ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ نەبارى 43 جىلدىق ءومىر جولى مەن ادەبي-عىلىمي مۇراسىن تۇگەندەۋ، قولدا جوق شىعارمالارىن جيناستىرۋ، جازۋ ماقساتىندا “ءىلياس ىزىمەن” حالىقارالىق عىلىمي-تانىمدىق ەكسپەديسيا رەسەي جەرىنە بارىپ قايتتى. وسى يگى ماقساتتا قالامگەردىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق عابباس ۇلى باتتالوۆ مىرزانىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ الماتى وبلىسىنداعى فيليالىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ماسكەۋ، پەتەربور قالالارىنا ساپار شەكتى.  وبلىستاعى “دوستىق ءۇيى” مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى تاڭىربەرگەن قاسىمبەركەبايەۆ، اقىن، ولكەتانۋشى، قوعام قايراتكەرى قحا الماتى وبلىسىنداعى وكىلدىگى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى عابيت تۇرسىنباي جانە تاعى باسقا ازاماتتار باس قوسقان عىلىمي كەرۋەننىڭ ىشىندە جۋرناليست-جازۋشى گۇلجان تۇرسىن، تالدىقورعان قالاسىنداعى ءى. جانسۇگىروۆتىڭ ادەبي مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى سالتانات تولەگەنوۆا، جاس عالىم، عىلىم ماگيسترى، رەسپۋبليكالىق «جاستار» كونكۋرسىنىڭ لاۋرەاتى، ادەبيەتتانۋشى ەلدوس توقتارباي جانە وسى جولدىڭ اۆتورى 6 قىركۇيەك كۇنى جولعا شىقتىق.

ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ جان-جاقتى تالانت يەسى ەكەنىن حالىق الدەقاشان مويىنداعان. قالامگەردىڭ سان-سالالى اسىل مۇرالارىنىڭ قۇنى جويىلماعانى انىق. وسى باعا جەتپەس دۇنيەلەردى زەردەلەۋ — قازىرگى ۇرپاق ەنشىسىندە. ءىلياستىڭ شىعارمالارىمەن قاتار، ونىڭ عۇمىرلىق جولىن قاراستىرۋ دا كەشەۋىلدەتۋگە جاتپايتىن ماسەلە.

قازاق ادەبيەتىندە قالامگەرلەردىڭ بيوگرافيالىق ءبولمىس-بىتىمى جونىندەگى فاكتىلەردى زەرتتەۋ كەش قولعا الىنسا دا، ءبىرشاما قازاق دانالارىنىڭ عۇمىرلىق كەيبىر قالتارىس بەتتەرى ايقىندالدى.

ءىلياس زامانداستارى ىشىندە «توننىڭ ىشكى باۋىنداي» بولىپ كەتكەن تاعدىرلاس ساكەن سەيفۋلليننىڭ ءومىرى جونىندە كىتاپ فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تۇرسىنبەك كاكىشيەۆتىڭ اۆتورلىعىمەن «تاماشا ادامدار ءومىرى» سەرياسى بويىنشا ماسكەۋدەن 1984 جىلى كىتاپ بولىپ شىقتى، كەيىن قازاق تىلىندە جارىق كوردى.

بەيىمبەت ءمايليننىڭ «تاماشا ادامدار ومىرىنەن» سەرياسى بويىنشا 90-جىلداردىڭ باسىندا فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، ادەبيەتشى-عالىم - توقتار بەيىسقۇلوۆتىڭ اۆتورلىعىمەن جارىق كوردى. ال، ءىلياستىڭ ومىرىنە قاتىستى بۇل سەريامەن كىتاپ شىقپاق تۇگىلى عۇمىرنامالىق (اۆتوبيوگرافيالىق) فاكتىلەرى ناقتى انىقتالىپ بولماعان. بۇل، ارينە، وكىنىشتى جايت. سوندىقتان ماسكەۋ ساپارىنان ءۇمىتىمىز مول ەدى.

ءىلياستىڭ تۆورچەستۆولىق لابوراتورياسى كەڭ، اۋقىمدى. ونى زەرتتەپ، كەي شىعارمالارىنىڭ شىعۋ جايى، تاريحى جونىندە ءبىر قاجەت مالىمەت بولاتىن بولسا، ومىرلىك فاكتىلەرى مەن ارحيۆ دەرەكتەرىنە جۇگىنۋ اسا ماڭىزدى جايت. بىرىنشىدەن ايتارىمىز، ءىلياس جاس كەزىندە ءوزىنىڭ تابيعات بەرگەن قابىلەت-قارىمى ارقاسىندا اۋىلدى جەردىڭ «وقۋىن» تولىق يگەرىپ العان ەدى. ونى العا، بىلىمگە جەتەلەگەن، تاعى ءبىر جايت - ونىڭ بارلىبەك سىرتانوۆپەن كەزدەسۋى. ونى بارلىبەك سىرتانوۆتىڭ بالاسى ءابدۋل-قادىر (كاكە) سىرتانوۆ بىلاي دەپ ەسىنە الادى: «ىلياسپەن جاقىن تانىسىپ ارالاسىپ كەتكەنىم ءالى ەسىمدە. 1913 جىل ەدى. وندا اكەم ءتىرى. ءىلياس مەنەن ەرەسەكتەۋ بولاتىن. ءبىزدىڭ ۇيگە كەلگەندە، جاس ءانشى جىگىتكە اكەم اراب ارپىمەن باسىلعان قازاق كىتاپتارىن بەرۋشى ەدى. ورىس، ەۋروپا اقىندارى تۋرالى ايتىپ وتىراتىن» (ازامات اقىن. الماتى، 1994،180 بەت).

جاس جىگىت ارمان-قيالعا باتىپ، ءارى قاراي وقۋدى اڭسايدى. ءبىراق ونىڭ تاعدىرى — قاتال اكەنىڭ قولىندا. ءىلياستىڭ اكەسى تۋرالى ايتار بولساق، 1928 جىلى ءىلياستىڭ ءوز قولىمەن جازعان ءومىربايانىندا «جانسۇگىر — اكەم كوزى ءتىرى، جىلى جىلان، جەتپىس  بىردە» دەيدى. 1928 جىلى 71 جاستاعى كىسىنىڭ تۋعان جىلىن انىقتاۋ قيىن ەمەس. سوندا ءىلياستىڭ اكەسى 1857 جىلى تۋعان بولسا، بيىل 2019 جىلى 162 جاسقا كەلىپ وتىر. جانسۇگىر حالىق اراسىنداعى جاناق، شوجە، باقتىباي، قۇلمامبەت، شەرنياز، بازار سىندى جىراۋلارمەن قاتار، اقان سەرى، ءبىرجان-سارا ايتىستارى مەن شىعارمالارىن مۇقيات جيناپ، ولاردى ەل اراسىندا كەڭىنەن ناسيحاتتاعان ادام. ال ءسۇيىنبايدىڭ جىرلارىن جانسۇگىر ءسۇيىپ وقيتىن بولعان. بالاعا سۋىق، قاتال ءىلياسقا قارا تانىتقان دا ءوز اكەسى بولدى. قازاقستاندا اشتىق جىلدارىندا وڭتۇستىك قازاقستان جاقتاعى كانال قازۋ جۇمىستارىنا قاتىسىپ (ماقتارال اۋدانىندا)، سول جەردە 1932 جىلى دۇنيە سالادى. جەرلەنگەن جەرىن ءىلياس تۇگىل، بەيبىت ومىردە كەيىنگى بالالارى ىزدەپ تابا المايدى.

