قازاقستانداعى دەموگرافيالىق احۋال تاۋەلسىز العان جىلدان بەرى ۇنەمى جاقسارىپ كەلەدى. وعان تابيعي وسىمنەن بولەك ءتۇرلى فاكتورلار اسەر ەتىپ جاتقانى بەلگىلى. ونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان كوشى-قون ساياساتى، ەكونوميكالىق ءوسىم، تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ جوعارىلاپ، ءولىم كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىك العان جىلى، ياعني 1991 جىلدىڭ باسىندا قازاقستان حالقىنىڭ سانى 16،4 ميلليون ادام بولدى.

ءقازىر قازاقستان حالقىنىڭ سانى 18 ميلليونعا جەتتى.

قازاقستانداعى دەموگرافيالىق احۋال 2002 جىلدان باستاپ تۇراقتى تۇردە جاقسارىپ وتىردى. 2013 جىلى حالىق سانى 17 ميلليونعا جەتتى. ءقازىر قازاقستان حالىق سانى 18 ميلليونعا جەتتى. ەندىگى مەجە – قازاقستان ازاماتتارىنىڭ سانىن جيىرما ميلليونعا جەتكىزۋ.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ساناق قالاي جۇرگىزىلەتىنىنە، ونىڭ ىشىندە تابيعي ءوسىم قالاي ولشەنەتىنىنە توقتالىپ وتەلىك. تابيعي ءوسىمنىڭ ءبىر جىلدا 1000 ادام شاققانداعى كوەففيسيەنتپەن بەلگىلەنەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ۇلتتىق ساناقتى ونلاين جۇرگىزۋ جوسپاردا بار. سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇرىپ جاتقان حالىقتىڭ ساناق جۇمىستارى قازاقستاننىڭ شالعاي وڭىرلەرىنەن باستاۋ الادى.

قازاقستاندا ساناق جۇرگىزىلگەننەن كەيىن قازاقستاندا حالىق سانىنىڭ وسكەنىن بايقايمىز. تاۋەلسىزدىك جىلدارىنان بەرى ءتۇرلى تاريحي سەبەپتەرگە بايلانىستى تۋعان جەرىنەن كوشۋگە ءماجبۇر بولعان قازاقتاردىڭ ۇرپاعىنا تاريحي وتانى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ورالۋعا مۇمكىندىك اشىلدى. ەتنيكالىق قازاقتارعا شەكارا ەسىكتەرى ايقارا اشىلدى. ولاردىڭ تارشىلىق، قيىندىق كورمەۋى ءۇشىن، جاڭا قوعامعا، جاڭا ورتاعا ءسىڭىسىپ كەتە الۋى ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالىنىپ جاتىر. ماسەلەن، قۇجات راسىمدەۋ، ءوز كاسىبىن اشۋ، جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ، ستۋدەنتتەرگە جاتاقحانا الۋ، ازاماتتىق الۋ، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا وقىپ جاتقان ەتنيكالىق قازاقتارعا ءالى ازاماتتىق الىپ ۇلگەرمەسە دە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. ماسەلەن، كوشى-قون پوليسياسىنا قازاق ەكەنىن دالەلدەيتىن قۇجاتتى كورسەتسە بولعانى، تىركەۋىن تەگىن ۇزارتا الادى.

ءدال سول سەكىلدى وقۋ ورنىنىڭ جاتاقحاناسىن الۋ ءۇشىن دە جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. ياعني، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بارلىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا ستۋدەنتتەرگە جاتاقحانانى ءبولۋ كەزىندە ستۋدەنتتەردىڭ بارلىق جاعدايى ەسكەرىلەدى. ماسەلەن، ەڭ الدىمەن جاتاقحانا جەتىم بالالارعا، تۇرمىسى ناشار وتباسىنان شىققان ستۋدەنتتەرگە جانە شەت ايماقتان كوشىپ كەلگەن قازاقتارعا بەرۋ كوزدەلگەن.

جوعارى وقۋ ورىندارى تۋرالى ايتقاندا ورالمان ستاتۋسى بار قازاقتارعا ارنايى گرانت قاراستىرىلعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. بۇل رەتتە ۇيرەنشىكتى جەرىنەن، تۋىپ، وسكەن جەرىنەن، ۇيرەنشىكتى ورتاسىن،  دوستارىن، كاسىبىن، جۇمىسىن، ءۇيىن تاستاپ تاريحي وتانى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كوشىپ كەلگەندە قوعامعا تەزىرەك ءسىڭىسىپ، باسپانالى بولىپ، قاجەتتى قۇجاتتارىن دا راسىمدەپ، بالالار بالاباقشاعا، ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنە، ياعني مەكتەپتەرگە ورنالاسۋ، جۇمىسقا تۇرۋدىڭ وڭتايلى جولدارى قاراستىرىلعان، بارلىق جاعداي جاسالعان. سونىڭ ناتيجەسىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا اشتىق، سوعىس، رەپرەسسيا كەزىندە شەتەلگە كەتكەن كەيبىر قازاقتاردىڭ ۇل، قىزدارى سول جەردە تۋىپ، ءوسىپ، ءۇيلى-باراندى بولىپ، بالا تاربيەلەپ، ءبىلىم الىپ، جۇمىس ىستەپ كەلدى. قازاقستان ۇكىمەتى اتامەكەنىندە ولارعا ودان دا جاقسى جاعداي جاساپ، ولاردى تاريحي وتانىنان كوشىپ كەلۋگە ىنتالاندىرىپ كەلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى تارىداي شاشىلعان قازاقتاردىڭ باسى قوسىلىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى يگىلىگى ءۇشىن جۇمىس ىستەپ، كەلەر ۇرپاعىن قازاقستاندا تاربيەلەپ، وسىرۋگە جاعداي تۋدى. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كوبىنە كورشىلەس ەل رەسەي فەدەراسياسىنان، موڭعوليا، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنان، وزبەكستان، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسى، يراننان كوشىپ كەلەدى ەكەن.

