تاۋەلسىزدىگىمىزدى الىپ، قازاق سانانىڭ ويانۋ داۋىرىنە اياق باسقان ساتتە، ورىس ءتىلىن ءالى قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىل ەتۋ كەرەك دەگەندەر قايتادان شىعا باستادى. مۇنى ءبىز قولدامايمىز جانە بۇل مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرادى دەپ ەسەپتەيمىز. سوندىقتان Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى ءوز پىكىرىن اشىق ءبىلدىرىپ وتىرعان پەتر سۆويكتىڭ كوزقاراسىنا قارسى دالەل ايتۋشىلار قازاق جۇرتىندا كوپتەپ تابىلادى جانە مۇنى بيلىك تە قوستامايدى دەگەن نيەتپەن camonitor.kz سايتىندا جاريالانعان ماقالانى تولىق نۇسقاسىمەن بەرىپ وتىر.
پەتر سۆويك، ەكونوميست، قوعام قايراتكەرى: ۇلتشىلدىق ءقاۋپى مە؟ ونداي ءقاۋىپ جوق!»
– 20 جىلدان كەيىن قازاق حالقىنىڭ ۇلەسى 80-85 پروسەنتكە دەيىن وسەدى، سوندىقتان ەرتە مە، كەش پە بيلىككە قازاق ۇلتشىلدارى كەلەدى دەيسىز بە؟ جانە مۇنداي جاعدايدا ەلىمىز ەكونوميكادا، الەۋمەتتىك سالادا جانە قوعامدىق ومىردە قانداي بولادى دەگەن مەنىڭ كوزقاراسىمدى بايانداۋدى ۇسىناسىز با؟ بۇل سۇراق ويدان قۇراستىرىلىپ الىنعان ەمەس جانە تاعدىردى شەشۋشى دەپ ايتۋعا بولادى. ال وعان جاۋاپتى ايقىنداۋدان باستاۋ كەرەك: ولار ءقازىردىڭ وزىندە كەلدى جانە ەل دە قازىرگى كەزدە سونداي.
شىن مانىندە، ەگەر ءبىز مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنىڭ ءبىرىنشى تۇلعالارىنىڭ، مەملەكەتتىك حولدينگتەر مەن ۇلتتىق كومپانيالار باسشىلارىنىڭ، بۇكىل كۇش-قۋات جانە قۇقىق قورعاۋ بلوگىنىڭ تىزىمدەرىنە قارايتىن بولساق، وندا ءبىز قازىرگى كوپ ۇلتتى عانا ەمەس، 2050 جىلعا دەيىنگى قازاق حالقىنىڭ كەز كەلگەن اقىلعا قونارلىق ءوسىمىن ارتتا قالدىرعان بىرەگەي ۇلتتىق مەملەكەتتىلىك بۇرىننان قالىپتاسقانىن كورەمىز.
25 جىلدان بەرى قولدانىستاعى كونستيتۋسيا قازاق جەرىندە مەملەكەتتىلىكتىڭ قالىپتاسۋىن بەكىتەتىن كىرىسپەدەن باستالادى، وندا جالعىز مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى، ال ودان دا بۇرىنعى مەملەكەتتىلىك تۋرالى كونستيتۋسيالىق زاڭدا قازاق ۇلتى جانە قازاقستان ازاماتتارى بولەكتەلگەن ۇعىمدار.
ءبىزدىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭىمىز كونستيتۋسيانى تۇزەتەدى»، ول ۇكىمەتتىڭ، جەرگىلىكتى وكىلدى جانە اتقارۋشى ورگانداردىڭ بارلىق ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن جانە تەگىن مەڭگەرۋى ءۇشىن بارلىق قاجەتتى ۇيىمداستىرۋشىلىق، ماتەريالدىق جانە تەحنيكالىق جاعدايلاردى قامتاماسىز ەتۋ مىندەتىن الماستىرا وتىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ بورىشىن ازاماتتاردىڭ وزدەرىنە جۇكتەيدى. بۇل مىندەت قازاقستان حالقىن توپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە كورسەتىلەدى. جانە نەگىزگى زاڭنىڭ مۇنداي تۇسىندىرمەسى – زاڭ شىعارۋشىلاردىڭ (كونستيتۋسيالىق كەڭەسپەن بىرگە) كەمشىلىگى ەمەس، بۇل اشىق جاريالانعان پوزيسيا. مىسالى، سول «ءتىل تۋرالى» زاڭ ورىس ءتىلىن مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭ دارەجەدە قولدانۋدى جانە ءىس قاعازدارىن قازاق تىلىنە كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشۋدى كوزدەيتىن كونستيتۋسيانى «تۇزەتەدى».
اقىرىندا، ەندى قۇقىقتىق ەمەس، نەگىزگى يدەولوگيالىق قۇجاتتا دا – ۇلتتىق بىرلىك دوكتريناسىندا – قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ مىندەتى مەن بورىشى بولۋى ءتيىس، بۇل باستى باسىمدىق، رۋحاني جانە ۇلتتىق بىرلىكتىڭ باستى فاكتورى دەلىنگەن.
ال قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ بارلىق وسى قۇقىقتىق جانە يدەولوگيالىق كانوندارىن ورىنداۋ ءۇشىن كوپ جىلدان بەرى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن، قازاق ءتىلىنىڭ باسىمدىلىعى مەن ازاماتتاردىڭ ونى ءوز بەتىنشە مەڭگەرۋ بورىشىنا/مىندەتتەرىنە نەگىزدەلگەن تىلدەردى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جۇمىس ىستەيدى.
ەگەر ءسىز مەنەن زاڭنامالىق، اقپاراتتىق-يدەولوگيالىق، بيۋدجەتتىك-قارجىلىق جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق-پراكتيكالىق تۇرعىدا قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگىن بىرىكتىرۋشى ۇلتقا سۇيەنىپ قۇرۋ ءۇشىن ءالى نە جاسالماعانى جونىندە سۇرايتىن بولساڭىز، «ونىڭ بارلىعى جاسالدى!» – دەپ جاۋاپ بەرەمىن.
باسقا ماسەلە – مۇنداي قازاق مەملەكەتتىلىكتىڭ زاڭنامالىق تا، يدەولوگيالىق تا كونسترۋكسياسى ءىس جۇزىندە اياقتالماعانىندا: قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك رەتىندە ورىس ءتىلىن ءالى دە الماستىرمادى، ازاماتتار ونى يگەرۋ بورىشىن ورىنداۋعا اسىقپايدى، تيىسىنشە ۇلتتىق شوعىرلاندىرۋ قامتاماسىز ەتىلمەدى. سونىمەن قاتار، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن زاڭنامالىق تۇردە بەكىتكەن ساتتەن باستاپ وتكەن وتىز جىل ىشىندە قول جەتكىزىلمەگەن نارسەگە ەندى ەشقاشان قول جەتكىزىلمەيدى دەپ ايتۋعا بارلىق نەگىزدەر بار. قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگى – ورىس ءتىلدى، جانە بۇل بازالىق كونستانتانى مەملەكەتتىك اپپاراتتا ساقتالىپ وتىرعان قازاق ەمەس ادامداردىڭ ۇلەسىنە قاراماستان، قازاقتاردىڭ وزدەرى اۆتوماتتى تۇردە جاڭعىرتادى.
سوندىقتان دا قازاق مەملەكەتى ورىس تىلىنەن قازاق تىلىنە كوشۋگە دە دايىن ەمەس، سونداي-اق وسى فاكتىنى مويىنداۋعا دا دايىن ەمەس بولعاندىقتان، شىندىقتى بولاشاققا ۇمتىلعان دەموگرافيالىق ۇردىستەرگە سىلتەمەلەرمەن الماستىرۋعا، سونداي-اق قازىرگى شىندىقتى يلليۋزورلىق ەسەپ بەرۋمەن تىكەلەي اۋىستىرۋعا تۋرا كەلەدى.
