ارينە، ءبىزدىڭ دامۋعا دەگەن سەنىمىمىزدىڭ نىق ەكەندىگىندە داۋ جوق. "ءبىراق ءقايسىبىر تۇيىندەلىپ قالعان جايتتاردى اشىپ-اشىپ كورسەتكەننىڭ ارتىعى بولمايدى" دەيدى ساراپشىلارىمىز.
الدىمەن ءومىر ءسۇرۋدى جاسارتۋ كەرەك جالپى، ادامي كاپيتالدى دامىتۋداعى ەڭ ءبىرىنشى قادام ول ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى جانە مەملەكەتتىڭ جاس ۇرپاقپەن تولىعىپ وتىرۋى. ساۋاتتى ادام كاپيتالىن جاساۋ ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى وسى.
ادام ءومىرىنىڭ ۇزاقتىعى جايىندا وتكەندە عانا ۇلتىمىزدىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپتى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى: "قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 2015 جىلى 69،01 جاس، 2018 جىلى 69،6 جاسقا ارتىپ، 0،59 جىلعا ءوسىپ وتىر" دەگەن-دى. رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا قازاقستانداعى 65 جاستان اسقان تۇلعالار سانى 1،1 ميلليون ادامدى نەمەسە تۇرعىنداردىڭ جالپى سانىنىڭ 7،14 پايىزىن قۇرايدى.
ەڭ قىزىعى سول، بۇۇ ساراپشىلارى قازاقستاندى تەز قارتايۋشى مەملەكەتتەر قاتارىنا جاتقىزادى. ولاردىڭ بولجامى بويىنشا 2050 جىلى رەسپۋبليكا تۇرعىندارىنىڭ 25 پايىزىن قارت ادامدار قۇرايدى. ال ماماندار "قارتايۋشى ۇلت بولۋدان قورىققان ابزال" دەسەدى.
بۇل رەتتە اكادەميك، كامال ورمانتايەۆ: "بۇۇ تەگىننەن تەگىن قازاقستاندى قارتايۋشى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا قوسىپ وتىرعان جوق. رەسۋرستىق قورى مول قازاق ەلى ءۇشىن ادام كاپيتالىن ساۋاتتى قالىپتاستىرۋ يدەياسىنىڭ ءبىر بولىگى بالا تۋۋ كورسەتكىشىن كوبەيتۋ. ەگەر بۇۇ ماماندارى بولجاپ وتىرعانداي 2050 جىلى ەلىمىزدە قارتتاردىڭ كورسەتكىشى 25 پايىزعا جەتسە وندا بۇعان شىنىمەن الاڭداۋىمىز كەرەك. قارتتىق دەڭگەيىنىڭ ءوسۋى مەملەكەتىمىزدە ەڭبەككە قابىلەتتى ادامداردىڭ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋىنە اپارىپ سوعادى.
مىسالى، قازىردە ءبىز "قازاق عىلىمى قارتايىپ بارادى" دەگەندى ءجيى ايتامىز. راسىمەن دە ءبىزدىڭ قازاق عىلىمىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەندەردىڭ دەنى 50-60 جاستى قۇرايتىندار. عىلىمدا جاستاردىڭ قاراسى تىم از. سوندا ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، قارتايعان ەمەننەن، جاس ەمەننىڭ بەرەرى مول ەمەس پە؟! دەمەك ءبىز ءۇشىن قاي سالادا بولسىن جاستاردىڭ جاساقتالۋى وزەكتى. بۇل ادام كاپيتالىنىڭ ساۋاتتى قالىپتاسۋىنا وڭ ىقپال ەتەدى. سوندىقتان ءومىر ءسۇرۋدى جاسارتۋ ادام كاپيتالىن ۇلعايتۋدىڭ ءبىرىنشى قادامى. ەگەر ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە جاستاردىڭ قاراسى وسەر بولسا وندا ەلىمىزدە ەڭبەك بەلسەندىلىگى، ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇلشىنىس، ىسكەرلىك قارىم-قاتىناستاردىڭ نىعايۋى ارتادى. دەمەك قارتتاردىڭ ورنىن ۇنەمى جاستار باسىپ وتىراتىن بولسا بۇل دا ءبىر قۇندىلىقتىڭ ساقتالۋى ىسپەتتى دۇنيە. سوندىقتان ناق ءقازىر ءبىز ءۇشىن بالا تۋۋ كورسەتكىشىن ءوسىرىپ ءومىر ءسۇرۋدى جاسارتقان ءجون. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك اياسىندا رەسەي مەن بەلارۋس ەلىمەن تەڭ ءتۇسۋ ءۇشىن الدىمەن وسى ماسەلەنى جولعا قويۋ كەرەك»،-دەيدى.
نەگىزىنەن، ادام كاپيتالىنا قاتىستى تاعى ءبىر ەسكەرىلۋى ءتيىس دۇنيە بۇل - ەڭبەك ونىمدىلىگى. ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، ادام كاپيتالىنىڭ 1 پايىزعا ءوسۋى ەڭبەك ونىمدىلىگىن 3،81 پايىزعا وسىرەدى. ەسكەرەتىنى سول سوڭعى ونجىلدىقتا الەمدىك ەكونوميكا ادام رەسۋرسى ەسەبىنەن دامۋدا. بۇل رەتتە ماماندار "شىعىستىڭ تەز قارقىنمەن دامىعان ەلدەرى ادام رەسۋرستارىن دامىتۋ مەن كومپانيانى جانە جالپى ەكونوميكانى ءتيىمدى باسقارۋدىڭ جاڭا مەحانيزمدەرىن دايىنداۋدا تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ مادەنيەتىن (ءتىل، ءداستۇر، مەنتاليتەت) كەڭىنەن پايدالانۋ ارقىلى قول جەتكىزدى. مىسالى، باتىستىڭ ينديۆيدۋاليزمىنە كەرەعار، شىعىس حالىقتارىنىڭ مەنتاليتەتىنە ءتان جاپونيانىڭ "Z تەورياسى" – ياعني كومپانيانى ۇجىمدىق باسقارۋ جۇيەسى الەمدەگى ەڭ ءتيىمدى ەكونوميكانى قالىپتاستىردى" دەسەدى.