دەموگرافيالىق احۋال ۇتقىر كوشى-قون ساياساتىنىڭ ارقاسىندا جاقسارعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. وزبەكستان، قىرعىزستان، رەسەي فەدەراسياسى، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى، موڭعوليا، يران سەكىلدى ورتالىق ازيا، ازيا ەلدەرىمەن قاتار ەۋروپا، ونىڭ ىشىندە گەرمانيا، انگليادا دا قازاقتار تۇرىپ جاتقانىن تىلگە تيەك ەتكەن ابزال. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان كوشى-قون ساياساتى دۇنيەجۇزىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە تۇرىپ جاتقان ەتنيكالىق قازاقتاردى تاريحي وتانىنا – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا قونىس اۋدارۋعا ىنتالاندىرۋ.

قازاقستانداعى دەموگرافيالىق احۋال كوشى-قون ساياساتىنان بولەك، تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ ارتۋى، ءولىم كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ ۇزارعانىنان ەكەنىن دە اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇل – ءسوزسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ ءومىر ساپاسىنىڭ جاقسارعانىن، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەكونوميكا سالاسىنىڭ ىلگەرى جىلجىۋىنىڭ ايقىن بەلگىسى. سەبەبى قازىرگى جاھاندىق، نارىق زامانىندا بالا تۋۋ، كوپ بالالى وتباسى بولۋ ماتەريالدىق جاعدايدى دا قاجەت ەتەتىنى جاسىرىن ەمەس. بالاعا ساپالى ءبىلىم، جاقسى تاربيە بەرىپ، ونىڭ جان-جاقتى بولۋى ءۇشىن قارجى كەرەك-اق. بۇل تۇستا حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ، ءوز كاسىبىن اشۋعا جاعداي جاساۋ، ءار دۇنيەگە كەلگەن بالاعا جورگەكپۇل بەرىپ، ونى جىل سايىن ءوسىرۋ، كوپ بالالى وتباسىلارعا باسپانا بەرۋ، ولاردىڭ قوعامدا مارتەبەسىن ءوسىرۋ ءۇشىن ۇتقىر ساياسات، قارىشتى قادامدار جاسالىپ كەلەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا وتباسى ينستيتۋتىن قۇرۋ، وعان ومىردەگى ماڭىزدى قۇندىلىق رەتىندە قاراۋ ءۇشىن ناسيحات جۇمىستارى ءوز دەڭگەيىندە جۇرگىزىلىپ كەلەدى. كوپ بالالى انالاردى قۇرمەتتەۋ، ولارعا ءتوس بەلگىسىن تاپسىرىپ، ەرەكشە سىيلاستىق تانىتۋ ارقىلى جاس ۇرپاققا كوپ بالالى انا بولۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن، ماقتانىش ەكەنىن كورسەتۋ. وسىدان التىن، كۇمىس القاسى بار انالار شىقتى. ولاردىڭ اتاعى جەر-جەردى ارالاپ ءجۇر.

وتباسى ينستيتۋتىنىڭ ىرگەسىن بەرىك ەتىپ قالانۋ ءۇشىن ونىڭ بارلىق قىر-سىرى، ءار بولشەگى ءجىتى ويلاستىرىلعان، قاراستىرىلعان، تالقىلانعان. ونىڭ جىلدا جەتىلدىرىلىپ وتىراتىنىن دا ەسكەرۋىمىز كەرەك.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ايماعىندا وسىنداي ناسيحات جۇمىستارى مەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى ۇتىمدى جۇرگىزىلۋىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاندىق قوعامدا اياعى اۋىر ايەلدەرگە ەرەكشە قۇرمەتپەن قاراۋ، كوپ بالالى انالاردى قۇرمەتتەۋ، سىيلاۋ وسىنىڭ باستى دەسەك تە بولادى. ونىڭ تاعى ءبىر جەمىسى مەن ماڭىزدى ناتيجەسى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى حالىق سانىنىڭ ارتۋى، بالا تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ جوعارىلاۋى.