- مەن بۇعان قارسىمىن! مەنىڭ دە پىكىرىم تالقىلانۋى كەرەك! مەنىڭ دە ايتارىم بار! مەنىڭ دە ءسوزىمنىڭ تىڭدالۋىن تالاپ ەتەمىن! مەن بۇل جەردە قالعىم كەلمەيدى!
- تۋف، «مەن-مەن» دەپ قويمادىڭ عوي! تىنىش وتىرا بەرسەڭشى؟ نەمەنەگە داۋرىعاسىڭ؟ ءبارىبىر وسىلاي بولادى عوي. جانە وسىلاي دۇرىس. سەبەبى، قوجايىنىمىز دۇرىسىن بىلەدى. بولدى. – دەپ، قالام جاڭادان كەلگەن قارا قارىنداشتى تىنىشتاندىراتىن سوزدەر ايتتى. تىنىشتاندىرماسا دا، ءوزى سونداي سوزدەر ايتتىم دەپ ويلادى.
- ول ازداي، اتا جاۋلارىم – ۇشتاعىشپەن، وشىرگىشپەن بىرگە ءبىر قاپتا ءومىر ءسۇرۋ دەگەن - ناعىز بارىپ تۇرعان باسسىزدىق! ادىلەتسىزدىك! مەن ادىلدىكتى تالاپ ەتەمىن! ماعان جەكە قاپ كەرەك نەمەسە جاۋلارىمدى بۇل جەردەن الاستاتسىن! – دەپ، جانۇشىرا ايقايعا باستى قارا قارىنداش.
- ءبىز ساعان جاۋ بولىپ نە ىستەپپىز؟ ۇنەمى قوجايىننىڭ قالاۋىن عانا جاسايمىز. ايتپەسە، سەنىمەن دە، باسقامەن دە جاۋلاسىپ نەمىز بار؟ كەلگەنىڭ كەشە عانا. ءبىزدى تانيتىنداي اڭگىمە ايتاسىڭ. قىزىقسىڭ ءوزىڭ. – دەپ، رەنجىگەن وشىرگىش تەرىس اينالىپ تۇرا قالدى.
- جاۋىم بولماعاندا شە! بىرەۋىڭ ءوزى قىسقا عۇمىرىمدى ودان ارمەن قىسقارتىپ، ال ەكىنشىڭ سالعان ءىزىمدى ءوشىرىپ اۋرە بولاسىڭدار دا جاتاسىڭدار! ولاي ەكەنىن دوستارىم ايتقان اڭگىمەلەردەن بىلەمىن! بۇل تەك قاس جاۋدىڭ ىستەيتىن ءىسى ەمەس پە؟ سولاي عوي، ايتشى، قالام؟ – دەپ، وزىنە جاقتاسادى دەگەن ۇمىتپەن قارا قارىنداش قالامعا قارادى.
- مىنالار قويا ما، جوق پا؟ قارىنداشتار، ايتىڭدارشى، اناعان قويسىن دەپ. قوجايىن ءبىزدىڭ ءار جەردە شاشىلىپ جاتاتىندىعىمىزدى بايقاپ، ارنايى قاپ ساتىپ الىپ، ءبارىمىزدى ءبىر جەرگە جيناعانى – تابىلعان اقىل بولعان! الايدا، يەمىزدىڭ قاتەلىگى – قاپپەن بىرگە مىنا ءبىر «جاڭاشىلدى» ساتىپ العانى بولدى-اۋ، شاماسى. – دەپ، قالام ءبىر كۇرسىنىپ الدى.