ءسوز نە جونىندە بولىپ وتىر دەيسىز بە؟ مىسالى، «تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» جونىندە، وعان سايكەس 2020 جىلعا قاراي (ياعني التى ايدان كەيىن) مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلەسى 95%-كە دەيىن وسەدى، ورىس ءتىلىن مەڭگەرگەن ادامداردىڭ ۇلەسى 90%-تەن كەم بولمايدى، اعىلشىن تىلىندە – 20%-كە دەيىن جەتەدى. بۇل فانتاستيكالىق قوندىرعىلار، سول باياعىداعى 2011 جىلدان باستاپ ۇزاق ۋاقىت بويى ءالى جۇزەگە اسىرىلماعان دەپ تانۋعا تۋرا كەلەدى دەپ ويلايسىزبا؟ ولاي ەمەس، ويتكەنى، ورىنداۋ قاتاڭ بەلگىلەنگەن جوسپار بويىنشا ءجۇرىپ جاتىر. مىسالى، 2017 جىلعى ەسەپتەرگە قاراساق، «قازتەست» بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن ەرەسەك ادامداردىڭ ۇلەسى 80%ء-تى، ال قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ۇلەسى 70%ء-تى قۇرادى. ايتپاقشى، 2017 جىلعى جاعداي بويىنشا، قازاقستاندىقتاردىڭ 15%ء-تى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن بولاتىن، ياعني پرەزيدەنتتىڭ ۇشتىلدىككە باعىتتالعان قوندىرعى قارقىندى تۇردە ورىندالىپ جاتىر!
جانە ءسىز ءوزىڭىز كورەسىز: اتالعان مەملەكەتتىك باعدارلامانى ورىندالۋدىڭ تۇپكىلىكتى ەسەپ بەرۋدەن ەگەر ورىس ءتىلىن بىزدە قازاقستاندىقتاردىڭ تەك 90%ء-تى عانا مەڭگەرگەن بولسا، قازاق ءتىلىن 95% مەڭگەردى دەگەن مالىمەتتى بىلەتىن بولامىز، وسىلايشا مەملەكەتتىك ءتىل جونىندەگى ماسەلە شەشىلدى دەگەن ءسوز! كەلەسى باعدارلامانىڭ پرەزەنتاسيالانعان جوباسىندا ودان ءارى ەكپىن (بيۋدجەتتىك قارجىلاۋمەن بىرگە) لاتىن ءالىپبيىن جەتىلدىرۋگە جانە باسقا دا لينگۆيستيكالىق ىزدەنىستەرگە اۋىستىرىلعانى دا كەزدەيسوق نارسە ەمەس.
ءسىز قازىرگى بيلىكتىڭ قالاعان نارسەنى بار سياقتى ەتىپ كورسەتكەنى ءۇشىن ناعىز قازاق ۇلتشىلدارى ورىس ءتىلدى قازاق شەنەۋنىكتەرىن الماستىرا الادى دەپ ايتاسىز. بۇل وپسيا جوققا شىعارىلمايدى، ءبىراق ونىڭ ىسكە اسىرىلۋى ەكىتالاي، ال ەگەر ول كەنەتتەن ورىن الاتىن بولسا، وندا تەك قىسقا ۋاقىتقا عانا دەپ جاۋاپ بەرەمىن.
سەبەبى، بيلىكتەگى قازاقتار دا ءدال وسىنداي ۇلتشىلدار (بۇل انىقتامانى «جاقسى-جامان» دەگەن باعالاۋسىز، تەك وبەكتيۆتى كونستاتاسيا رەتىندە پايدالانايىق)، ءبىراق پراگماتيك-ۇلتشىلدار. ال ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزدا اتالعان قازاق ۇلتشىلدارى – پوپۋليست-ۇلتشىلدار. بيلىك ەتۋشى جانە وپپوزيسياداعى قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق – بىرىنشىلەرى قول جەتىمدىلىكتى جانە مۇمكىندىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ ىس-ارەكەت جاسايدى، ال پوپۋليست-ۇلتشىلدار جۇزەگە اسىرىلمايتىن نەمەسە ءتىپتى ءقاۋىپتى نارسەنى تالاپ ەتەدى، ال كوبىنەسە مۇمكىن ەمەس جانە ءقاۋىپتى نارسەلەردىڭ كومبيناسياسىن تالاپ ەتەدى-ۇسىنادى-وتىنەدى.