راسىمەن دە، حالقى تىعىز ءارى تابيعي رەسۋرسقا كەندە جاپون ەلىنىڭ ەشبىر رەسۋرسسىز الىپ دەرجاۆاعا اينالعانى ءبىزدىڭ كوزىمىزدى قىزىقتىرادى. ال "بۇل ەل مۇنداي الەۋەتكە قالايشا قول جەتكىزدى" دەگەنگە كەلسەك، ماماندارىمىزدىڭ دەنى "جاپونيانىڭ ءوندىرىستى باسقارۋداعى "Z تەورياسى" كەز كەلگەن ەل ءۇشىن ساباق بولا الادى" دەيدى.
بۇعان قاتىستى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ:
"جاپون ەلى جوسپارلى تۇردە "Z تەورياسىن" قولداندى. وسىعان وراي ءاربىر ءوندىرىس ورىنىن ۇجىمدىق باسقارۋ ارقىلى دامىتتى. تۇتاستاي العاندا، جاپوندار وزىندەگى تابيعي بايلىعىن ادام رەسۋرسىن دامىتۋعا جۇمسادى. ناتيجەسىندە، ەنەرگيا كوزدەرى اۋىسقاندا ەش زارداپ شەكپەدى. ولار ەلدەگى ەڭ باستى رەسۋرس ادام ەكەنىن ەرتە ءتۇسىندى. مىسالى، جاپونداردا ءوز تەوريالارى بويىنشا جۇمىسشىلارى مەن مەنەدجەرلەرى ءبىلىمىن ناقتى جۇمىس ورنىندا ءارى قاراي شىڭدايدى. ولاردا قىزمەتكەردى جان-جاقتى شىڭداۋ، دامىتۋ كەز كەلگەن كومپانيانىڭ قاسيەتتى بورىشى سانالادى.
كومپانيالار شەتەلگە وقۋعا قىزمەتكەرلەرىن اسا كوپ مولشەردە جىبەرەدى. جوعارى پوزيسياداعى مەنەدجەرلەر دە تۇراقتى تەستىلەۋدەن وتەدى. عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ وشاعى دا سول كومپانيالار. عىلىمي جاڭالىقتاردىڭ نەگىزگى بولىگى ۋنيۆەرسيتەتتەردە ەمەس، كومپانيالاردا جاسالادى. كوپتەگەن كومپانيالاردىڭ جەكە عىلىمي لابوراتوريالارى بار. مىنە، بىزگە دە جەكەلەگەن كومپانيالاردا ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن، ادام كاپيتالى ءوز جەمىسىن بەرۋى ءۇشىن وسىنداي ارنايى تەوريا قالىپتاستىرعان ءجون. ءبىز تۇبەگەيلى يننوۆاسياسى دامىعان ەل بولۋى ءۇشىن ءاربىر ءوندىرىس ورىندارىنا وسىنداي مىندەتتتەمەلەر جۇكەتەگەنىمىز ءجون. ولاي ەتپەسەك ەڭبەك ونىمدىلىگى دە، جۇمىسشىلار بەلسەندىلىگى دە ارتپايدى"،- دەيدى.
"ابزالىندا ءبىر ەكى عانا سالانىڭ تۇراقتى دامۋىنا قاراپ، ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن انىقتاۋعا استە بولمايدى. بۇل رەتتە ەكونوميست-ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا: "ەلدىڭ جان-جاقتى دامۋىندا ءوندىرىستىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. قوعام تۇراقتى دامۋى ءۇشىن، باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى ءۇشىن ادام كاپيتالىنىڭ ءرولى 60 پايىزدان جوعارى بولۋى قاجەت. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا، رەسەيدە ادام كاپيتالى 11 پايىز ەكەن. بىزدە ناقتى دەرەكتەر جوق. دامىعان ەلدەردە ادام كاپيتالى 54 پايىزعا دەيىن جەتەدى. بىزگە بولاشاقتا ادام كاپيتالىن كەم دەگەندە 6 ەسەگە كوبەيتۋ كەرەك. ءقازىر ءبىزدىڭ ادام كاپيتالىمىز 8 بولسا، قالعان كاپيتالىمىزدىڭ 90 پايىزى شيكىزاتتىڭ ەنشىسىندە. شيكىزاتتى قوسپاعاندا، سوڭعى 3 جىلدا ءوندىرىپ، ەكسپورتقا شىعارعان تاۋاردىڭ ۇلەسى 14 پايىزدان 10 پايىزعا تومەندەدى. مۇناي ءوندىرۋ سالاسىنا كەلسەك، بۇل – حالىققا ەمەس، وليگارحتارعا قىزمەت ەتەتىن سالا.. سوندىقتان بولاشاقتا ادام كاپيتالىن دامىتۋ ءۇشىن ءار ادامعا تۇراقتاندىرۋ قورلارىن قۇرۋ جوعارىدا اتالعان ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ءتۇيىنى بولماق"، - دەدى.
قارلىعاش زارىققان قىزى
پىكىر قالدىرۋ