- سونى ايتامىن. وسىلاي دۇرىس بولدى عوي! ەندى ءبارىمىز ءبىر جەردەمىز! بىرگەمىز! بۇرىن ءار جەردە شاشىلىپ، قالاي بولسا سولاي جاتاتىنبىز. ءتىپتى كەيبىرىمىز قولدى بولدىق. قارا قارىنداش، قانشاما ءتۇستى دوستارىمىزدان ايىرىلعانىمىزدى سەن بىلمەيسىڭ! سەن كەلگەنشە ءبىز ءتىپتى دە كوپ ەدىك. ەندى ساناۋلى عانا قالدىق. ۇلكەن سومكەنىڭ ىشىندە قالاي بولسا سولاي جۇرگەندىكتەن، قانشاماسى سىنىپ قالدى. - دەپ، قىزىل قارىنداش جىلاۋعا ءسال قالدى. – ال، ءقازىر قاراشى، ءبارىمىزدى جيناستىرىپ، بوتەن قولدان، كوزدەن تاسا جەرگە جاسىرىپ قويدى. جاڭا قابىمىز وتە ىڭعايلى ءارى كەڭ. الدە ساعان تارلىق ەتىپ جاتىر ما؟ – دەپ، قارا قارىنداشقا سۇراۋلى جۇزبەن، تاڭىرقاي كوز تاستادى قىزىل قارىنداش.
- جوق! ەش تارلىق ەتپەيدى! ءيا، ءبارىمىزدىڭ بىرگە تۇرعانىمىز جاقسى عوي! جاڭا دوستار، جاڭا تانىستار! دەگەنمەن، قوجايىنعا سەندەردەن كورى مەن كوبىرەك كەرەكپىن عوي! مويىنداساڭدارشى؟ نە نارسە جازسا دا الدىمەن مەنى پايدالانادى. ەگەر جازعانى نە سىزعانى دۇرىس بولسا عانا، سودان كەيىن بارىپ، سەندەرگە جۇگىنەدى. سەندەرگە قاراعاندا، مەن وعان كوبىرەك كەرەكپىن. وسى جاعىنان الىپ قاراساق، مەنىڭ دارەجەم الدەقايدا جوعارى. سول سەبەپتى، تۇراعىم دا ءسال ەرەكشە نە دارا بولۋ كەرەك دەپ ويلاپ تۇرمىن. بار بولعانى سول. – دەپ، قارا قارىنداش ماقتانعا سالىنا باستادى.
- ءجا، ورنىڭدى ءبىل، قارا قارىنداش. قوجايىنعا ءبارىمىز دە كەرەكپىز، ءبارىمىز دە ەرەكپىز! كوپ كوپىرمە. «ولەرىن بىلسە، مولاعا قاشار»، «بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەگەندەي... – دەپ، قالام قارا قارىنداشتى ساباسىنا تۇسىرمەكشى بولدى.
- جوق! مەن ءبارىبىر مەنى سەندەردەن، سەندەردەي اسا ماڭىزى جوقتاردان ەرەك، بولەك ۇستاعانىن، جەكە قاپ ارناعانىن قالايمىن! – دەپ، ءوز دەگەنىن قويماي قويدى قارا قارىنداش.
- وۋ، ىنىشەك، ءبىز بۇل قاپ تۇرماق، قاپتان ۇلكەن سومكەنىڭ ىشىندە ارى-بەرى توڭكەرىلىپ، ءار كىتاپ، داپتەردىڭ اراسىنا قىسىلىپ قالىپ، قانشاما كۇن اۋا جۇتپاي، كۇن كورمەي، بىرەسە كامپيت، بىرەسە ەرمەكساز، نە جەلىم جابىسىپ قالىپ، ساناۋلى جىلدار عانا ءومىر سۇرسەك تە، جاڭا عانا كەلگەن سەن سياقتى شاعىمدانىپ كورگەن ەمەسپىز. سوندىقتان، تىنىش قانا ءوز ورنىڭدى ءبىل! بارعا شۇكىر دە. – دەپ، كوپ پايدالانىلمايتىن اق قارىنداش ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋدى ءجون كوردى.