مىسالى، مەملەكەتتىك قازاق تىلىنە دەرەۋ كوشۋدى تالاپ ەتەتىن پوپۋليست-ۇلتشىلدار بيلىككە كەلىپ، وسى ماسەلەدە ەڭ قاتاڭ زاڭدار قابىلدايتىن بولسا، ولار مۇنداي كوشۋدى ىسكە اسىرا المايدى. مۇندا وتە كوپ وبەكتيۆتى سەبەپتەر ورىن الۋدا، ال ولاردىڭ اراسىندا پاتريوت-ۇلتشىلداردىڭ وزدەرىنىڭ ورىس تىلدىلىگى دە بار. وسى مارتەبەنى قازاق پاتريوت-ۇلتشىلدىق كوزقاراستارىن ورىس تىلىندە جانە ورىس ءتىلدى اقپاراتتىق كەڭىستىكتە بايانداعان جاعدايدا الۋعا بولادى. سوندىقتان قازاقستانداعى بارلىق بەلگىلى ۇلتشىل-پاتريوتتار ورىس ءتىلدى. ءسىز بايقامادىڭىز با؟
گرۋزيادا گامساحۋرديا جانە ءازىربايجاندا ەلچيبەي بولعانى ەسىڭىزدە مە؟ ولار پوستكەڭەستىك پوپۋليستتتىك-ۇلتشىلدىق تولقىنىندا بيلىككە كەلىپ، ءوز ەلدەرىندە قاقتىعىستار تۋدىرىپ، وزدەرىنىڭ ورىندارىنان ايىرىلعان. بۇل ساباقتار مەڭگەرىلگەن، سوندىقتان قازاق بيلەۋشى كلاسى وندايعا ەشقاشان جول بەرمەيدى.
ءيا، پوپۋليست-ۇلتشىلدار بيلىككە قاجەت – بيلەۋشى پراگماتيك-ۇلتشىلدار ولارعا قاراپ قانا قويىپ، ءبىراق وزدەرىمەن تىكەلەي بايلانىستىرمايتىن فون بولا الادى. مىسالى، اەس قۇرىلىسىن ۇزىلدى-كەسىلدى قابىلداماۋ نەمەسە ءتىپتى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتان شىعۋ جانە «ەۋروپالىق ينتەگراسياعا باعىت» – بۇل رەسەيمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ ءۇشىن پايدالى، ءبىراق بەلگىلى ءبىر شەكتەرگە دەيىن.
مۇندا پوپۋليست-ۇلتشىلداردىڭ شەكسىز الەۋمەتتىك جومارتتىعىن دا، ياعني جاقسى جالاقى، زەينەتاقى، تەگىن پاتەرلەر مەن كرەديتتەردى كەشىرۋ ۋادەلەرىن دە جاتقىزامىز. ول ءۇشىن تەك تابيعي رەسۋرستاردى ەكسپورتتاۋدى مەملەكەت مەنشىگىنە الۋ جەتكىلىكتى. بۇل نەگىزىندە دۇرىس جانە بولاشاقتا مۇمكىندىگى دە بار، ءبىراق ەۋرازيالىق ينتەگراسيانى دامىتۋ بارىسىندا عانا، ال پاتريوت-ۇلتشىلدار ونى جالپى كەرەك قىلمايدى.