بالالاردى وقىتۋعا مولدانىڭ جوقتىعىنان ءىلياستى جانسۇگىردىڭ ءوزى وقىتتى. جانسۇگىردىڭ ءىلياستى ءوزى وقىتقاندىعى كۇتكەن ءۇمىتى – كامىل حات تانىتۋ، ءومىر ورىسىندە ەڭبەككە باۋلۋ، ولگەندە «اكەسىنە ارناپ، مولدالارعا قۇران وقىتۋ دارەجەسىنە ءىلىندىرۋ» بولعان. ءبىراق ءىلياستىڭ بالا جاسىنان ىنتاسى دۇنيەتانۋ بولدى. زەردەلى بالا ءومىردىڭ سىرىن ءبىلۋدى، اينالاسىن تانۋدى ارمان ەتتى» («ازامات اقىن». الماتى، 1994، 132-بەت، قۇسايىن شوكەنوۆتىڭ ەستەلىگى). ول «عاليا» مەكتەبىنە بارۋعا قۇشتار ەدى. اكەسى: «وسى وقۋدا از بولماس، شىراعىم ءىلياس، سەنى كوز الدىمنان قايدا جىبەرەمىن، قالاي شىدايمىن؟ تاعى وقيمىن دەگەنىڭ بولسا، انا ابدىرا بەكەتتەگى سارى مولدادان وقى»، - دەيدى. ءىلياس، «سارى مولدانىڭ جيناپ وتىرعان وقۋلىعى ىلعي «مۇحتاسار»، «باقىرعان»، «افتيەك»، «قۇران»، ونىمەن قانشا جەرگە بارامىن، سارى مولدادان وقىمايمىن» — دەيدى اكەسىنە. «وقىماساڭ وندا اۋىلدا بول» دەگەن ويدى بەكەم ۇستانعان اكەسى ءىلياسقا وزىنەن ەداۋىر ۇلكەن ءجاميلا دەگەن قىزدى ايتتىرىپ قوسادى. ءۇش-تورت جىلداي وتاسقاندا، بالا بولماعان سوڭ ايەلىنىڭ ءوز ريزالىعىمەن ونى توركىنىنە جىبەرەدى. بۇل - 1919 جىل. كەيىن تاسىباي دەگەن ەلدىڭ امانشا بەرەنتاي قىزى دەگەن ءبىر قىزىن الىپ بەرەدى. امانشاعا ءىلياستىڭ ىقىلاسى كۇشتى ەدى. وكىنىشتىسى - امانشا اۋرۋ ەدى. سول تۇستا انكەتا تولتىرعاندا (1925) «ايەلىم  بار» دەگەنى امانشانى    ايتقان.

«شارۋاشىلىعىمدا ءبىر اتىم جانە ءبىر سيىرىم بار دەگەنى - ءوز بيلىگى وزىندە، جەكە وتباسى بولعانى» دەپ تۇسىندىك.

ەندى ول ءوزىنىڭ ارمان ەتكەن وقۋىنا اتتانادى. بۇل - 1925 جىل. ماسكەۋدەگى گيج-گە تۇسەدى. وندا ءىلياس – 31 جاستا. امانشا ءوزىنىڭ اپكەسى بالدىبالانىڭ قولىندا تۇرادى. بۇرىنعى سادىق-سىدىق پوسەلكەسىندە (قازىرگى ەركىن سەلوسى) قالادى. ويتكەنى، اۋرۋ ەدى. ءىلياس ماسكەۋدە جۇرگەندە امانشا 1927 جىلى بوسانا الماي بالادان ولەدى.

          جوعارىدا اتاعانىمىزداي، بىلىمگە جاستايىنان ەلىكتەگەن ءىلياس ماسكەۋدەگى مەملەكەتتىك جۋرناليستيكا ينستيتۋتىندا ءبىلىم العان تۇڭعىش قازاق. ىلەكەڭ وسى ينستيتۋتتان “جۋرناليست” ماماندىعى ديپلومىن الىپ، تۇركى حالىقتارى اراسىنان كاسىبي جۋرناليست اتانعان بىرەگەي قايراتكەر. وسى وقۋ ورنىنىڭ ازدى-كوپتى تاريحىنا جۇگىنسەك، جۋرناليستيكا ينستيتۋتىنىڭ تاريحى سوناۋ 1918-1919 جىلداردان باستالادى. العاشقى جىلدارىندا قىزىل جۋرناليستيكا ينستيتۋتى رەتىندە اشىلعان وقۋ ورنىنىڭ اتاۋى ءار جىلدارى ماسكەۋ جۋرناليستيكا ينستيتۋتى، سوسىن كوممۋنيستىك جۋرناليستيكا ينستيتۋتى، كەيىننەن حالىقتىق جۋرناليستيكا ينستيتۋتى سياقتى بولىپ وزگەرىپ تۇرعان. ىلەكەڭ وقىعان جىلدارى گيج (گوسۋدارستۆەننىي ينستيتۋت جۋرناليستيكي) اتانعان ەدى. قازىرگى كەزدە ماسكەۋدىڭ موحوۆايا كوشەسىندەگى م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ەنشىسىنە كوشكەن ەكەن. قازىرگى مگۋ-داعى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن كورۋدىڭ دە باقىتىنا يە بولدىق، ءبىراق سول كۇنى دەمالىس بولعاندىقتان، ىشكە كىرۋدىڭ مۇمكىندىگى بولمادى. تەك سىرتقى عيماراتىن كورىپ، ىلەكەڭنىڭ تابانى تيگەن جەرى وسى ەكەن عوي، دەۋمەن شەكتەلدىك. ءبىراق، سول جەردەگى قالامگەردىڭ وقىعان تۇستاعى ارحيۆ ماتەريالدارىنىڭ ايتارى مول ەكەن ەكەنىن كەيىن بىلدىك.

ءىلياستىڭ ماسكەۋگە دەيىنگى العان ءبىلىمى سول كەزدىڭ ولشەۋىمەن از بولماسا كەرەك-تى. ءبىراق دەرەك ءۇشىن ونىڭ قاجەتتىلىگىن ايتپاسقا بولماس دەگەن ويدامىز. 1910 - 1911 جىلدارى مامان ۇلى تۇرىسبەك قاجى اشقان سۇتتىگەندەگى قاسەن مولدادان ساۋاتتىلىعىن جەتىلدىرەدى. وسى جىلداردىڭ بىرنەشە ايىن قاراعاشتاعى “مامانيا” مەكتەبىندە وتكىزگەن. بۇل مەكتەپتە سول جىلدارى مۇستاقىم مالدىباي ۇلى، فايزراحمان جيحانگەروۆ، ءانشى مايرا ءۋالي قىزى، ۇلكەن وقىمىستى، قوعام قايراتكەرى بارلىبەك سىرتانوۆ، عابدولعازيز مۇساعالييەۆ سىندى مۇعالىمدەر ءدارىس بەرەتىن. قازاق ساحاراسىنىڭ ءار قيىرىنان جەتىسۋعا ءبىلىم ءدانىن سەبۋ ءۇشىن كەلگەن، جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن مەڭگەرگەن، عيبراتى مول ساۋاتتى وقىعانداردىڭ تاعىلىمدى ءدارىسى ءىلياستاي وقۋعا ىنتىق بالانىڭ قيالىنا قانات بىتىرەدى. ءبىراق تۇرمىس تاۋقىمەتى ءىلياستىڭ ارى قاراي جۇيەلى ءبىلىم الۋىنا توسقاۋىل بولدى. وسى مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىندە بولاشاق ەپيك اقىن زاڭگەر بارلىبەك سىرتانۇلىن، وتىنشى ءالجانۇلىن، كولباي توعىسۇلىن كورگەن، اڭگىمەلەرىن ەستىگەن. مامان قاجى اۋىلىنا اتاقتى اسەت نايمانبايەۆ كەلگەندە، ءوز زامانىنىڭ سال-سەرىسى بولعان اقىن ءانشىنىڭ ولەڭىن تىڭداپ، ايتىسىنا قۇنىققان ەدى. كەيىنىرەك وسى سەزىمىن ولەڭ رەتىندە اسەتكە ارناپ بىلاي دەپ جازادى:

