميتينگ ۇيىمداستىردى. ەلدىڭ شىرقىن بۇزعان قىزۋقاندى گرۋزيندى ۋكرياندىقتار كەرەك ەتسىن بە؟ پەتر پوروشەنكو ونى ۋكراين ازاماتتىعىنان ايىرىپ جىبەردى. ءسويتىپ، تاعى بىردە كافەدە تاماق ءىشىپ وتىرعان ساتىندە ونىڭ قول-اياعىن بايلاپ، ارنايى ۇشاقپەن شەكارا اسىردى.

ءقازىر ونىڭ قايدا جۇرگەنى بەلگىسىز. كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا، نيدەرلاندىنىڭ ازاماتتىعىن العانعا ۇقسمايدى. ءبىراق ول نە ىستەپ ءجۇر؟ ونى ەشكىم دە ايتا المايدى. ميحايل سااكاشۆيلي ءوز ەلىنەن قۋعىن كورگەن، وزگە ەلدە دە ابىرويدان جۇرداي بولعان،  سوڭعى ساياسي باسپالداعىندا جولى بولماعان پرەزيدەنت رەتىندە تاريحتا قالدى.