ناتيجەسىندە پاتريوت-ۇلتشىلدار، ولار قانشا تىرىسسا دا جانە اقوردا ولارعا قانداي اۆانستار بەرسە دە، مەملەكەتتىك بيلىكتى اتقارۋعا ناقتى قاتىسۋشى پارتياعا رەسىمدەلە المايدى، – ولاردىڭ ىقتيمال باعدارلامالارىنان الىنعان بارلىق پراگماتيكاسى تاۋسىلىپ قالدى، ال قالعانى ولارعا مارگينالدى جاعدايعا كەپىلدىك بەرەدى.
ال ەندى، ەگەر ءبىز سىزدەرمەن بىرگە قازاق پوپۋليست-ۇلتشىلداردىڭ بيلىككە كەلۋ ۇمىتتەرىن جويعان بولساق، ءقازىردىڭ وزىندە قالىپتاسقان قازاق باسقارماسىن قالايشا نەعۇرلىم ءتيىمدى جانە پايدالى ەتىپ (ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ بارلىق ەتنوستارى ءۇشىن دە) جاساۋعا بولادى؟
مەنىڭ ايتارىم، بۇل ەڭ باستى جانە وزەكتى مىندەت، ول بولەك جانە تولىق اڭگىمەلەسۋدى تالاپ ەتەدى. مىسالى، قازىرگى «كوپۆەكتورلى» ەكسپورتتىق-شيكىزاتتىق «اكەتۋ» مودەلىنەن ەەو فورماتىنداعى بىرلەسكەن ينۆەستيسيالىق دامۋعا تۇجىرىمدامالىق كوشۋ پىسىپ-جەتىلدى.
قازاق مەملەكەتتىلىگىنە كەلەر بولساق، ول ينستيتۋسيونالدىق رەسىمدەۋ مەن بەكىتۋدى تالاپ ەتەدى. جالپى العاندا، ەلدە مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىق يادرونىڭ بولۋى – بۇل جاي عانا قالىپتى نارسە ەمەس، ول ابدەن قاجەت. ال قازاقستاندا بۇل ءرولدى تەك قازاق ۇلتى عانا بالاماسىز ورىنداۋى مۇمكىن بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ ورتاق ۇلتارالىق مۇددەلەرىمىز ونى رەسىمدەۋدى اياقتاۋعا ىقپال ەتەدى.
جالپى، مەن سىزگە ايتا كەتەيىن، ءبىزدىڭ كوپتەگەن ماسەلەلەرىمىز، پارلامەنتتىك پارتيالار مەن پارلامەنتاريزمنىڭ جاساندىعىنان، ساياسي رەفورمانىڭ تەجەلۋىنەن جانە ت.ب. باستاپ، قازاقتار ءوز ەلىندە بيلىك العانمەن، وعان سوڭىنا دەيىن سەنە الماعاندىعىنان بولىپ وتىر. ەڭ باستىسى – ولار مۇنداي جاعدايدى ءقازىر جانە ماڭگىلىككە بەكىتۋدىڭ جولىن بىلمەيدى، سوندىقتان دەموگرافيالىق وزگەرىستەردى كۇتىپ، ونى كەيىنگە قالدىرىپ وتىر. «رەسەي اگرەسسياسى»، كسرو-نى قايتا جانعىرتۋىنا، رەسەي تەليەۆيزياسىنىڭ ديكتاتىنا جانە «بەسىنشى كولوننانىڭ» بولۋىنا قاتىستى قورقىنىشتار دا وسىدان تۋىندايدى.