«سايرادىڭ قۇيقىلجىتىپ، قۇبىلجىتىپ،

تامساندىم، تاڭدايىمنىڭ سۋىن جۇتىپ،

تولقىتىپ، تولىقسىتىپ، ەمىرەنتىپ،

قيقۋعا قىزىقتىردىڭ، قىلدىڭ ىنتىق»... دەپ، ەمىرەنەدى.

         دۇنيەنىڭ استاڭ-كەستەڭى شىعىپ، پاتشا تاقتان قۇلاعان سوڭ، اقتار قاشىپ، قىزىلدار قۋعاندا، ءىلياستىڭ وقۋ وقىپ، ءبىلىم الماق تۇگىلى ءوز ايتقانداي «جان قايعى...». دەگەنمەن، وقۋعا اڭسارى اۋادى دا تۇرادى.ءسال بەيبىت كۇن ورناپ، ەل ەسىن جيعان تۇستا ءىلياستىڭ ول ارمانى ورىندالا باستايدى. ءىلياستىڭ بۇدان كەيىنگى شىعارمالارى باسپا ءسوز بەتتەرىنەن ءجيى  شىعىپ، تۆورچەستۆولىق ءوسۋ ەۆوليۋسياسى باستالادى. وسى كەزەڭدەگى  پوەزيانىڭ دەنىن بىلاي دەپ كورسەتەدى: «مەن توڭكەرىستەن ءارى جەردە حات شىعارىپ، قيسسا وقۋدان ارتىق ساۋاتىم بولماعان اۋىل نادانىمىن.

1917 جىلدىڭ تۇرعىسىنداعى بوستاندىق پەن كوبەيە باستاعان گازەت-جۋرنالدار مەنى ۇلكەن جازۋعا ەلىكتىردى. ەلىككەنەن ەش نارسە شىعارا  المادىم...».

اۋەلى الماتى، سونسوڭ تاشكەنت قالالارىندا بارىپ، ءبىلىم الادى. بۇل تۋرالى مىناداي قۇجاتتىڭ ءوزى وسىنى راستايدى:

№4

راسپورياجەنيە پرەدسەداتەليا پودكوميسسيي سيەۆەرنوگو       رايونا وسوبوي ناۋچنوي كوميسسيي سەميرەچەنسكوي وبلاستي

7 وكتيابريا 1920گ.

پري سەم پودكوميسسيا پروسيت ۆىدات پروپۋسك چلەنام كوميسسيي ا.دجۋماگۋلوۆۋ ي ي.دجانسۋگۋروۆۋ نا پروەزد وت گ. ۆەرنوگو دو گ.تاشكەنتا پو دەلام سلۋجبى.

                                                                          پرەد[سەداتەل] پودكوميسسيي

[ارابايەۆ]

سەكرەتار

تاشكەنتتە وقىپ، ءبىلىم العان تۇسىندا، ءىلياس تەك ءبىلىم الىپ قانا قويماي، باسپاسوزگە دە ارالاسادى. گازەتتىڭ شىعارۋشىسى عاني مۇراتبايەۆپەن تانىسىپ، وزىنەن ونشا ۇلكەن بولماسا دا وعان حات جازادى. ىلەكەڭنىڭ بويىنداعى تالانتىن سەزگەن عاني ءوزىنىڭ ىقىلاسىن بەرگەندىكتەن، العاشقى №1 «جاس الاش» گازەتىنە ءوزىنىڭ العاشقى جازعاندارىن گازەت بەتىنە شىعارادى. 1921 جىلى «جاس الاش» گازەتىندە 22 مارتتا شىققان «جاس زامانداستارعا» دەگەن  باس  ماقالا مەنىكى جانە سول نومىردە  «جالپى جاسقا» دەگەن ولەڭىم دە باسىلدى. مەنىڭ العاشقى باسپاسوزگە شىققان، ءبىرىنشى شىققان ماقالام وسى» - دەيدى، ءبىر سوزىندە.

وسى تۇستا، ءوزىنىڭ حاتىن عاني مۇراتبايەۆقا بىلاي دەپ جازادى:

№8

ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ حاتى

1921ج.19 تامىز

مەيىرىمدى ع. اعا!

تومەندە حال-جايىمدى ايتىم ءوتىنىش ۇسىنامىن. كەيىپىڭىزگە كەلىسپەسە، كەشىرىم وتىنەم.

مەن دالالى جەردەگى دۇنيەدەن بەيحابار جۇرگەن، قۇمداعى ەلىڭىزدىڭ بالاسىمىن. ماعان، قازاقشا قول قىسقا بولعاندىقتان تىرشىلىك اعىنى اۋىرلىعىن سالىپ، تۇرمىس قىسىڭقى بولىپ، ءتارتىپتى-تاۋىر جەردىڭ اتى بولماسا، ءيىسىن دە سەزگەم جوق. ءبىراق قازاق قازيتاسى شىعا باستاپ، اباي، احمەد، شاھ-كاريم، ماعجان ءھام ءسىزدىڭ ءتۇرلى كىتاپشالارىڭىزداعى ولەڭدەر مەن سياقتى ۇلگى كورمەگەن سىنىق كوڭىل باۋىرىڭىزدىڭ جۇرەگىن جىلىتىپ، ەرىكسىز ەلجىرەتىپ، يەلەرىن تىم ساعىندىرۋشى ەدى.

سونداي حال-جايى بار باۋىرىڭىز بيىل كوپ جول ازابىن كورىپ، وسى تاشكەنگە كەلىپ ەدى. مۇندا جاسىمنان ساعىنعان، كورۋگە ىنتىق بولعان ءسىزدى كورىپ، ماجىلىستەس بولىپ جۇرگەنىمە ءوزىمدى باقىتتى سانايمىن.

مەنىڭ 15-16-ىنشى جىلداردا جازىلعان «بالدىرعان» ولەڭ كىتاپشام بار ەدى، ءھام 18ء-ىنشى جازىلعان ءبىر سىپىرا ولەڭدەرىم بار ەدى. بۇلاردى اناۋ ازىردە ۋاليحانعا بەرىپ، ەدىم. جانە وسى كۇندە «قىزىل جالاۋ» دەگەن از عانا جىرىمدى جازىپ سىزگە ۇسىنام. ءوتىنىشىم: مەن سياقتى تالابى بار، ءتارتىبى جوق شالا جۇرگەن باۋىرىڭىزدىڭ جازۋشىلىققا بەتىن تۇزەپ، وسى جازعاندارىمنىڭ جارىققا شىعۋىنا سەبەپ بولۋىڭىزدى كۇتەم.

