زاماناۋي قازاقتار اراسىندا وقۋشىلارعا كوپ ايتىلاتىن «ءۇش بار جەردە، كۇش بار» دەگەن ءسوز بار. مۇنى جۇباتۋ ءۇشىن ايتادى دەپ بەي-جاي قارايتىنبىز. ال قازىرگى ۋاقىتتا شەتەلدىك ساراپشىلار ستاتيستيكالىق شەڭبەر ءتۇزىپ، ناشار وقىعان ادامداردىڭ كوپ جاعدايدا جەتىستىككە جەتەتىنىن دالەلدەپ وتىر.

ارينە، ءبىلىمسىز بولعاننىڭ نەسى جاقسى؟! ءبىلىم مەن ۇمتىلىس، تالاپ پەن ىزدەنىس ادامدى ادام ەتەدى. ءبىراق الگى ۇشپەن وقىعانداردىڭ ءساتتى قادام جاساپ، سول ارقىلى ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟

بىزدىڭشە، ول بىلاي. ساباقتى ناشار وقىعان ادام قورشاعان ورتادان، اينالاسىنداعى ادامداردان ماقتاۋ مەن ماراپاتتى سيرەك ەستيدى. سوندىقتان، ولاردىڭ وز-وزدەرىنە كوڭىلدەرى تولماي، ءاردايىم ىزدەنىستە جۇرەدى. بۇل  جەتىستىككە جەتۋدىڭ العاشقى قۇپياسى. ال جاقسى وقىپ، ىلعي الدىڭعى قاتاردا جۇرەتىندەر اينالاسىنداعىلاردان كوپ ماراپات ەستىپ، وز-وزدەرىنە رازى بولادى. بۇل – ادامنىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن كەرەعار قاسيەت.

ءبىز وسى تاقىرىپتى قاۋزار الدىندا بىرنەشە مىسالدار كەلتىرۋدى ءجون كوردىك. ەندەشە ءارى قاراي پاراقتاڭىز.

مارك ءوز سىنىبىنداعى ۇلگىلى ءارى ءبىلىمدى وقۋشىلاردىڭ كوشىن باستاپ تۇراتىن. ونىڭ مانسابى دا جامان بولدى دەۋگە كەلمەيدى. دەگەنمەن، ول الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشاسىنان وزىنەن تومەن وقىعان سىنىپتاستارىن كورگەن كەزدە، وزىنەن دە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكەنىن بايقادى. بۇل ماركتىڭ وز-وزىنە «مەن نەنى دۇرىس جاسامادىم؟» دەگەن سۇراقتى قويۋىنا ەرىكسىز تۇرتكى بولدى. تانىس دۇنيە مە؟

ادام ينتەللەكتى، ارينە، ۇلكەن ءرول وينايتىن قۇندىلىقتار قاتارىندا. دەگەنمەن، تەك ينتەللەكت جوعارىلىعى جەتكىلىكسىز. ادام ومىرگە، ەڭبەككە، ورتامەن، اداممەن قارىم-قاتىناس جاساۋعا مۇددەلى ءھام قابىلەتتى بولۋى ءتيىس. سانا ينتەللەكتى جوعارى ادامداردىڭ كوپ جاعدايدا جەتىستىككە جەتە الماۋىنىڭ سەبەبى مىناۋ – ولار ءارقاشان، كەز-كەلگەن جاعدايدا وز-وزدەرىنە كەدەرگى جاسايدى.

تومەندە وسى تاقىرىپقا قاتىستى نەگىزگى 5 ماسەلەنى ءتىزىپ بەردىك. وقىڭىز!

اقىلدى ادامدار ورتامەن بايلانىسۋ قابىلەتىن مويىندامايدى.

ينتەللەكتى جوعارى ادامدار ستاندارتتى ءومىر سۇرۋگە اۋەس. ولار باسقا قابىلەتتەرىن دامىتۋدى ويلامايدى. مىسالى، حاتشىنىڭ ءامباباپ بولۋىن تالاپ ەتۋ، ۋاقىتىندا كەزدەسۋگە بارۋ، ءبىر تىلدە عانا سويلەۋ، تۇرمىستىق دارەجەدەگى بايلانىسقا تۇسە الماۋ، ءوزىن-وزى جوعارى باعالاۋ.