سوندىقتان قالايتىن نارسەگە سۇيەنۋدىڭ ورنىنا، قولدا بار شىندىققا سۇيەنگەن ءجون، جانە ءدال سول نەگىزدەردى قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگىن قۇرۋ كەرەك، ول دۇرىس ورىندالعان جاعدايدا جالپى قازاقستاندىق ازاماتتىق ءپاتريوتيزمنىڭ وزەگى بولادى.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە كىم ناقتى ەكى ءتىلدى جانە وسىنداي ءسوزسىز باسەكەلەستىك ارتىقشىلىعىنا يە؟ قازىرگى زاماناۋي ءبىلىمى بار، ارينە، انا ءتىلىن بىلەتىن، ونى نەمەرەلەرىنە ۇيرەتۋدى ۇمىتپايتىن قازاقتار. سوندىقتان قازاقستاندا قازاق جانە ورىس تىلدەرىن مەملەكەتتىك ەتىپ جاساۋ كەرەك، بۇل رەتتە ەكى ءتىلدى مەڭگەرۋدى تالاپ ەتەتىن سايلانبالى جانە تاعايىندالاتىن لاۋازىمدار ءتىزىمىن كەڭەيتۋ قاجەت. پليۋس كاسىبي تالاپ رەتىندە، اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ. بۇل بيلىكتىڭ بازالىق قازاق تولىقتىرىلۋىن قامتاماسىز ەتەدى، بۇل رەتتە قازاق ەمەس ادامدار دا قازاق مەملەكەتىندە مانساپتىق ءوسۋدىڭ ايقىن ەرەجەلەرىنە يە بولادى. جالپى حالىق ءۇشىن ەميگراسيالىق كوڭىل-كۇيدى ىنتالاندىراتىن ورىس تىلدەگى ءىس-قاعازداردى قازاقشا جۇرگىزۋگە الماستىرۋدى قوسا العاندا، «قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ» مۇمكىندىگى الىنىپ تاستالادى.
جانە قازاقتىڭ ءوز تاريحي ىنتاسى، ارينە، قازىرگى زامانعى مەملەكەتتىلىكتىڭ قۇرىلىستارىنا قوسىلۋى كەرەك. مىسالى، سول جۇزدەردى الايىق – قازاقتاردىڭ تاريحىن بىلەتىن كەز-كەلگەن ادام جۇزدەر ترايباليستتىك ءبولىنىس ەمەس، ول كوپتەگەن تاريحي دالا حالىقتارىنىڭ قازىرگى قازاق ۇلتىنا شوعىرلانۋى ورىن العان قورعايتىن جانە بەكىتەتىن قۇرىلىمداردى راستايدى.
قازاقتاردىڭ شوعىرلاندىرۋشىسىن قالاي پايدالانعان ءجون؟
ەڭ الدىمەن، بەلگىلەنىپ جاتقان كونستيتۋسيالىق سوتتىڭ قۇرامىندا قازاق حالقىنىڭ بارلىق بولىگى مەن وعان قوسىمشا ءتورتىنشى ءجۇز ۇسىنىلۋى ءتيىس.
نەمەسە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى: وندا كوپتەگەن حالىقتاردىڭ اندەرى مەن بيلەرى ۇسىنىلعان، ال ونداعى ەڭ از نارسە – بارلىق وبەكتيۆتى سپەكتردەگى ءدال سول قازاق وكىلدىگى. ودان ماجىلىسكە دەلەگاتتار ارتىقشىلىق، ال قارالۋعا مىندەتتى قورىتىندىلار مەن ۇسىنىستار ارقىلى بارلىق ماڭىزدى قوعامدىق-ساياسي جانە ەكونوميكالىق پروسەستەرگە قاتىسۋى وتە پايدالى بولار ەدى.
رۇستەم قادىرجانوۆ، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى: «وقشاۋلاۋ ارتتا قالۋعا اكەلەدى»
– وسىدان جيىرما جىل بۇرىن، 1999 جىلدىڭ كۇزىندە قازاقستاندا پارلامەنتتىك سايلاۋ وتكەن كەزدە، مەن وعان قاتىسقان قازاق ۇلتشىلىمەن اڭگىمەلەسكەن ەدىم. مەن الدىن الا ونىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىمەن تانىستىم، وندا بەلگىلى ۇراندار مەن ۇسىنىستار جازىلعان. بىرىنشىدەن، مەملەكەت ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقتارعا، ولاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايىنا، تىلىنە، مادەنيەتىنە، ءبىلىم الۋىنا جانە ت. ب. قامقورلىق جاساۋى ءتيىس دەپ ايتىلعان. ەكىنشىدەن، «قازاقتارعا قامقورلىق جاسامايتىن، باسقا ەتنوستارعا ۇلكەن قولداۋ جاسايتىن، تىلدەر تۋرالى زاڭدى دايەكتى تۇردە جۇزەگە اسىرمايتىن، زاڭ بۇزۋشىلارعا قاتاڭ، زاڭدا جازىلعان شارالاردى قولدانبايتىن بيلىك» سىنعا الىندى. جانە ت.ب.