كىشىلىكپەن ءىنىڭىز

ءىلياس جانسۇگىروۆ

قرومم. 1012-قور. ى-تىزىمدەمە. 55ء-ىس.1-پ. كيريلليساعا ءتۇسىرىلىپ ماشيناعا باسىلعان كوشىرمە.

 ءىلياس سول تۇستا ەل اراسىنداعى اۋىز ادەبيەتىن جيناۋ جۇمىستارىنا دا قاتىسادى. ەل ىشىندەگى اڭىز اڭگىمەلەر مەن ەرتەگىلەر، جىر-داستانداردى  جيناپ، حالىق يگىلىگىنە ارنايدى. سول تۇستا اكادەميك فولكلوريست ابۋباكىر ديۆايەۆتىڭ ءىلياستىڭ بويىنداعى ادەبيەتكە جاقىندىعىن بايقاپ، سرەدازبيۋرونىڭ فولكلورلىق مۇرالاردى جيناۋ جۇمىستارىنا قوسادى.

ولەڭىندەگى ەپيكالىق كەڭدىك، تەڭەۋ، ەپيتەت، مەتافورا، گراداسيا، ەپيفورا، انافورا بايلىعى  ونىڭ پوەزياسىنداعى  نەگىزگى   بەلگىلەرى دەسەك، ودان  حالىقتىق، فولكلورلىق  لەپ  ەسكەندەي سەزىلەدى. ولاي بولۋى زاڭدى دا. حالقىمىزدىڭ قۇت-بەرەكەسى  دارىعان، كونە  زاماننان  دانالىق  پەن  اقىندىق  مەكەنى  بولعان جەتىسۋ  جەرىنىڭ  پەرزەنتى ءىلياس  بالا  كۇننەن  باستاپ  ولەڭ  مەن  جىردىڭ  قويناۋىندا  تۋىپ، سوندا وسىپ-وركەندەگەن.

ناتيجەسىندە، ناعىز حالىقتىق پافوستا، تانىمدىق-بىلىمدىك تۇرعىدان بەرەرى مول، ەتنوگرافيالىق  عىلىم سالاسىنا  جاقىن  جازىلعان  ولەڭدى  وقىپ  تاماشالايسىز.

«اق ۇيگە  التى  قانات  كەلسەم  كىرىپ،

بوساعا، ماڭدايشا مەن  تابالدىرىق،

كەرەگە التى  جاپسار، الپىس ۋىق،

 شاڭىراق، كۇلدىرەۋىش وعان جۋىق.

قۇر، تاڭعىش، باسقۇر، ارقان، ەكى اياق باۋ،

 ءتورت ىرگە، ەسىك  جابىق، شي تۋىرلىق،

 ون بەس باۋ ىشكى-سىرتقى بەلدەۋ، جەلباۋ،

تۇسكيىز كورپە، كوپشىك، شاي  شىمىلدىق

تەكەمەت،  جاستىق، شاپان،  كىلەم، سىرماق،

 الاشا، بەشپەت، كويلەك، ءسالى بورىك،

ساماۋرىن، ۇستەل كەسە، شاينەك، شاۋگىم،

دودەگە، ساندىق،  كەبەجە، اق  تۇندىك...

بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ولەڭ جازىلماعان. بۇل قازاق  پوەزياسىنداعى  جاڭا  سەرپىن، جاڭا  ءۇردىس. اۋىز ادەبيەتىن ەرەكشە ءسۇيىپ وسكەن ادامنىڭ بولمىسىن جازباي تانيسىڭ.

ءىلياس وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، قازاقتىڭ كەڭ بايتاق دالاسىندا ونىڭ ىشىندە نارىنقول، كەگەن، جاركەنت، جەتىسۋ جانە باسقا جەرلەرىن ارالاپ، ءبىرقاتار ادەبي مۇرالاردى جينايدى، ونىڭ ءبىرازىن 1930 جىلدارى كىتاپ ەتىپ تە شىعارادى. ماسكەۋدەگى ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا ءىلياستىڭ جيناعان ادەبي نۇسقالارى «قۇل»، «البان اساننىڭ «اقىر زامان» كىتابى، «جەتىسۋ»، باقتىباي، ءسۇيىنباي، شال اقىن، شورتانباي، بولتىرىك اقىن سەكىلدى كىتاپتارىنىڭ سول شىققان كۇيىندەگى جايىن كورىپ، قۋانعانىمىز جاسىرىن ەمەس.سول كەزدەگى قۇجاتتىڭ كۇيى مىناداي ەكەن:

№3

¹ماندات و كومانديروۆانيي ۆ لەپسينسكيي ۋەزد دليا سبورا كازاحسكوگو فولكلورا ي ورگانيزاسيي شكول ۆ كوچيەۆىح اۋلاح.

پرەدياۆيتەل سەگو يلياس دجانسۋگۋروۆ، چلەن [پودكوميسسيي] سيەۆ[ەرنوگو] رايونا وسوبوي ناۋچنوي كوميسسيي سەميرەچەنسكوي  ۆولوستي، كومانديرۋەتسيا ۆ لەپسينسكيي ۋەزد دليا سوبيرانيا كيرگيزسكيح ليتەراتۋرنىح پرويزۆەدەنيي، ورگانيزاسيي ي ۋسترويستۆۋ نوۆىح شكولنىح پومەششەنيي، وسۆوبوجدەنيا ۆسەح پومەششەنيي، ۆىستروەننىح نا سرەدستۆا كوچيەۆوگو ناسەلەنيي، ا تاكجە دليا يزۋچەنيا ۋسلوۆيي ورگانيزاسيي نارودنوگو وبرازوۆانيا سرەدي كورەننوگو  ناسەلەنيا. ۆۆيدۋ وتۆەتستۆەننوستي، بولشوي ۆاجنوستي ۆوزلوجەننىح نا نەگو زاداچ، وسوبايا پودكوميسسيا پروسيت ۆسە مەستنىە ۆلاستي وكازىۆات ەمۋ، دجانسۋگۋروۆۋ، ساموە شيروكوە سودەيستۆيە ۆ ۋسپەشنوم ۆىپولنەنيي ۆوزلوجەننىح نا نەگو وبيازاننوستەي، پري ەتوم دجانسۋگۋروۆۋ پرەدوستاۆلياەتسيا پراۆو كووپتيروۆات سوترۋدنيكوۆ دليا  رابوتى ۆ كوميسسيي ي پوداچي تەلەگرامم سلۋجەبنوگو حاراكتەرا.

پرەد[سەداتەل] پودكوميسسيي

سەكرەتار؛

سگارك. ف. 1368. وپ.3. د. 64. ل. 35. پودليننيك.

تۇسىنىكتەمە: ¹وسوبايا ناۋچنايا كوميسسيا سەميرەچەنسكوي وبلاستي بىلا وبرازوۆانا ۆ 1920گ. كاك سەزوننىي ەكسپەديسيوننىي وترياد روسسييسكوي اكادەميي ناۋك س سەليۋ كومپلەكسنوگو ناۋچنوگو يسسلەدوۆانيا نەدر، فلورى، فاۋنى، كليماتا تەرريتوريي، ا تاكجە كۋلتۋرى، بىتا، يازىكا، ەتنيچەسكيح پروسەسسوۆ. ونا رازدەليالاس نا نەسكولكا پودكوميسسيي پو رەگيونام.