بارلىق ادامداردا جەتىستىككە جەتۋگە دەگەن قۇلشىنىس بىردەي بولادى. ال سانالىق ويلاۋ دارەجەسى جوعارى ادامدار وزدەرىن دامۋ شەگىنە جەتتىم دەپ ەسەپتەيدى. بۇل – العاشقى قاتەلىكتەردىڭ ءبىرى.

وتە اقىلدى ادامدار كوماندالىق جۇمىسقا زيانىن تيگىزۋى مۇمكىن.

ەگەر ادام ءوز قىزمەتىنە جانە اينالاسىنداعى ارىپتەستەرىنە جۇمىس بارىسىندا قيىن تالاپتار قوياتىن بولسا، وعان كوماندامەن جۇمىس جاساۋ قيىندىق تۋعىزۋى مۇمكىن.

مەكتەپ كەزىنەن قالىپتاسقان وزگەلەرگە ۇستەم كوزقاراسەن قاراۋ داعدىسى ادامنىڭ بولاشاعىنا بالتا شابادى. ويتكەنى، ول بۇل قاسيەتىنەن ارىلۋعا كۇش سالمايدى جانە تىرىسپايدى.

وزگەلەر جاساعان جۇمىستى «ودان دا مىقتى ەتىپ ورىندار ەدىم-اۋ» دەگەن ويلار جوعارىدا اتالعان ادام تيپتەرىنىڭ بارىندە كەزدەسەدى.

اقىلدى ادامدار ءوزىنىڭ جوعارى ينتەللەكتىن تەك ءوزىنىڭ قورى رەتىندە باعالايدى.

اقىل – ادامعا بەرىلگەن تەڭدەسسىز سىي. بۇل قۇدىرەتتى يەلەنگەن ادامنىڭ بويىندا مىندەتتى تۇردە قاراپايىمدىلىق، تۇراقتىلىق سىندى قاسيەتتەر بولۋى ءتيىس. اقىلدى ادامدار ءوزىنىڭ سانا ينتەللەكتىن بايلىعى رەتىندە ەسەپتەيدى. سوندىقتان، ولار وزىنەن باي ادامدى كەزدەستىرگىسى كەلمەيدى. كەزدەسىرگەن جاعدايدا ونى مويىندامايدى.

بۇل قاسيەت ادامعا ورتامەن جۇمىس جاساۋىنا كەدەرگى بولماق.

اقىلدى ادامدار كەز-كەلگەن ماسەلەنى تەرەڭ ويلانىپ، ورىن العان نارسەنى جەتى رەت ولشەپ ءبىر رەت كەسۋگە داعدىلانعان.

قابىلەتتى ادامدار كوپ جاعدايدا كەز-كەلگەن اسەلە تۋىنداعان ۋاقىتتا شەشىمى بولاتىنداي ءبىر باعىتقا تاۋەكەل ەتەدى. ال اقىلدى ادامدار، كەرىسىنشە، ءاربىر شەشىمىن ءجۇز ويلانىپ، مىڭ تولعانىپ، ءدۇبارا سەزىمدە قالىپ كەتەدى. ماسەلە تۋىنداعاندا تاۋەكەل ەتكەن جولدىڭ كوپشىلىگى دۇرىس سوقپاق ەكەنىن ۋاقىت وتە كەلە دالەلدەپ بەرەدى.

اقىلدى ادامدار كەز-كەلگەن نارسەدەن تەز جالىعادى.

اقىلدى بولۋ دەگەن بارلىعىنا بىردەي قىزىعۋشىلىق تانىتۋ ەمەس. بەلگىلى ءبىر باعىتتاعى ءبىلىمى ارناسىنان اسىپ تۇراتىن ادامداردى دا «اقىلدىلار» قاتارىنا جاتقىزامىز. دەگەنەن، اقىلى اسقان ادامعا تاڭسىق دۇنيە بولا بەرمەيدى. ولار كەز-كەلگەن جاڭالىققا تاڭىرقاي بەرمەيدى.

ويتكەنى، ولار سول دۇنيەنىڭ بەينەسىن ويشا بولسا دا جاساپ قويعان. ولار بارلىق دۇنيەنى قولجەتىمدى دەپ ويلايدى. دەگەنمەن، عۇمىر ايناسىنداعى كەرەمەتتىڭ بارلىعىن يگەرۋ استە مۇمكىن ەمەس.

بۇل تيپتەگى ادامدارعا وزدەرىن جاڭا قىرىنان دامىتقان الدەقايدا ابزالىراق بولماق.

ادىلەت مادەنيەت