مەن سول كەزدە مەنىڭ اڭگىمەلەسۋشىمە ونىڭ باعدارلاماسى اشىق تۇردە ەتنوكراتتىق سيپاتقا يە ەكەنىن جانە ونى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرعان جاعدايدا (ەگەر ول بيلىككە كەلسە)، قازاقستاندا ەتنوسارالىق شيەلەنىس كۇرت وسەدى، ال حالىقارالىق ارەنادا مەملەكەت وقشاۋلاۋعا جانە ءتىپتى سانكسيالارعا ۇشىرايتىن بولادى دەپ ايتتىم. «ءبىراق مەنىڭ حالقىما جاقسى بولادى!»، – دەپ جاۋاپ بەردى ءوز سوزدەرىنە وتە ريزا بولعان ۇلتشىل. مەن ونىڭ پوزيسياسى قانشالىقتى ءقاۋىپتى جونىندە ايتۋدىڭ ەشقانداي پايداسى جوق ەكەنىن ءتۇسىندىم.
ءبىراق ەندى 2019 جىل كەلدى، سوندىقتان بىرەۋلەر: «مەنىڭ مەملەكەتىمە سانكسيالار سالىنا بەرسىن، ءبىراق مەنىڭ حالقىما جاقسى بولادى» دەپ مالىمدەۋى ەكىتالاي. بارلىعى ونىڭ قانشالىقتى جامان ەكەنىن (اسىرەسە قاراپايىم ازاماتتار ءۇشىن) تۇسىنەدى. ويتكەنى كوز الدىمىزدا بىرنەشە جىلدان بەرى ديپلوماتيالىق وقشاۋلاۋدا جانە حالىقارالىق قۇقىقتىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى سانكسيالارعا ۇشىراعان رەسەيدىڭ ۇلگىسى بار.
رەسەي «پاتريوتتارى»، ارينە، بىزگە ءبارىبار، ويتكەنى «قىرىم بىزدىكى» دەپ بارشامىزدى سەندىرۋگە تىرىسادى. الايدا، ەگەر وبەكتيۆتى قارايتىن بولساق، بىرنەشە جىلدان بەرى سانكسيالار جالعاسقان كەزەڭدە، رف-دا ەكونوميكالىق ءوسىم جوق، كاپيتال ەلدەن قاشىپ جاتىر، حالىقتىڭ ماتەريالدىق ءال-اۋقاتىنىڭ دەڭگەيى تومەندەۋدە. وقشاۋلاۋ رەسەيدىڭ اسقىنىپ جاتقان تەحنولوگيالىق ارتتا قالۋىنا اكەلەدى جانە ءارى قاراي نە بولارى انىق ەمەس. ال بۇل تابيعي رەسۋرستاردىڭ وراسان قورى، ەلەۋلى ەكونوميكالىق، اسكەري جانە عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتى بار ۇلى مەملەكەت. الايدا، ءتىپتى ولارعا دا جاعدايدى شەشۋ قيىن. وندا باسقالار جونىندە نە ايتۋعا بولادى…
قورىتىندى: مەملەكەتتىڭ ساياسي جانە مورالدىق بەدەلى حالىقتىڭ ۇلتتىق بىرەگەيلىگى، ونىڭ جەكە «مەندىگى» ءۇشىن ۇلكەن مانگە يە.
اۆتور ساۋلە يسابايەۆا
پىكىر قالدىرۋ