سول ساپاردا جۇرگەندە اۋىرىپ قالادى دا، اراسىندا ەلىنە بارىپ، ەمدەلگەن سوڭ، بەلتوعانداعى مەكتەپتە ءمۇعالىم بولىپ، قىزمەتكە ارالاستى. ونىڭ ەڭ العاشقى مۇعالىمدىك قىزمەتكە ارالاسۋى ونى شىنىقتارادى، شيرىقتىرادى.

№10

يز پريكازا زاۆەدۋيۋششەگو وتدەلوم نارودنوگو وبرازوۆانيا كاپالسكوگو ۋەزدا و كومانديروۆانيي

ي. دجانسۋگۋروۆا ۆ راسپورياجەنيە وبكوما سويۋزا «كوشچي»

1 يۋليا 1922گ.

[...] زاۆەدۋيۋششيي بەلتوگايسكيم مەكتەبوم اكسۋيسكوي ۆولوستي دجانسۋگۋروۆ يلياس وتكومانديروۆىۆاەتسيا ۆ راسپورياجەنيە وبكوما سويۋزا «كوشچي» س 17 يۋليا س.گ.

وسنوۆانيە: وتنوشەنيە ۋريەۆكوم زا № 4580 وت 1 يۋليا س.گ. […]

زاۆەدۋيۋششيي وتدەلوم نارودنوگو وبرازوۆانيا

كاپالسكوگو ۋەزدا

تگا.ف.12.وپ.1.د.2.ل.181 وب. پودليننيك.

ابايدىڭ تۇڭعىش كىتابىن 1912 جىلى تاۋىپ العاندىعى تۋرالى دەرەكتى ءوزىنىڭ زامانداستارى راستاسا، ونى جاتا-جاستانا وقىعان سوڭ، اقىندىق شابىتى ويانىپ، شىن ولەڭنىڭ قۇدىرەتىن سەزىنىپ، شىعارماشىلىق ىسىنە دەن قويادى. ءىلياس جانسۇگىروۆ پوەزيا الەمىنە جاستاي كەلدى دەسەك، اتاپ  وتكەنىمىزدەي، بالعىن، تالاپكەر شاعىندا ابايدىڭ پوەزياسى وعان ەرەكشە  اسەر  ەتتى. ايتپەسە، ءىلياستىڭ جاس شاعىنداعى «قۇتىرعان  كۇندەرىندەگى»  ولەڭدەرى ءار-ار جەردە ايتىلعان جەرىندە قالىپ، كوپ مۇرالارىى ساقتاۋسىز شاشىلىپ قالا بەرگەن. سول ولەڭدەرىنىڭ  العاشقىلارىنىڭ  ءبىرى «بالدىرعان»  اتتى جيناق داپتەرىندە ەنگەن ابايدىڭ اسەرىمەن جازعان ولەڭ نۇسقاسى  تومەندەگىدەي  كەلەدى:

                  سالدى بۇلبۇل ەندى  انگە،

                  قۇيقىلجىتقان كەلدى انگە.

                  تاۋ مەن تاس  مۇڭدانىپ،

                  ارعى مەن  سالدى  بەرگى  انگە.

                              اعاش، توعاي   قۋانىپ،

                               اكەتتى ەرتىپ  جەردى انگە.

                              جان-جانۋار تاڭىرقاپ،

                              تامساندىردى ەلدى  انگە.

                              توقسان  تولعاپ قايىرىپ،

                  توقتادى بارىپ ارەڭگە...» - دەپ،  جىرلايدى. مۇندا  ۇيقاس، فورما، ولەڭ ولشەمدەرى اباي پوەزياسىنا كەلەدى. بۇل ابايعا دەيىنگى  ولەڭدەرى. بۇدان كەيىن، ءوزى  ايتقانداي، «... اباي ارتىق اسەر ەتتى. ويىم ويانا  باستادى. قايتا-قايتا تويماي وقي بەرەتىن بولدىم. وزىمدە ءبىرتۇرلى سەرگەكتىك، سىلكىنىس، جۇرەگىمدە جاڭالىق  سەزدىم. جازۋعا تالابىم وياندى، كەلسە دە  كەلمەسە شۇقىلىپ، ءومىردى ولەڭ قىلا  باستادىم...»-دەيدى. ءتىپتى، اباي اتىنداعى مەكتەپ ءۇيىنىڭ ءمۇعالىمى بولعانى مىنا قۇجات راستايدى:

№11

يز پريكازا زاۆەدۋيۋششەگو الما-اتينسكيم ۋەزدنو-گورودسكيم وتدەلوم نارودنوگو وبرازوۆانيا

13 نويابريا 1922گ.

[…] پۋنكت 3. توۆ. دجانسۋگۋروۆ يلياس نازناچاەتسيا شك[ولنىم] رابوت[نيكوم] ۆ دەتسكيي دوم يمەني «ابايا».

وسنوۆانيە: راسپورياجەنيە زاۆ. شكولنىم پ[ەداگوگيچەسكيم] وتد[ەلوم]. توۆ. دجانسۋگۋروۆ زاچيسلياەتسيا س 1-گو سەنتيابريا س.گ. [...]

زاۆەدۋيۋششيي ۋگرونو

گااو.ف.153.وپ.1.د.95.ل.12.پودليننيك.

ارينە، ابايدىڭ اسەرى جاس ءىلياسقا ۇلكەن اسەرى بولسا دا، ونىڭ ويى قالايدا، ۇلكەن وقۋ ورنىندا وقۋ ەدى.ال ءبىراق ول ارمانى بىردەن ورىندالا سالمايدى، تالاي كەزەڭ مەن كەدەرگى الدا ەدى.

№18

ۋدوستوۆەرەنيە  پرەپوداۆاتەليا كيرينپروسا

10 يانۆاريا 1924گ.

پرەدياۆيتەل سەگو دجانسۋگۋروۆ يلياس سلۋجاششيم كيرينپروسا ۆ دولجنوستي پرەپوداۆاتەليا، چتو پودپيسيۋ ي پريلوجەنيەم پەچاتي ۋدوستوۆەرياەتسيا.

دەيستۆيتەلنو ۆ تەچەنيە توگو مەسياسا. نا كوتوروم بۋدەت وتتيسك پەچاتي.

ديرەكتور كيرينپروسا

دەلوپرويزۆوديتەل

سگارك. ف. 1368. وپ. 3. د. 64. ل. 17. پودليننيك.

№19

يز پريكازا دجەتۋسۋيسكوي وبلاستنوي ينسپەكسيي ناركومپروسا

20 فيەۆراليا 1924گ.

پۋنكت 2. نا وسنوۆانيي پوستانوۆلەنيا مالوگو پرەزيديۋما  وبليسپولكوما وت 19 فيەۆراليا زا №15 پۋنكت 2 نا دولجنوست ديرەكتورا كيرينپروسا نازناچاەتسيا شكولنىي رابوتنيك دجانسۋگۋروۆ.

پودليننىي زا نادلەجاششيمي پودپيسيامي.

س پودليننىم ۆەرنو.

دەلوپرويزۆوديتەل كيرينپروسا

سگارك. ف. 1368. وپ. 3. د. 64. ل. 26. زاۆەرەننايا كوپيا.

№20

يز پريكازا پو كيرينپروسۋ

23 فيەۆراليا 1924گ.

پۋنكت 1. سەگو چيسلا ۆستۋپيل ۆ يسپولنەنيە وبيازاننوستەي ديرەكتورا كيرگيزسكوگو ينستيتۋتا پروسۆەششەنيا.

وسنوۆانيە: پريكاز وبلينسپەكسيي نكپ N 7، پۋنكت 2.