- جوق! سەندەر مەنى تۇك تۇسىنگەن جوقسىڭدار! مەن بۇل جەرگە كەلگەنگە دەيىن قانداي ادەمى جەردە تۇرسام، ءدال سونداي ورىندى قالاپ تۇرمىن. بار بولعانى سول! – دەپ، ءوز دەگەنىن قويماي قويدى قارا قارىنداش.
ونى جەڭە الماسىن بىلگەن قالام، وشىرگىش، ۇشتاعىش، ءتۇرلى-تۇستى قارىنداشتار ءۇنسىز قالۋدى ءجون سانادى. ءسويتتى دە، ءارقايسىسى ءتۇرلى‑ء-تۇستى ويعا شومىپ كەتتى.
كەنەت قوجايىننىڭ ساۋساقتارى قاپتىڭ اۋزىن اشىپ، قارا قارىنداشتى الۋعا ىڭعايلاندى.
-الاقاي! ارماندار ورىندالادى! كوردىڭدەر مە، مەنى قوجايىن جەكە قاپقا الىپ كەتىپ بارادى! مەن ءۇشىن جەكە قاپ الدى! ال، قوش بولىڭدار! مەن وزگە دوستارىڭداي قولدى بولىپ، نە سىنىپ قالمايمىن. مەن مىقتىمىن! مەن كەرەمەتپىن! مەن قىمباتپىن! مەن ءوزىمنىڭ جەكە قابىما كەتتىم! الاقاي! – دەپ، قۋانا جار سالعان قارا قارىنداشتىڭ ءسوزىن بىردە بىرەۋى ەرەن سانامادى.
ءبىر عانا بولمايتىن، ءمانسىز سۋرەتتى سالىپ، جانە ونىسىن ۇناتپاي، قوقىس جاشىگىنە تاستاعان قوجايىنى قارا قارىنداشتى سومكەنىڭ ىشىنە تاستاي سالدى. ەشنارسەنى جەتە ۇقپاعان قارا قارىنداش باستاپقىدا ءوزى ءۇشىن ۇلكەن قاپ الدى دەپ ويلاپ قالدى. كەنەت سومكەمەن بىرگە ارلى-بەرلى ىرعاتىلىپ، قالاي بولسا سولاي تەڭسەلىپ، كىتاپتارعا ۇرىنىپ، دەنەسىنىڭ ءار جەرى اۋىرا باستاعان ول ەشقانداي دا جەكە قاپ ەمەس، بۇل ءدال سول ءتۇرلى-تۇستى نەشەمە قارىنداشتىڭ اجالى بولعان سومكەنىڭ ناق ءىشى ەكەنىن سەزدى. سەزدى دە، باعانا عانا ايتقان شۇكىرسىز سوزدەرىنە وكىنە باستادى. ءبارى سىيىپ وتىراتىن قاپتى ساعىنا باستادى. كەنەت قوڭىراۋ سوعىلىپ، سومكە يەسى بارلىق كىتاپتارىن سومكەنىڭ ىشىندە تاستاي سالعان كەزدە، ءبىر اۋىر كىتاپ توبەدەن ءتونىپ كەلىپ، سومكەنىڭ ءدال تۇبىندە جاتقان قارا قارىنداشتى قاق بەلىنەن شورت سىندىردى! جان داۋسى شىققان قارا قارىنداش عۇمىرىنىڭ مۇنشا قىسقا بولارىن بىلمەدى. باعاناعى شۇكىرسىزدىگىنە وراي العان وسى ءبىر «سىيىن» سونشا كۇتكەن ەدى.
ۇيىنە كەلىپ، سومكەسىن رەتتەپ جاتقان قوجايىنى سومكە تۇبىندە سىنىپ جاتقان قارا قارىنداشتى الىپ، دالدەپ تۇرىپ، قوقىس جاشىگىنە سۇڭگىتىپ جىبەردى. ءسويتىپ، ماقتانشاق قارا قارىنداشتىڭ «ءسانى» دە ءبىتتى، ءىزى دە قالمادى.
ماقپال سەمباي
پىكىر قالدىرۋ