ديرەكتور كيرينپروسا

دجانسۋگۋروۆ

سگارك. ف. 1368. وپ. 3. د. 64. ل. 26 وب. زاۆەرەننايا كوپيا.

قازاق جەرىندە ەڭ العاش جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ديرەكتورى نەمەسە قازىرگى تىلمەن ايتقاندا رەكتورى بولعاندىعىن نەگە تاريحتان جاسىرامىز.

ماسەلەن، ءىلياستىڭ 1920 جىلى ءۇش ايلىق كۋرس رەتىندە نەگىزى قالانىپ، جوعارى پەداگوگيكالىق وقۋ ورنىنا اينالعان ¹قازاق–قىرعىز اعارتۋ ينستيتۋتىندا الدىمەن وقىتۋشى، كەيىننەن ديرەكتورلىق قىزمەت اتقارعاندى بارشامىزعا ءمالىم (¹كيرگيزسكوە پەداگوگيچەسكوە ۋچيليششە ۆ گ.الما-اتا وبرازوۆانو ۆ سەنتيابرە 1921 گ. نا بازە كيرگيزسكيح پەداگوگيچەسكيح كۋرسوۆ. 14 دەكابريا 1922گ پرەوبرازوۆانو ۆ كيرگيزسكيي ينستيتۋت پروسۆەششەنيا. پوزدنەە ۆوشەل ۆ سوستاۆ كازپي (ارحيۆ دەرەگى).

ول 1924 جىلى 10 قىركۇيەكتەگى ءومىربايانىندا اعارتۋ ينستيتۋتىندا باسقارۋشىلىق مىندەتى جۇكتەلگەنىن، جاسى وتىزدا، ءبىر ۇيدە ەكى جان ەكەنىن ايتىپ كەتەدى (دەرەك: «ءىلياس جانسۇگىروۆ رەكتور بولعان با؟» «ءىلياستانۋ عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى ش.قىياحمەتوۆانىڭ «جەتىسۋ ۋنيۆەرسيتەتى» گازەتىندەگى №5(182) 22 مامىر، 2019 جىلعى ماقالاسى).

ياعني، بۇل قۇجاتتىڭ ايتارى - قازاق جەرىندەگى تۇڭعىش جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسقارۋشىسى ءىلياس بولعاندىعىن راستايدى. ال قازىرگى 90 جىلدىق تاريحى بار قارت كازپي-دىڭ جازبالارىندا ءىلياستىڭ ەسىمىنىڭ اتالماۋى نەلىكتەن ەكەن دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

ارينە، جوعارى كومۋنيستىك وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ، سول كەزدىڭ تالابى بويىنشا، ونىڭ الەۋمەتتىك جايى مەن ۆكپ(ب) مۇشەلىگى دە ۇلكەن رول وينايتىندىعى دا بەلگىلى. سول تۇرعىدان كەلگەندە، ءىلياس وقۋعا ءتۇسۋ ماقساتىندا پارتيا مۇشەلىگىنە ءوتۋى دە تاريحي جايت. ونسىز وقۋعا ءتۇسۋى دە نەعايبىل.سول قۇجاتتىڭ ارحيۆتە ساقتالعانىن ايتا كەتكەن ءجون.ول №21قۇجاتتا.

№21

زاياۆلەنيە ۆ ياچەيكۋ كپت №7 پري

ۋيگۋرسكوم كلۋبە گ. الما-اتى.

10 فيەۆراليا 1924گ.

جەلايا رابوتات ۆ رياداح كپت، كاك يستيننىي زاششيتنيك ۆسەح ترۋدياششيحسيا ماسس، پروشۋ زاچيسليت مەنيا كانديداتوم كپت. يا پو پروفەسسيي گازەتنىي رابوتنيك، ت.ە. كۋلتۋرنو-پروسۆەتيتەلنايا [دەياتەلنوست]، ي اۋلنىي ۋچيتەل، پو سوسلوۆيۋ بەدنياكي-تۋزەم[نىە] دەحكانە. بىل باتراكوم ۋ بايا. يمۋششەستۆا نيكوگدا نە يمەل ي نە يمەيۋ ۆ ناستوياششەە ۆرەميا. جيۆۋ[نا] سۆوي سكرومنىي زارابوتوك، پو دولجنوستي – سەكرەتار گازەتى «تلچي». پودروبنوستي موەي بيوگرافيي ي پولوجەنيە پريلوجەنو ك  ەتومۋ زاياۆلەنيۋ.

س توۆاريششەسكيم پريۆەتوم

دجانسۋگۋروۆ

رەزوليۋسيا: پرەد[لوجيت] س 5-لەت[نيم]ستاجەم 5 چەلوۆەك. ەششە 2-ح پورۋچيتەلەي س 5-لەتنىم ستاجەم […].

پريمەچانيە: ي.دجانسۋگۋروۆ ۆستۋپيل ۆ كوممۋنيستيچەسكومۋ پارتيۋ پو لەنينسكومۋ پريزىۆۋ، ت.ە. ۆ مومەنت ماسسوۆوگو ۆستۋپلەنيا سوچۋۆستۆۋيۋششيح ۆ پارتيۋ،  ياۆيۆشەگوسيا وتكليكوم نا سمەرت ۆ.ي.لەنينا.

سگارك.ف.1368.وپ.3.د.64.ل.7.كسەروكوپيا.

سول قۇجاتتاردىڭ ىشىندە، ءىلياستىڭ ءوز قولىمەن جازعان جەكە پاراعى دا ساقتالعان.ال ءىلياسقا پارتياعا ءوتۋ ءۇشىن كەپىلدەمە بەرگەن ادامداردىڭ ىشىندە، بەلگىلى قالامگەر سارا ەسوۆا مەن قوعام قايراتكەرى ابدۋللا روزىباكييەۆ تە بار.

№22

يز ليچنوگو ليستكا كانديداتوۆ ۆ چلەنى ركپ(ب)5

10 سەنتيابريا 1924گ.

كانديداتسكايا كارتوچكا N1020، ۆىدانا الما-اتينسكوي گورودسكوي ورگانيزاسيەي. كاند.ستاج س 2/ح 1924گ. نا «2» لەت.

3.فاميليا                                                                                  دجانسۋگۋروۆ

يميا                                                                                             يلياس

وچەستۆو                                                                                    دجانسۋگۋروۆيچ

4.پول                                                                                          مۋجچينا

5.روديلسيا                                                                                   ۆ 1894گ

6. رازگوۆورنىي يازىك كيرگيزسكيي

7.نا كاكيح يازىكاح، كرومە توگو، سۆوبودنو گوۆوريتە   پومالۋ-نا رۋسسكوم

8.چيسلو چلەنوۆ سەمي پري ۆاس (نە ۆكليۋچايا ۆاس ساموگو) يجديۆەنسيەۆ      ...جەنا، رابوتنيكوۆ

9.وبرازوۆانيە: ا) گراموتنى لي (دا-نەت)                               گراموتەن

ب) ەسلي ۋچيتەس، تو گدە، كاك دولگو وكونچيلي كۋرس يلي سكولكو كلاسسوۆ پروشلي – وكونچيل دۆۋحگوديچنىە كۋرسى پري تاشكەنتسكوم كيرگيزسكوم ينستيتۋتە پروسۆەششەنيا ۆ 1920-21گ.گ

10.سوسيالنوە ي ناسيونالنوە پرويسحوجدەنيە – وتنوشەنيە ك ۆام:

دەد س وتسوۆسكوي ستورونى                                                       بەدنياك، كيرگيز

وتەس                                                                                          -«-، -»-

مات                                                                                         [...] –»-

11.س كاكوگو ۆوزراستا جيۆەتە سۆويم ترۋدوم:-س 17-تي لەت؛ پو نايمۋ يلي ۆ سۆوەم حوزيايستۆە (پودچەركنيتە) بىل باتراكوم ۋ بايا (كۋلاكا)

12.وسنوۆنايا پروفەسسيا يلي سپەسيالنوست - گازەتنايا رابوتا.

سكولكو لەت رابوتاەتە پو ەتوي پروفەسسيي - چەتىرە گودا ۆ سوۆەتسكوي ي پرولەتارسكوي پەچاتي، ليتەراتۋرنايا ي پەداگوگيچەسكايا [دەياتەلنوست].

13.وسنوۆنوي يستوچنيك سرەدستۆ ك سۋششەستۆوۆانيۋ دو 1914 – سۆويم ي وتسوۆسكيم ترۋدوم. س 1914 گ پو 1917گ.-سۆويم. س 1917گ. دو سيح پور  - سۆويم ترۋدوم.

14.س كاكوگو ۆرەمەني ۆى چلەن پروفسويۋزا – س1921گ.

15.پرينيماەتە لي ۋچاستيە ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ۆ پروفرابوتە ي كاكوە يمەننو – سەيچاس ۆ رابپروسە ي سەكسيي جۋرناليست[وۆ].

16. سلۋجيلي لي ۆ ارميي (ۋكازات كوگدا، رود ورۋجيا، زۆانيە دولجنوست، ۋچاستۆوۆال ۆ ۆوەننىح دەيستۆياح ۆ كاكوي ۆوينە)…ا) سارسكوي ارميي - نەت؛ ب/ كراسنوي ارميي - نە بىل؛ ۆ/ ۆ بەلوي، زەلەنوي ارمياح – نەت.
17. ەسلي ۋچاستۆوۆالي ۆ ريەۆوليۋسيوننوي رابوتە دو 1917 گ. ۆكليۋچيتەلنو، تو گدە، ۆ كاكوي وبلاستي رابوتالي، كاك دولگو – نەت.
18. پودۆەرگاليس لي رەپرەسسيام زا ريەۆوليۋسيوننۋيۋ دەياتەلنوست دو وكتيابرسكوي ريەۆوليۋسيي – نە بىل.
19. پريۆلەكاليس لي ك سۋدەبنوي وتۆەتستۆەننوستي پەرەد سۋدامي رسفسر – نە بىل

22.رابوتە س 1917 گ. (ۋكازات تولكو وپرەد. دليتەلنۋيۋ مەنەە 3 مەسياسيەۆ).

23. كرومە توگو، ۋكازات گلاۆنەيشۋيۋ رابوتۋ، نە سۆيازاننۋيۋ س يسپولنەنيەم توي يلي ينوي دولجنوستي س 1917 گ.، سپەسيالنىە پورۋچەنيا، ۋچاستيە ۆ كوميسسياح، وبسلەدوۆانياح ي.ت.پ.

رابوتال ۆ كوميسسيي پو سوبيرانيۋ كير[گيزسكوي] ليتەراتۋرى 1920گ. اگيتاتوروم پو زاگوتوۆكە فۋراجنوگو فوندا دليا سكوتا كوچيەۆوگو ناسەلەنيا پو كومانديروۆكە ناركومزەما تۋركەستانا ۆ 1921گ.o

24.سوحرانياەتە لي سۆياز س دەريەۆنەي (دا - نەت) -نەت

پودپيس                                                                                         دجانسۋگۋروۆ

¹تاك ۆ تەكستە

²رازنيسا ۆ زاگولوۆكاح دوكۋمەنتوۆ و ۆستۋپلەنيي ۆ پارتيۋ وبياسنياەتسيا تەم، چتو تۋركرەسپۋبليكا بىلا ۋپرازدنەنا وسەنيۋ 1924گ. ۆ سۆيازي س ناسيونالنو-تەرريتوريالنىم رازمەجيەۆانيەم ۆ سرەدنەي ازيي.

3«اكجول»  - گازەتا، ورگان سك كپت، ۆىحوديلو نا كازاحسكوم يازىكە ۆ 1920-1924 گ.گ.، ۆ دالنەيشەم «لەنين جولى» - ورگان سىر-دارينسكوگو گۋبكوما ركپ (ب)

4 «تلچي» (ءتىلشى) – وسنوۆانو ۆ 1918 گ.، نازىۆالاس «جەتىسۋ ءىششي حالىق ءمۇحبىرى»، 1919گ. – «كومەك»، 1920گ. – «ۇشقىن»، 1922-1922گ.گ. – «كەدەي ەركى»، 1922-1929 –«ءتىلشى»، 1929-1934گ.گ. – ۆىپۋسكالاس ۆمەستە س گازەتوي «ەڭبەكشى قازاق»، 1934-1954گ.گ. «ستالين جولى». نىنە گازەتا «جەتىسۋ».

سگارك.ف.1368.وپ.3د.63.ل.41.كسەروكوپيا

وقۋعا جۇرەر الدىندا ءىلياستىڭ ءجۇرىپ تۇرۋى مەن ءوزىن ۇستاۋى قانداي كۇيدە بولعاندىعىن قوعام مەن ورتا جان-جاقتى باقىلاعاننىڭ كۇاسى رەتىندە مىنا قۇجاتتىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتۋدىڭ ەش ارتىقتىعى جوق.

№32

حاراكتەريستيكا نا ي. دجانسۋگۋروۆا

24 مارتا 1925گ.

دجانسۋگۋروۆ يلياس – ديرەكتور كيرينپروسا، ياۆلياەتسيا فاكتيچەسكي رۋكوۆوديتەلەم رابوت. يمەەت ليتەراتۋرنوە سپوسوبنوستي. رۋكوۆوديت  رابوتوي موجەت، پوليتيچەسكۋيۋ وريەنتيروۆكۋ يمەەت. موجەت بىت ۆىدۆينۋت نا بولەە وتۆەتستۆەننۋيۋ رابوتۋ ۆ گۋبەرنسكوم ماسشتابە. ۆىدەرجان، ديسيپلينيروۆان. (رابوتنيك پروسۆەششەنيا).

وسنوۆانيە: پوستانوۆلەنيە پرەزيديۋما گيكا № 34 وت 24.03س.گ.

پرەدسەداتەل گۋبگوريسپولكوما

ي.كوشكۋنوۆ

سەكرەتار ناديارنىح

گااو. ف. 489. وپ. 2. د. 19. ل. 39. پودليننيك.

ءىلياس وسىنداي ۇلكەن تەكسەرىستەن ءوتىپ، پارتيا مۇشەلىگىنە ءوتىپ، ەڭبەگى ءسىڭ-داۋ، ەندى ءوتىنىش جازۋعا ءپىسىپ جەتىلگەن ءساتى تۋدى-اۋ دەگەندە، ارمان ەتكەن وقۋىنا بارۋ ءۇشىن تومەندەگى جازعان قۇجاتىنا كەزىگەمىز:

№60

زاياۆلەنيە ۆ دجەتىسۋيسكيي گۋبكوم ركپ (ب)

و ناپراۆلەنيي نا ۋچەبۋ

22 يۋنيا 1925

ۆ دوريەۆوليۋسيوننوە ۆرەميا يا نە پولۋچيل نيكاكوگو وبرازوۆانيا. ۆ ريەۆوليۋسيوننوە ۆرەميا، بلاگوداريا بەدنوستي، يا نە موگ پوستۋپيت ني ۆ كاكوە  ۋچەبنوە زاۆەدەنيە ي زانيالسيا سامووبرازوۆانيەم. پولۋچەننوگو تاكيم وبرازوم وبرازوۆانيا نەدوستاتوچنو. ەتو يا چۋۆستۆۋيۋ سام پو سەبە، ەتو داۆالي ي دايۋت چۋۆستۆوۆات تە ۋچرەجدەنيا، ۆ كوتورىح يا رابوتال ي رابوتايۋ (بىل ديرەكتوروم  كيرينپروسا،  سەيچاس گۋبينسپەكتوروم نكپ)

منە حوتەلوس بى پولۋچيت وبرازوۆانيە، پوەتومۋ  پروشۋ گۋبكوم ركپ (ب) پرەدوستاۆيت منە ودنو مەستو يز رازۆەرستكي، دولجەنستۆۋيۋششەي بىت پريسلاننوي يز سەنترا.

نادەيۋس، چتو مويا رابوتا، كوتورايا پري موەم وبرازوۆانيي دليا مەنيا بىلا چرەزۆىچاينو ترۋدنوي، پري سوۆۆلاستي  داست منە نادەجدۋ، چتو پروسبا مويا نە بۋدەت وتكلونەنا.

پري سەم پريلاگاەتسيا انكەتا.     دجانسۋگۋروۆ

پومەتكا ا.روزىباكييەۆا: ۆ دەلو وتبوركوما. 28. 06. 1925گ.

سگارك. ف. 1368. وپ. 3. د.  64. ل: 6. كسەروكوپيا.

ارمان ەتكەن، تالاي جىل كۇتكەن وقۋ ورنىنا بارۋ قۇجاتى تەك ءبىر ايدان كەيىن شەشىلىپ، وقۋعا اتتانۋعا رۇقسات الادى، بۇل قۇجات №64.

ۆىپيسكا يز پروتوكولا N 2 زاسەدانيا وتبوروچنوي ي ستيپەنديالنوي كوميسسيي پو كومپلەكتوۆانيۋ ۆۋزوۆ.

16 يۋليا 1925گ¹

سلۋشالي: تەلەگراممۋ كازكرايكوما ركپ (ب) زا № 1698 و پوسىلكە كۋرسانتوۆ ۆ اكادەميۋ كوم[مۋنيستيچەسكوگو] ۆوسپيتانيا ۆ گ. موسكۆۋ.

پوستانوۆيلي: پوسلات ت. دجانسۋگۋروۆا.

ۋتۆەرجدەنو پروتوكولوم № 26. پۋنكت 10، زاسەدانيا سەكرەتارياتا دجەتگۋبكوما ركپ (ب) وت 11 يۋليا 1925گ.

پودليننىي زا نادلەجاششيمي.

ۆىپيسكا ۆەرنا:

سەكرەتار اگيتپروپا دجەتگۋبكوما ركپ (ب)

كوريسكيي

سگارك. ف. 1368. وپ. 3. د. 64. ل. 25.

         ەلىندە ءوز وتباسى، ياعني ايەلى امانشا بەرەنتاي قىزى قالماق. ونىڭ جايى قالاي بولماق، ول تۋرالى دا جان-جاقتى ويلاستىرىلعان جانە وعان وكىمەتتىڭ دە كومەگى ءتيۋى قاجەت. ونسىز الىستا ءجۇرىپ، قالاي وقىماق؟ دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، امانشا قازىرگى ەركىن اۋىلىدا (ول تۇستا سادىق-سىدىق اۋىلى) تۇراتىن بالدىبالانىڭ جانىندا قالادى. 1920 جىلى ءوزىنىڭ دوسى جانە كەڭەسشىسى ءبىلال سۇلەيەۆتىڭ تالابىمەن، ءىلياس وقۋعا تاشكەنت قالاسىنداعى قىسقا مەرزىمدى مۇعالىمدەر كۋرسىنا ءتۇستى. وقۋى بىتكەن سوڭ ول تۋعان اۋىلىنا قايتا ورالىپ، ءبىراز ۋاقىت بەلتوعان اۋىل مەكتەبىندە ساباق بەرگەن. سول جەردە ول ءوزىنىڭ ەكىنشى جارىن امانشانى كەزدەستىردى. امان بەرەنتاي قىزى 1903 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. جانۇياسىندا كىشى بالاسى بولعاندىعىنان اتا-اناسى ونى ەركەلەتىپ امانشا دەپ اتاعان.

الايدا امانشانىڭ دەنساۋلىعى ءالسىز بولعاندىقتان 1925 جىلى ءىلياس ماسكەۋ قالاسىنداعى مەملەكەتتىك جۋرناليستيكا ينستيتۋتىنا جولداما العان كەزدە امانشا اۋىلىندا قالدى. سايات جانسۇگىروۆتىڭ ايتۋى بويىنشا، امانشا ءىلياس ءۇشىن ماسىل بولعىسى كەلمەدى. ءىلياس ماسكەۋگە اتتانعاندا امانشانىڭ اياعى اۋىر بولعان. ءبىراق امانشانىڭ دەنساۋلىعى ناشارلاپ، تولعاق كەزىندە دۇنيە سالعان. ءىلياس سول ۋاقىتتا ماسكەۋدە وقۋىن وقىپ، جان-جارىنىڭ ءولىمى تۋرالى بىلمەگەن. ءىلياس جانسۇگىروۆ ماسكەۋدەن اۋىلىنا وقۋ دەمالىسى كەزىندە ورالعان. قۋانىشقا تولى ءىلياس قولىندا سۇيىكتىسىنە سىيلىق ۇستاپ كەلە جاتقان. ايەلىنىڭ ءولىمى تۋرالى ەستىگەندە ول جان تۇرشىگەرلىك جاعدايعا ءتۇستى. امانشا ءىلياسقا ءوزىنىڭ ساقينالارىن جانە قىسقا حات قالدىرعان. سول حاتتا «ءىلياس. وسى ساقينالارمەن باسقا دا زاتتاردى ساعان قالدىرامىن. ولاردى ساقتا. وسى جارىق الەمدە مەن جارقىراپ... ءوشتىم. سەن مەنىڭ قاسىمدا بولمادىڭ. مەن سەنى كورە المادىم. قوش!» دەپ جازىلعان.

№ 66

ۆىپيسكا يز پروتوكولا زاسەدانيا يسپولبيۋرو دجەتگۋبكوما ركپ (ب)

10 اۆگۋستا 1925گ.

سلۋشالي: زاياۆلەنيا ت.ت. تاجيبايەۆا ي دجانسۋگۋروۆا (دوكل. ت. باريبايەۆ)

پوستانوۆيلي: پريزنات نەوبحوديمىم وبەسپەچەنيە سەمەي ت.ت. تاجيبايەۆا ي دجانسۋگۋروۆا نا ۆرەميا يح ۋچەبى.

ۆوپروس و سرەدستۆاح پورۋچات ۆىياسنيت ت.ت. باريبايەۆۋ ي كوشكۋنوۆۋ.

ۆىپيسكا ۆەرنا:

سەكرەتار يسپولبيۋرو ريادنين

سگارك. ف. 1368. وپ. 3. د. 64. ل. 29. پودليننيك.

№69

يز پروتوكولا زاسەدانيا پر